Вікіпедыя

Вілейка: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Радок 12:
|выява = Belarus-Vialejka-Church of Saint Mary of Egypt.jpg
|подпіс = Царква ў імя святой прападобнай Марыі Егіпецкай
|lat_dir = N |lat_deg = 54 |lat_min = 29 |lat_sec =
|lon_dir = E |lon_deg = 26 |lon_min = 55 |lon_sec =
|CoordAddon = type:city_region:BY
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты вобласці =
Радок 39:
|афіцыйная мова-ref =
|двароў =
|насельніцтва = 2683126751
|крыніца насельніцтва = <ref name="20162017-Estimate"/>
|год перапісу = 20162017
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
Радок 53:
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = VileykaViliejka
|сайт = http://vileyka.minsk-region.by/
|мова сайта = ru
Радок 66:
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 242978923
}}
'''Віле́йка''' <ref name="NNP"/> ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Viliejka'')  — горад у [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Вілейскі раён|Вілейскага раёна]], на [[Рака Вілія|р. Вілія]]. За 103  км да паўночнага захаду ад [[Мінск]]а. Чыгуначная станцыя на лініі [[Маладзечна]]—[[Полацк]]. Вузел аўтадарог на Маладзечна, [[Смаргонь]], [[Мядзел]], [[Докшыцы]], [[Плешчаніцы]]. Насельніцтва 26&nbsp;831751 чал. (20162017)<ref name="20162017-Estimate"/>.
 
{{змест злева}}
Радок 75:
Лічыцца, што Вілейка з'явілася каля пяці стагоддзяў таму, аднак археалагічныя знаходкі сведчаць аб тым, што людзі заснавалі пастаяннае паселішча недалёка ад сённяшніх межаў Вілейкі нашмат раней гэтай даты. Першыя людзі на тэрыторыі сучаснага Вілейскага раёна з'явіліся прыкладна ў 9 тысячагоддзі да нашай эры. Недалёка ад вёсак Сосенка і Асташкава знойдзеныя стаянкі старажытных людзей і крэмневыя прылады працы, па якіх ўзрост знойдзеных стаянак адносяць да 7-5 тысячагоддзя да нашай эры. Пазнейшыя археалагічныя помнікі, якія адносяцца да эпохі неаліту (4-2 тысячагоддзя да нашай эры), выяўленыя каля вёсак Камена, Кастыкі, Куранец, Нароча (Нарач), Рабунь і некаторых іншых.
 
У X—XIII  стст. тэрыторыя сучаснай Вілейшчыны ўваходзіла ў склад [[Полацкае княства|Полацкага княства]], а з XIV па XVII ст.  — У [[Вялікае княства Літоўскае]]. У гэты перыяд паселішча насіла назву Стары Куранец.
 
Мястэчка ўзнікла на землях вялікакняжацкага маёнтка Куранец. Упершыню Куранец разам з возерам Нарач і ракой Нарачанкай узгадваецца ў лацінамоўнай грамаце вялікага князя Жыгімонта Кейстутавіча віленскаму катэдральнаму касцёлу Святога Станіслава ад 2 лютага 1436 года («districtum Kureniecz», «lacu Norocz», «flavium Norocz»)<ref>«Акты Литовской Метрики». -Т.1. — Варшава, 1896. — С.5<name="ALM"/ref>.
 
З 1599 года мястэчка, цэнтр староства Ашмянскага павета ВКЛ.
Радок 83:
У 1727 годзе [[Аўгуст Моцны]] даў прывілей на штотыднёвыя таргі ў Вілейцы па нядзелях і на 3 кірмашы на год.
 
З 1793 года, пасля 2-га падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], Вілейка ўваходзіць у склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. На вядомых картах Вілейкі XVIII стагоддзя відаць, што паселішча размяшчалася на працягу больш за кіламетр па беразе Віліі ўздоўж адзінай вуліцы з невялікай плошчай ля месца ўпадзення ў Вілію яе прытоку Пляснянкі. Тады ж, у канцы XVIII ст., 3 мая (па старым стылі) 1795 года, Вілейка стала павятовым горадам  — ​​цэнтрам [[Вілейскі павет|Вілейскага павета]] [[Мінская губерня|Мінскай]], а пазней (з 1843 года)  — [[Віленская губерня|Віленскай губерні]].
 
[[Файл:Vialejka, Pahonia. Вялейка, Пагоня (1896).jpg|міні|200пкс|злева|Герб [[Вілейскі павет|Вілейскага павету]]]]
 
22 студзеня (па старым стылі) 1796 зацверджаны герб Вілейкі: чырвонае поле шчыта перасякае выява ракі з суднам і залатым коласам. Ад першапачатковага малюнка якога да нашага часу ў некалькі змененым выглядзе захавалася толькі ніжняя частка (у верхняй адлюстроўваўся Мінскі герб, які ў 1845 годзе быў заменены на Віленскі, а пасля кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года быў адменены адначасова са знікненнем Віленскай губерні).
 
