Баранавічы: Розніца паміж версіямі

'''Бара́навічы'''<ref name="NNP"/> ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Baranavičy'')  — горад абласнога падпарадкавання ў [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]], цэнтр [[Баранавіцкі раён|Баранавіцкага раёна]], у міжрэччы [[рака Шчара|р. Шчары]] і яе прытоку [[рака Мышанка|р. Мышанкі]], за 206  км ад [[Брэст]]а. Чыгуначны і аўтамабільны вузел. Насельніцтва 179&nbsp;439 чал. ([[2017]])<ref name="2017-Estimate"/>.

Узнікненне Баранавічаў звязана з будаўніцтвам [[Маскоўска-Брэсцкая чыгунка|Маскоўска-Брэсцкай чыгункі]]. Пачатак гораду дала чыгуначная [[станцыя Баранавічы]] (назва ад вёскі ў [[Навагрудскі павет, Расійская імперыя|Навагрудскім павеце]]), здадзеная ў эксплуатацию ў лістападзе [[1871]]  г. Вакол яе ўзнік пасёлак, які ў сярэдзіне 1880-х гадоў налічваў каля 1,5 тыс. жыхароў, 120 дамоў. У маі 1884 пасёлку нададзены статус [[мястэчка]] пад назвай Развадова (ад прозвішча ўладальніцы мясцовага маёнтка Развадоўскай). У снежні [[1884]]  г. пачаў дзейнічаць участак чыгункі Вільня—Лунінец—Пінск, новая [[Баранавічы Палескія|станцыя Баранавічы]] [[Палескія чыгункі|Палескай чыгункі]] стала другім цэнтрам фарміравання горада. Пасёлак, што пачаў фарміравацца вакол станцыі, атрымаў назву Новыя Баранавічы. У [[1890-я]] пасёлкі аб'ядналісяаб’ядналіся. Паводле перапісу 1897  г. у Баранавічах 8718 жыхароў, 834 будынкі, 4 прадпрыемствы, двухкласныя школы чыгуначнікаў і дабрачыннага таварыства.

У пачатку Першай сусветнай Вайны ў Баранавічах размяшчалася [[Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандуючага|Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага]] рускай арміяй. З верасня 1915  г. да 5.1.1919  г. акупіраваны германскімі войскамі. У ваколіцах Баранавічаў праходзіла лінія фронту. У чэрвені—ліпені 1916 рускія войскі правялі [[Баранавіцкая аперацыя, 1916|Баранавіцкую аперацыю 1916  г.]]

5.1.1919 устаноўлена савецкая ўлада. З 6.2.1919 горад, цэнтр [[Баранавіцкі павет|Баранавіцкага павета]] [[Мінская губерня|Мінскай губерні]]. У сакавіку 1919  — ліпені 1920 і з верасня 1920 акупіраваны польскімі войскамі. [[18 сакавіка]] [[1919]] Польскі атрад кавалерыі пад кіраўніцтвам маёра Уладыслава Дамброўскага адбіў Баранавічы з рук бальшавікоў. Польскія войскі здабылі вялікую колькасць зброі, амуніцыі, іншых ваенных рэсурсаў, а таксама ўзялі ў палон шматлікіх бальшавіцкіх салдатаў<ref name="Wyszczelski"/>.

З пачаткам [[Паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Украіну, 1939|паходу Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Украіну]] (17.9.1939) на тэрыторыі Баранавіцкага павета пачасціліся выпадкі рабункаў і забойстваў. Ахвярамі былі заможныя грамадзяне і супрацоўнікі польскай адміністрацыі (пераважна палякі), а злачынцамі  — бандыты, мясцовыя камуністы, сяляне і гараджане (пераважна беларусы і яўрэі). Часта злачынствы здзяйсняліся пад уплывам савецкай прапаганды. У сувязі з гэтым, у Баранавічах кіраўнік магістрата Ян Венгжын з мэтай абараніць горад ад анархіі сфарміраваў ''міліцыю'', якая налічвала 186 асабіста яму вядомых палякаў, насіла сінія павязкі на рукавах, мела кулямёты. Супраць існавання ''міліцыі'' выступіла група мясцовых камуністаў, якая ў 10:00 ўварвалася ў будынак магістрату і патрабавала ліквідаваць міліцыю, але сваёй мэты гэтыя камуністы не дасягнулі. ''Міліцыя'' дзейнічала да прыходу ў горад частак Чырвонай Арміі ў 14:00 17 верасня 1939  г., дзякуючы ёй Баранавічы былі адным з нешматлікіх месцаў у Заходняй Беларусі, дзе ў першыя гадзіны пасля пачатку Паходу Чырвонай Арміі не адбыліся пагромы<ref name="Wierzbicki"/>.