Радок 92 ⟶ 91:
 
[[Файл:Vialejka. Вялейка (XIX).jpg|міні|200пкс|злева|Выгляд Вілейкі ў сярэдзіне XIX ст.]]
У канцы 18 ст. тэрыторыя Вілейкі ў плане нагадвала трохвугольнік. Адметных будынкаў і ўмацаванняў не было. У XIX ст. набыла стройнасць забудовы. Вялікія страты гораду прычынілі пажар 1810 г. і руска-французская вайна 1812 г. Пасля вайны 1812 года пачалася буйная рэканструкцыя горада. На працягу стагоддзя цалкам была заменена старая забудова. Многія будынкі сённяшняй Вілейкі былі закладзены ў канцы XIX — пачатку XX стст.
 
У канцы 18 ст. тэрыторыя Вілейкі ў плане нагадвала трохвугольнік. Адметных будынкаў і ўмацаванняў не было. У XIX ст. набыла стройнасць забудовы. Вялікія страты гораду прычынілі пажар 1810 г. і руска-французская вайна 1812 г. Пасля вайны 1812 года пачалася буйная рэканструкцыя горада. На працягу стагоддзя цалкам была заменена старая забудова. Многія будынкі сённяшняй Вілейкі былі закладзены ў канцы XIX — пачатку XX стст.
 
У час нацыянальна-вызваленчага [[Паўстанне 1830—1831 гадоў|паўстання 1830—31 гг.]] у горадзе 8.4—1.9.1831 дзейнічаў паўстанцкі камітэт на чале з Радзішэўскім. Паўстанне задушана царскім войскам пад камандаваннем Саф'янава. У час паўстання 1863—64 гг. у павеце дзейнічаў паўстанцкі атрад [[Вінцэнт Козел-Паклеўскі|Вінцэнта Козела-Паклеўскага]] (разбіты ў сутычцы пад [[Вёска Уладыкі|Уладыкамі]]).
 
[[Файл:Вінцэнт Козел-Паклеўскі.jpg|міні|200пкс|злева|Вінцэнт Козел-Паклеўскі]]
У сярэдзіне XIX ст. ў Вілейцы быў маёнтак з палацам; у 1860 — 2 турмы, царква, 3 малітоўныя дамы, 3 капліцы, шпіталь, бровар, 14 крам, 272 дамы, у 1861—2931 жыхар, у 1880 — 3450, у 1897 — 3560 жыхароў, з іх 40,9 % пісьменных. Роднай мовай паказвалі: беларускую — 1871, яўрэйскую — 1326, рускую — 217, польскую — 109<ref name="demoscope"/>, 2 навучальныя ўстановы, шпіталь. Горад быў забудаваны пераважна драўлянымі аднапавярховымі дамамі, вуліцы падзялялі горад на кварталы.
 
У сярэдзіне XIX ст. ў Вілейцы быў маёнтак з палацам; у 1860 — 2 турмы, царква, 3 малітоўныя дамы, 3 капліцы, шпіталь, бровар, 14 крам, 272 дамы, у 1861—2931 жыхар, у 1880 — 3450, у 1897 — 3560 жыхароў, з іх 40,9 % пісьменных. Роднай мовай паказвалі: беларускую — 1871, яўрэйскую — 1326, рускую — 217, польскую — 109<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=94 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref>, 2 навучальныя ўстановы, шпіталь. Горад быў забудаваны пераважна драўлянымі аднапавярховымі дамамі, вуліцы падзялялі горад на кварталы.
 
Водныя грузаперавозкі па рацэ ў XX ст. замяніліся значнымі па велічыні плынямі грузаў і пасажыраў праз Вілейскую станцыю чыгункі (У 1904 годзе праз Вілейку пракладзеная чыгунка).
Радок 105 ⟶ 102:
У рэвалюцыю 1905—07 у горадзе дзейнічалі рэвалюцыйна-сялянскі камітэт, сацыял-дэмакратычная група.
 
У час [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]], у верасні 1915  г. Вілейка была акупаваная германскай арміяй, аднак неўзабаве вызвалена рускай арміяй падчас цяжкага бою. У гонар вызвалення горада ў 1916  г. быў названы новы пяхотны полк рускай арміі  — 748-й Вілейскі. У Вілейцы дыслацыраваўся корпус расійскай 10-й арміі [[Першая сусветная вайна|Заходняга фронту]].
 
8 (21) лістапада 1917 года ў Вілейцы ўсталяваная савецкая ўлада. Створаны вайсковы рэвалюцыйны камітэт. Пратрымалася яна крыху больш за год  — з снежня 1918 Вілейка была акупаваная германскімі войскамі, з ліпеня 1919  г. да 10.7.1920 занятая войскамі Польшчы.
 
Паводле [[Рыжскі мірны дагавор|Рыжскага мірнага дагавора]] 1921 у складзе [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] адышла да Польшчы.
 
Вілейка была цэнтрам Вілейскага павета і вясковай гміны Вілейка Віленскага ваяводства. 11 чэрвеня 1929 года перайменаваная ў гміну Каловічы<ref name="monitor">[http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/monitor_pl/1929-06/numer132/imagepages/image1.htm Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych] // Monitor Polski — 1929 г. — нумар 132 — пазіцыя 325</ref>. Горад Вілейка таксама ўтвараў аднайменную гарадскую гміну<ref name="skorowidz">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923</ref>.
 
Да 17 верасня 1939 года ў горадзе размяшчалася камандаванне палка Корпусу Аховы Пагранічча «Вілейка» (Pułk KOP «Wilejka») і база гарнізону батальёну «Вілейка» (Batalion KOP «Wilejka»).
Радок 135 ⟶ 132:
На турэмным панадворку была пабудаваная невялікая зямлянка, з якой ішоў акрываўлены сьлед па зямлі ад нечага цяжкага валочанага ў бок сьвежа закопанай траншэі тут-жа на гародзе. У зямлянцы мы пабачылі моцна апырсканую кроўю сьцяжу, на якой было шмат дзюрак ад куль. На падлозе з пяском быў аграмадны грыб згусьцелай крыві. Тут стралялі людзей, якіх пасьля цягнулі па зямлі ў траншэю.
 
На другі дзень створаная гарадзкая ўправа, пад кіраўніцтвам Л. Сапешкі, прыступіла да раскопак на турэмным панадворку. Я бачыў як адкапалі адну самую сьвежую траншэю. Тут былі застрэленыя куляй у патыліцу людзі, са зьвязанымі назад калючым дротам рукамі, уложаныя адзін каля другога і прысыпаныя ня тоўстым слоям зямлі. Пласты людзей ляжалі адзін над другім, разьдзеленыя ня тоўстымі слаямі зямлі. Пры мне адкапалі тры пласты яшчэ сьвежых трупаў. Шмат хто з людзей мог распазнаць сваіх родных, ці знаёмых па твары, a ў ніжэйшых пластох - па вопратцы. Далейшых раскопак я не бачыў, бо на панадворку турмы немагчыма было стаяць дзеля цяжкога паху ад адчыненых магіл. Пры мне было выдабыта больш за сотню трупаў. Распазнаных забрал:і родныя з бліжэйшых вёсак і пахавалі на сваіх магілках. Рэшту ахвяраў перавезьлі на гарадзкі могільнік і пахавалі па хрысьціянскаму абраду.<ref name="BCR"/>{{кніга<ref name="Сведчыць"/>}}
|аўтар =
|частка =
|загаловак = За Дзяржаўную Незалежнасць Беларусі
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Лондан
|выдавецтва = Выданне Беларускай Цэнтральнай Рады
|год = 1960
|том =
|старонкі = 80-81
|старонак = 198
|серыя =
|isbn =
|тыраж =
|OpenStreetMap = 242978923
}}</ref>,<ref name="Сведчыць">[http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/bcrsb/Дакуманты_i_матар'ялы_сабраныя_..._для_друку_камісіяй_Беларускай_Цэнтральнай_Рады.html Вынятак са сьведчаньня Васіля Місюля, прадстаўленага ў 1954 г. адумысловаму камітэту Амэрыканскага Кангрэсу, пад старшынствам Ч. Керстэна, дасьледуючаму камуністычную агрэсыю] // Сайт pawet.net</ref>}}
 
Нямецкія акупанты ўсталявалі жорсткі акупацыйны рэжым. Было забіта і закатавана больш 6 тыс. чалавек (большасць у Вілейскай турме) і амаль цалкам знішчаны горад. У [[Вілейскае гета|вілейскім гета]] забітая большая частка яўрэйскага насельніцтва абласнога цэнтра.
Радок 161 ⟶ 140:
[[20 верасня]] [[1944]] года года Вілейская вобласць была перайменаваная ў [[Маладзечанская вобласць|Маладзечанскую вобласць]], адміністрацыйны цэнтр вобласці перанесены ў [[Маладзечна]].
 
З чэрвеня 1946  — цэнтр раёна, са студзеня 1960  — у складзе [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]].
 
З 1991 года Вілейка  — у складзе Рэспублікі Беларусь.
 
У 2013 годзе ў межы горада ўключаныя некаторыя вуліцы вёскі Порса<ref name="сельсавет"/>[http://www.rh.by/by/231/50/6952/ Вілейскі раён. На 2 сельсаветы меней. Горад вырас за лік Порсы. Падрабязнасці] // [[Рэгіянальная газета]]</ref>
 
<gallery caption="Вілейка на старых фотаздымках" widths=200 heights=200 perrow="4">
Радок 206 ⟶ 185:
bar:1995 from:0 till:29800
bar:2009 from:0 till:26836
bar:20162017 from:0 till:2683126751
TextData=
fontsize:10px pos:(10,195)
Радок 213 ⟶ 192:
</div>
 