З 27.6.1941  г. да 8.7.1944  г. акупіраваны нямецка-фашысцкімі захопнікамі, якія загубілі ў ваколіцах і горадзе 127,5 тыс. чалавек{{крыніца?}}, дзейнічалі Баранавіцкая акруговая антыфашысцкая арганізацыя і Баранавіцкае гарадское патрыятычнае падполле. Акупанты зрабілі у горадзе [[Баранавіцкае гета|яўрэйскае гета]], куды сагналі каля 15 тысяч яўрэяў Баранавіч і навакольных вёсак<ref name="kniha"/>. Пад час акупацыі было знішчана ад 22 да 30 тысячай яўрэяў Баранавічаў и наваколля<ref name="pamiać"/><ref name="rujen"/>.

У 2-й палове 1940-х кіраўніцтва БССР стварала цяжкасці ў арганізацыі выезду жыхароў Баранавічаў, якія не жадалі жыць у СССР, а хацелі з'ехацьз’ехаць ў Польшчу ў яе новых, пасляваенных межах. Улады стварылі паняцце ''асоба народжаная на тэрыторыі Беларусі''. Такіх асоб аўтаматычна лічылі беларусамі і адмаўлялі ім у праве вызначэння сваёй нацыянальнасці паводле мовы або веравызнання. У наступным, выезд у Польшчу для такіх асоб быў немагчымы. Польскія члены беларуска-польскай камісіі ў Баранавічах пісалі ў сваёй справаздачы: ''«беларускі бок… не гледзячы на тое, што ён сам бачыць і чуе… безумоўна вырашае, што яны беларусы, таму, што яны тут нарадзіліся»''<ref name="Ruchniewicz"/>.

* '''[[19 стагоддзе|XIX стагоддзе]]''': сярэдзіна 1880-х  — 1,5 тыс. чал.; [[1897]]  — 8&nbsp;718 чал.

* '''[[20 стагоддзе|XX стагоддзе]]''': [[1912]]  — 30 тыс. чал.; [[1939]]  — 27 тыс. чал.; [[1959]]  — 58,1 тыс. чал.; [[1970]]  — 101,5 тыс. чал.

* '''[[21 стагоддзе|XXI стагоддзе]]''': [[2006]]  — 167,9 тыс. чал.; [[2009]]  — 168&nbsp;240 чал. (перапіс); [[2016]]  — 179&nbsp;122 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [[2017]]  — 179&nbsp;439 чал.<ref name="2017-Estimate"/>

Аб'ёмАб’ём экспарту  — 83  млн дол. ЗША ([[2005]]). Пастаўкі ў больш як 40 краін свету (60  %  — у [[Расія|Расію]]).

Баранавічы  — буйны чыгуначны вузел, ў горадзе размешчана 14 структурных падраздзяленняў (прадпрыемстваў) [[Баранавіцкае аддзяленне Беларускай чыгункі|Баранавіцкага аддзялення]] [[Беларуская чыгунка|Беларускай чыгункі]].

* У Баранавічах знаходзіцца праўленне беларускай[[Аб'яднаныя Масмедыі|«Асацыяцыі выдаўцоў рэгіянальнай прэсы „Аб'яднаныя„Аб’яднаныя Масмедыі“»]]<ref name="am"/>.

[[File:Лодачкі адна з папулярных мясцовых страваў.jpg|thumb|"«Лодачкі"» адна з папулярных мясцовых страў. Гатаванне]]

Гасцініцы «Гарызонт», «Камсамольская», «Свіцязь» і інш. 14 лютага 2009 года адкрыты [[Востраў Закаханых, Баранавічы|"«Востраў Закаханых"»]].