* '''[[18 стагоддзе|XVIII стагоддзе]]''': [[1765]] — 126 чал.<ref name="evkl"/>; [[1797]] — 310 чал.<ref name="HVB-1"/>
* '''[[19 стагоддзе|XIX стагоддзе]]''': [[1801]] — 241 чал.<ref name="ReferenceA"/>; [[1841]] — 1&nbsp;369 чал.<ref name="ReferenceA"/>; [[1861]] — 2&nbsp;931 чал.<ref name="Enc_hist_Wil"/>; [[1880]] — 3&nbsp;450 чал.<ref name="Enc_hist_Wil"/>; [[1897]] — 3&nbsp;560 чал.<ref name="Enc_hist_Wil"/>
** [[1765]] — 126 чал.<ref name="evkl">[[Валерый Сямёнавіч Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Вілейка // {{Крыніцы/ЭВКЛ|1к}} С. 408</ref>
* '''[[20 стагоддзе|XX стагоддзе]]''': [[1907]] — 4&nbsp;060 чал.<ref name="HVB-3"/>; [[1921]] — 3&nbsp;417 чал.; [[1939]] — 7,5 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil"/>; [[1945]] — 3&nbsp;353 чал.<ref name="HVB-4"/>; [[1959]] — 8,2 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil"/>; [[1965]] — 10,8 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil"/>; [[1970]] — 12,2 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil"/>; [[1989]] — 25,0 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil"/>; [[1993]] — 29,1 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil"/>; [[1995]] — 29,8 тыс. чал.<ref name="BE"/>
** [[1797]] — 310 чал.<ref>{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 561.</ref>
* '''[[21 стагоддзе|XXI стагоддзе]]''': [[2006]] — 29,1 тыс. чал.; [[2007]] — 28,8 тыс. чал.; [[2009]] — 26&nbsp;906 чал.<ref name="2011-Estimate"/>; [[2009]] — 26&nbsp;836 чал. (перапіс)<ref name="belstat"/>; [[2010]] — 26&nbsp;833 чал.<ref name="2011-Estimate"/>; [[2011]] — 26&nbsp;736 чал.<ref name="2011-Estimate"/>; [[2012]] — 26&nbsp;797 чал.<ref name="2012-Estimate"/>; [[2013]] — 26&nbsp;874 чал.<ref name="2013-Estimate"/>; [[2014]] — 26&nbsp;942 чал.<ref name="2014-Estimate"/>; [[2015]] — 26&nbsp;890 чал.<ref name="2015-Estimate"/>; [[2016]] — 26&nbsp;831 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [[2017]] — 26&nbsp;751 чал.<ref name="2017-Estimate"/>
 
* '''[[19 стагоддзе|XIX стагоддзе]]'''
** [[1801]] — 241 чал.<ref name="ReferenceA">{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 562.</ref>
** [[1841]] — 1&nbsp;369 чал.<ref name="ReferenceA"/>
** [[1861]] — 2&nbsp;931 чал.<ref name="Enc_hist_Wil" />
** [[1880]] — 3&nbsp;450 чал.<ref name="Enc_hist_Wil" />
** [[1897]] — 3&nbsp;560 чал.<ref name="Enc_hist_Wil" />
 
* '''[[20 стагоддзе|XX стагоддзе]]'''
** [[1907]] — 4&nbsp;060 чал.<ref>{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 563.</ref>
** [[1921]] — 3&nbsp;417 чал.
** [[1939]] — 7,5 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil" />
** [[1945]] — 3&nbsp;353 чал.<ref>{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 564.</ref>
** [[1959]] — 8,2 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil" />
** [[1965]] — 10,8 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil" />
** [[1970]] — 12,2 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil" />
** [[1989]] — 25,0 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil" />
** [[1993]] — 29,1 тыс. чал.<ref name="Enc_hist_Wil">Вілейка // {{Крыніцы/ЭГБ|2к}} С. 267.</ref>
** [[1995]] — 29,8 тыс. чал.<ref>{{Крыніцы/БелЭн|4к}} С. 158.</ref>
 
* '''[[21 стагоддзе|XXI стагоддзе]]'''
** [[2006]] — 29,1 тыс. чал.
** [[2007]] — 28,8 тыс. чал.
** [[2009]] — 28&nbsp;362 чал.
** [[2009]] — 26&nbsp;836 чал. (перапіс)<ref name="belstat">[http://web.archive.org/web/20101030222404/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-6.pdf Перепись населения — 2009. Минская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>
** [[2011]] — 26&nbsp;736 чал.
** [[2012]] — 26&nbsp;797 чал.
** [[2013]] — 26&nbsp;707 чал.
** [[2016]] — 26&nbsp;831 чал.<ref name="2016-Estimate">[http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_4944/ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа.] {{ref-ru}}</ref>
 
== Эканоміка ==
Радок 251 ⟶ 202:
* [[ААТ «Зеніт — БелОМА»]] — вытворца [[фотаапарат|фотатэхнікі]], аптычных [[прыцэл]]аў для стралковай зброі, прыбораў назірання, вагавымяральнай тэхнікі. Уваходзіць у склад [[БелОМА|ААТ «Беларускае оптыка-механічнае аб’яднанне»]]
 
За 10  км ад горада размешчаны [[43-і вузел сувязі ВМФ Расіі]].
 
== СМІ ==
* «[[Рэгіянальная газета]]»
* «Шлях перамогі». У савецкія часы  — орган партыйных і савецкіх улад, сёння  — газета Вілейскага раённага выканаўчага камітэта.
 
== Культура ==
Радок 262 ⟶ 213:
* Выставачная зала імя [[Сілівановіч|Нікадзіма Сілівановіча]] (пры [[Вілейскі краязнаўчы музей|краязнаўчым музеі]]).
* Народны тэатр гарадскога Дома культуры.
* Народны ансамбль гітарыстаў «[[Адэліта, ансамбль гітарыстаў|Адэліта]]»<ref>[http://www.rh.by/by/255/20/7955/ На канцэрце вілейскага ансабля гітарыстаў «name="Адэліта» не было свабодных месц] // «[[Рэгіянальная газета]]»<"/ref>.
* Народны калектыў аўтарскай песні «[[Элегія, калектыў аўтарскай песні|Элегія]]».
 
=== Культурныя ініцыятывы ===
* У 2004 і 2012 гадах горад быў месцам правядзення фестывалю «[[Адна зямля]]»<ref name="РГ_2004">«Адна зямля» збірае сяброў //«[[Рэгіянальная газета (1995)|Рэгіянальная газета]]», 23 ліпеня 2004 г., № 30 (481)</ref><ref name="РГ_2012">[http://www.rh.by/by/177/20/4900/ Гран-пры «Адной зямлі» ўзяў маладзечанец Артур Міхайлаў, вучань Пятра Ялфімава]//«[[Рэгіянальная газета (1995)|Рэгіянальная газета]]»</ref>.
* 4  — 5 ліпеня 2015 года ў райцэнтры ўпершыню прайшоў рыцарскі фэст «Гонару Продкаў 2015»<ref name="Рыцарскі">[http://www.rh.by/by/339/20/12047/ Змаганні рыцараў і народныя спевы. У Вілейцы ўпершыню прайшоў фэст «Гонару Продкаў 2015» (Фота)]//«[[Рэгіянальная газета]]»</ref>.
 
== Славутасці ==
Радок 282 ⟶ 233:
* Помнік [[Азі Агад аглы Асланаў|Азі Асланаву]], [[Двойчы Героі Савецкага Саюза|Двойчы Герою Савецкага Саюза]], вул. Савецкая.
* Помнік Уладзіміру [[Ленін]]у на аднайменнай плошчы.
* [[Мемарыял зніклых вёсак]], прыгарад, пры шашы Вілейка-[[Ушачы]]<ref name="Вёскі">[http://www.rh.by/by/27/150/258/ Памяці зніклых вёсак]//«[[Рэгіянальная газета]]»</ref>.
* Мемарыяльныя крыжы на месцы меркаванага расcтрэлу [[Расціслаў Лапіцкі|Расціслава Лапіцкага]] — члена антысавецкага падполля, урочышча Красны Беражок ля Вілейкі<ref name="Лапіцкі">[http://www.rh.by/by/36/50/434/ Ушанавалі памяць Расціслава Лапіцкага]//«[[Рэгіянальная газета]]»</ref>.
 
=== Турысцкія маршруты ===
Распрацаваныя і дзейнічаюць некалькі турысцкіх маршрутаў па наваколлях Вілейкі.<ref name="Турызм_01"/>[http://www.rh.by/by/330/60/11519/ Убачыць касцёл, пабудаваны за залатую табакерку, і абняць адзін з самых вялікіх камянёў Вілейшчыны. Маршрут «Па даўгінаўскіх ваколіцах»] // [[Рэгіянальная газета]]</ref>
 
Штогод, пачынаючы ад 2007 года, з Вілейскага раёна бярэ старт і праходзіць праз Вілейку водная экспедыцыя «Шляхам Тышкевіча». Першая экспедыцыя «Шляхам Тышкевіча» прайшла ў 2007 годзе. Яе прымеркавалі да 150-годдзя вядомага падарожжа па Віліі краязнаўцы графа [[Канстанцін Піевіч Тышкевіч|Канстанціна Тышкевіча]]. Вандроўнікі прайшлі па слядах экспедыцыі графа Тышкевіча ад вытокаў Віліі да зліцця з Нёманам.<ref name="Турызм_02"/>[http://rh.by/by/282/70/8993/ У ліпені ізноў праплывуць «Шляхам Тышкевіча». Экспедыцыя стартуе з Вілейкі] // [[Рэгіянальная газета]]</ref> Арганізатарамі і ўдзельнікамі першай воднай экспедыцыі сталі літоўскія і беларускія навукоўцы, краязнаўцы і турысты. Сёння яна набывае больш папулярызатарскі і турыстычны характар і заканчваецца на тэрыторыі Беларусі.<ref name="Турызм_03"/>[http://www.rh.by/by/340/60/12066/ У сплаве «Шляхам Тышкевіча» бярэ ўдзел 77-гадовы турыст] // [[Рэгіянальная газета]]</ref>
 
== Галерэя ==
Радок 300 ⟶ 251:
== Вядомыя асобы ==
<div class="references" style="-moz-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-count:2;">
* [[Наталля Арсеннева]]  — беларуская [[паэт]]эса.
* [[Эва Астроўская|Эва Марыя Астроўская]] (1938—2012)  — польская пісьменніца і [[журналіст]]ка.<ref name="ostrowska"/>[http://www.rh.by/by/207/10/5815/ Эва Астроўская: пісьменніца, якая не баялася жыцця] // [[Рэгіянальная газета]]</ref>
* [[Леанід Вікенцьевіч Аўдзей|Леанід Аўдзей]] (1929—1977)  — хірург, доктар медыцынскіх навук, прафесар.<ref name="Аўдзей"/>[http://www.bsmu.by/page/55/3072/ Авдей Леонид Викентьевич] // Сайт [[Беларускі дзяржаўны медыцынскі універсітэт|Беларускага дзяржаўнага медунівесітэта]]</ref>
* [[Павел Канстанцінавіч Валынцэвіч|Павел Валынцэвіч]] (1875—1962)  — фотамастак, святар.<ref name="walyncewicz">[http://www.rh.by/by/141/250/3737/ Павел Валынцэвіч] // [[Рэгіянальная газета]]</ref>.
* [[Уладзімір Васільевіч Гулецкі|Уладзімір Гулецкі]] (1895—1948)  — савецкі мастак.<ref name="Гулецкі">''Жанна Левина'' Художники Омска и Омской области (1928–1937): учебное пособие</ref>.
* [[Міхаіл Казінец]]  — беларускі [[дырыжор]], народны артыст Беларусі (1987).
* [[Зміцер Казлоўскі]]  — беларускі бард.
* [[Мікалай Фаміч Красінскі]] - беларускі тэатральны дзеяч.
* [[Расціслаў Лапіцкі]]  — удзельнік беларускага антысавецкага падполля<ref name="web">''[[Міхаіл Міхайлавіч Чарняўскі|Міхась Чарняўскі:]] ''Расціслаў Лапіцкі — з кагорты невядомых герояў //«[[Рэгіянальная газета]]», 25 ліпеня 1997 г., № 13 (258), стар. 3</ref>.
* [[Аляксандр Манцэвіч]]  — журналіст і выдавец.<ref name="сайт"/>[http://www.rh.by «Рэгіянальная газета»]</ref>
* [[Эдуард Уладзіміравіч Мацюшонак|Эдуард Мацюшонак]]  — беларускі [[мастак]].
* [[Ганна Аляксееўна Новік|Ганна Новік]]  — беларуская [[паэтэса]], дзеяч падпольнага беларускага руху ў Польшчы (1914—1997).<ref>[http://slovo.ws/bio/bel/13/0010.html «Новік Ганна, біяграфія»]<name="Novik-1"/ref><ref>[http://vialejka.info/1572 name="Novik-vosenski-rozdum-ganny-novik.html «Восеньскі роздум Ганны Новік»]<2"/ref><ref>[http://vialejka.info/79 name="Novik-z_ljuboju_da_ljudzejj.html «З любоўю да людзей»]<3"/ref><ref name="Nowik_01">«[[Рэгіянальная газета]]», № 12 (465), 12 сакавіка 2004</ref>.
* [[Анатоль Валянцінавіч Рогач|Анатоль Рогач]]  — беларускі [[краязнаўца]], даследчык гісторыі Беларускага [[Павілле|Павілля]].<ref>[http://www.rh.by/by/73/250/1791 Рогач Анатоль] name="Rohač"// «[[Рэгіянальная газета]]»</ref>
* [[Леапольд Іванавіч Родзевіч|Леапольд Родзевіч]]  — (1895—1938)  — беларускі [[драматург]], тэатральны і нацыянальны дзеяч. Скончыў (1909) у Вілейцы гарадское вучылішча.
* [[Сяргей Еўлампіевіч Сакалоў|Сяргей Сакалоў]]  — (1886—?)   — хірург, доктар медыцыны.<ref name="Сакалоў"/>[http://www.petergen.com/bovkalo/mar/russ.html Духовенство и миряне] // Сайт Санкт-Петербургский мартиролог духовенства и мирян</ref>
* [[Уладзіслаў Уладзіслававіч Сапея|Уладзіслаў Сапея]]  — беларускі спартсмен, удзельнік 19-х Алімпійскіх гульняў, рэкардсмен СССР у бегу на 100  м.<ref name="Pamiac_"/>{{кніга.
* [[Уладзіслаў Максімілянавіч Страмінскі|Уладзіслаў Страмінскі]] — [[мастак]]-авангардыст, стваральнік [[унізм]]у.
|аўтар =
* [[Аляксандр Мікітавіч Уласаў|Аляксандр Уласаў]] — беларускі грамадска-[[палітычны дзеяч]], [[публіцыст]], [[эканаміст]].
|частка = Памяць. Вілейскі раён.
* [[Кандрат Зігмундавіч Церах|Кандрат Церах]] — апошні [[Міністэрства гандлю СССР|міністр гандлю]] [[СССР]] ([[1986]]—[[1991]]).
|загаловак = Удзельнік Алімпійскіх гульняў
* [[Аляксей Чубат]] — беларускі [[паэт]].
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданне =
|месца = Мн.
|выдавецтва = БелТА.
|год = 2003
|том =
|старонкі = 548
|старонак = 704
|серыя = Гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларуі.
|isbn = 985-6302-56-0
|тыраж = 3000
}}</ref>
* [[Уладзіслаў Максімілянавіч Страмінскі|Уладзіслаў Страмінскі]] — [[мастак]]-авангардыст, стваральнік [[унізм]]у.
* [[Аляксандр Мікітавіч Уласаў|Аляксандр Уласаў]] — беларускі грамадска-[[палітычны дзеяч]], [[публіцыст]], [[эканаміст]].
* [[Кандрат Зігмундавіч Церах|Кандрат Церах]] — апошні [[Міністэрства гандлю СССР|міністр гандлю]] [[СССР]] ([[1986]]—[[1991]]).
* [[Аляксей Чубат]] — беларускі [[паэт]].
</div>
 
Радок 355 ⟶ 289:
 
== Зноскі ==
{{reflistReflist|2}}|refs=
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref>
<ref name="ALM">«Акты Литовской Метрики». — Т.1. — Варшава, 1896. — С.5</ref>
<ref name="demoscope">[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=94 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей]</ref>
<ref name="monitor">[http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/monitor_pl/1929-06/numer132/imagepages/image1.htm Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych] // Monitor Polski — 1929 г. — нумар 132 — пазіцыя 325</ref>
<ref name="skorowidz">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923</ref>
<ref name="BCR">{{кніга |аўтар = |частка = |загаловак = За Дзяржаўную Незалежнасць Беларусі |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Лондан |выдавецтва = Выданне Беларускай Цэнтральнай Рады |год = 1960 |том = |старонкі = 80-81 |старонак = 198 |серыя = |isbn = |тыраж = |OpenStreetMap = 242978923}}</ref>
<ref name="Сведчыць">[http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/bcrsb/Дакуманты_i_матар'ялы_сабраныя_..._для_друку_камісіяй_Беларускай_Цэнтральнай_Рады.html Вынятак са сьведчаньня Васіля Місюля, прадстаўленага ў 1954 г. адумысловаму камітэту Амэрыканскага Кангрэсу, пад старшынствам Ч. Керстэна, дасьледуючаму камуністычную агрэсыю] // Сайт pawet.net</ref>
<ref name="сельсавет">[http://www.rh.by/by/231/50/6952/ Вілейскі раён. На 2 сельсаветы меней. Горад вырас за лік Порсы. Падрабязнасці] // [[Рэгіянальная газета]]</ref>
<ref name="evkl">[[Валерый Сямёнавіч Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Вілейка // {{Крыніцы/ЭВКЛ|1к}} С. 408</ref>
<ref name="HVB-1">{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 561.</ref>
<ref name="ReferenceA">{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 562.</ref>
<ref name="Enc_hist_Wil">Вілейка // {{Крыніцы/ЭГБ|2к}} С. 267.</ref>
<ref name="HVB-3">{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 563.</ref>
<ref name="HVB-4">{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 564.</ref>
<ref name="BE">{{Крыніцы/БелЭн|4к}} С. 158.</ref>
<ref name="belstat">[http://web.archive.org/web/20101030222404/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-6.pdf Перепись населения — 2009. Минская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>
<ref name="2011-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2011}}</ref>
<ref name="2012-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2012}}</ref>
<ref name="2013-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2013}}</ref>
<ref name="2014-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2014}}</ref>
<ref name="2015-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2015}}</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
<ref name="Адэліта">[http://www.rh.by/by/255/20/7955/ На канцэрце вілейскага ансабля гітарыстаў «Адэліта» не было свабодных месц] // «[[Рэгіянальная газета]]»</ref>
<ref name="РГ_2004">«Адна зямля» збірае сяброў //«[[Рэгіянальная газета (1995)|Рэгіянальная газета]]», 23 ліпеня 2004 г., № 30 (481)</ref>
<ref name="РГ_2012">[http://www.rh.by/by/177/20/4900/ Гран-пры «Адной зямлі» ўзяў маладзечанец Артур Міхайлаў, вучань Пятра Ялфімава]//«[[Рэгіянальная газета (1995)|Рэгіянальная газета]]»</ref>
<ref name="Рыцарскі">[http://www.rh.by/by/339/20/12047/ Змаганні рыцараў і народныя спевы. У Вілейцы ўпершыню прайшоў фэст «Гонару Продкаў 2015» (Фота)]//«[[Рэгіянальная газета]]»</ref>
<ref name="Вёскі">[http://www.rh.by/by/27/150/258/ Памяці зніклых вёсак]//«[[Рэгіянальная газета]]»</ref>
<ref name="Лапіцкі">[http://www.rh.by/by/36/50/434/ Ушанавалі памяць Расціслава Лапіцкага]//«[[Рэгіянальная газета]]»</ref>
<ref name="Турызм_01">[http://www.rh.by/by/330/60/11519/ Убачыць касцёл, пабудаваны за залатую табакерку, і абняць адзін з самых вялікіх камянёў Вілейшчыны. Маршрут «Па даўгінаўскіх ваколіцах»] // [[Рэгіянальная газета]]</ref>
<ref name="Турызм_02">[http://rh.by/by/282/70/8993/ У ліпені ізноў праплывуць «Шляхам Тышкевіча». Экспедыцыя стартуе з Вілейкі] // [[Рэгіянальная газета]]</ref>
<ref name="Турызм_03">[http://www.rh.by/by/340/60/12066/ У сплаве «Шляхам Тышкевіча» бярэ ўдзел 77-гадовы турыст] // [[Рэгіянальная газета]]</ref>
<ref name="ostrowska">[http://www.rh.by/by/207/10/5815/ Эва Астроўская: пісьменніца, якая не баялася жыцця] // [[Рэгіянальная газета]]</ref>
<ref name="Аўдзей">[http://www.bsmu.by/page/55/3072/ Авдей Леонид Викентьевич] // Сайт [[Беларускі дзяржаўны медыцынскі універсітэт|Беларускага дзяржаўнага медунівесітэта]]</ref>
<ref name="walyncewicz">[http://www.rh.by/by/141/250/3737/ Павел Валынцэвіч] // [[Рэгіянальная газета]]</ref>
<ref name="Гулецкі">''Жанна Левина'' Художники Омска и Омской области (1928–1937): учебное пособие</ref>
<ref name="web">''[[Міхаіл Міхайлавіч Чарняўскі|Міхась Чарняўскі:]] ''Расціслаў Лапіцкі — з кагорты невядомых герояў //«[[Рэгіянальная газета]]», 25 ліпеня 1997 г., № 13 (258), стар. 3</ref>
<ref name="сайт">[http://www.rh.by «Рэгіянальная газета»]</ref>
<ref name="Novik-1">[http://slovo.ws/bio/bel/13/0010.html «Новік Ганна, біяграфія»]</ref>
<ref name="Novik-2">[http://vialejka.info/1572-vosenski-rozdum-ganny-novik.html «Восеньскі роздум Ганны Новік»]</ref>
<ref name="Novik-3">[http://vialejka.info/79-z_ljuboju_da_ljudzejj.html «З любоўю да людзей»]</ref>
<ref name="Nowik_01">«[[Рэгіянальная газета]]», № 12 (465), 12 сакавіка 2004</ref>
<ref name="Rohač">[http://www.rh.by/by/73/250/1791 Рогач Анатоль] // «[[Рэгіянальная газета]]»</ref>
<ref name="Сакалоў">[http://www.petergen.com/bovkalo/mar/russ.html Духовенство и миряне] // Сайт Санкт-Петербургский мартиролог духовенства и мирян</ref>
<ref name="Pamiac_">{{кніга |аўтар = |частка = Памяць. Вілейскі раён. |загаловак = Удзельнік Алімпійскіх гульняў |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Мн. |выдавецтва = БелТА. |год = 2003 |том = |старонкі = 548 |старонак = 704 |серыя = Гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі. |isbn = 985-6302-56-0 |тыраж = 3000}}</ref>
}}
 
== Літаратура ==
Радок 361 ⟶ 341:
* {{крыніцы/ТурЭнцБел-2007|Вилейка}};
* Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Докшыцкага р-на. -Мн., 2004. С. 42-59, 70-71.
* Prochwicz Jerzy, «Walki oddziałów KOP na obszarach północno-wschodniej Polski»// Białoruskie Zeszyty Historyczne №  13, Białystok 2000.
* Prochwicz Jerzy, Konstankiewicz Andrzej, Rutkiewicz Jan «Korpus Ochrony Pogranicza 1924—1939», wyd. Barwa i Broń, Warszawa 2003.
 
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Viliejka|Вілейка}}
{{Commons|Category:}}
{{OSM relation|5549061|Вілейка}}
* [http://vileyka.minsk-region.by Афіцыйны сайт Вілейскага райвыканкама]
* [http://vileykainfo.by Сайт Вілейка-Info]
* [http://www.vialejka.org Вілейка  — vialejka.org]
* [http://rh.by «Рэгіянальная газета» он-лайн]
* [http://www.radzima.org/be/gorad/vileyka.html Вілейка] на [[Radzima.org]]
 
{{Гарады Мінскай вобласці}}
{{Вілейскі раён}}
{{Гарады Мінскай вобласці}}
 
[[Катэгорыя:Горад Вілейка| ]]
[[Катэгорыя:Павілле]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Вілейка"