* [[Пакроўскі сабор, Баранавічы|Пакроўскі сабор]] ([[1924]]—[[1931]]), сем мазаічных пано ([[1902]]—[[1911]]), вул. Куйбышава  — {{ГККРБ 4|112Г000041}}

* [[Касцёл Узвіжання Святога Крыжа, Баранавічы|Крыжаўзвіжанскі касцёл]] ([[1924]]—[[1925]]), вул. Куйбышава, 34  — {{ГККРБ 4|113Г000042}}

* Гістарычная забудова горада (канец XIX  — пачатак XX стагоддзяў)

* Будынак (1930-я), вул. Пірагова, 5  — {{ГККРБ 4|113Г000044}}

* [[Будынак банка, Баранавічы|Будынак банка]] (1927—1929), вул. Савецкая, 77  — {{ГККРБ 4|113Г000045}}

* [[Аптэка Лаеўскага|Будынак аптэкі Лаеўскага]] ([[1930-я]]), вул. Тэльмана, 15  — {{ГККРБ 4|113Г000046}}

* [[Будынак пажарнага дэпо, Баранавічы|Будынак пажарнага дэпо]] (1930-я), вул. Тэльмана, 21  — {{ГККРБ 4|113Г000047}}

* Будынак (пачатак [[ХХ стагоддзе|ХХ стагоддзя]]), вул. Фралянкова, 11  — {{ГККРБ 4|113Г000048}}

* Будынак ([[1902]]), вул. Фралянкова, 50  — {{ГККРБ 4|113Г000049}}

* [[Будынак радыёстанцыі, Баранавічы|Будынак радыёстанцыі]] ([[1930-я]]), вул. Камсамольская, 65  — {{ГККРБ 4|113Г000040}}

* Сядзіба Развадоўскіх (канец XIX  — пачатак XX стагоддзяў)

* [[Помнік У. І. Леніну, Баранавічы|Помнік У.  І.  Леніну]] ([[1960]]), [[Плошча Леніна, Баранавічы|пл. Леніна]]  — {{ГККРБ 4|113Ж000043}}

* [[Мемарыяльны комплекс «Урочышча Гай»]] ([[1971]]—[[1972]]), урочышча Гай  — {{ГККРБ 4|113Д000050}}

* [[Мемарыяльны комплекс «Памяць»]] на месцы забойства і пахавання 31 тыс. савецкіх ваеннапалонных  — вязняў канцлагера №  337 ([[1964]], [[2005]]), вул. Брэсцкая  — {{ГККРБ 4|113Д000022}}

* Воінскі ўчастак грамадзянскіх могілак ([[1944]]), могілкі на вул. Загараднай  — {{ГККРБ 4|113Д000023}}

* Помнік воінам і партызанам, якія вызвалялі г. Баранавічы ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў 8 ліпеня 1944  г. ([[1964]], [[1984]]), вул. Леніна  — {{ГККРБ 4|113Д000024}}

* Мемарыяльны комплекс на магіле ахвяр фашысцкага тэрору  — вязняў [[Баранавіцкае гета|Баранавіцкага гета]] ([[1944]]), вул. Чарнышэўскага  — Рагулі  — {{ГККРБ 4|113Д000025}}

* Памятны знак у гонар партызан Баранавіцкага злучэння ([[2003]]), вул. Чкалава, у скверы  — {{ГККРБ 4|113Д000026}}

* [[Бюст С. І. Грыцаўца, Баранавічы|Бюст С.  І.  Грыцаўца]] ([[1949]]), вул. Камсамольская  — {{ГККРБ 4|113Ж000039}}

* [[Кандрат Зігмундавіч Церах|Кандрат Церах]]  — апошні [[Міністэрства гандлю СССР|міністр гандлю]] [[СССР]] ([[1986]]—[[1991]]). У [[1952]] годзе скончыў [[Гандлёва-кааператыўная школа, Баранавічы|Баранавіцкую гандлёва-кааператыўную школу]].

* Хейнала (1978  г.)

* {{Сцяг Аўстрыі}} [[Аўстрыя]], [[Горад Штокераў|Штокераў]] (1989  г.)

* Гдыня (1993  г.)

* Васілеастроўскі раён Санкт-Пецярбурга (1998  г.)

* Чыбі (1997  г.)

* Феррара (1998  г.)

* Карлава (1999  г.)

* Мыцішчы (2000  г.)

* Бяла-Падляска (2001  г.)

* Шаўляй (2001  г.)

* Кінешма (2002  г.)

* Новавалынск (2003  г.)

* Елгава (2003  г.)

* Накка (2005  г.)

* Раён Солнцава, Масква (2007  г.)

* Коньяалты (2007  г.)

* Тхыатхьен-Хюэ (2007  г.)

* Калінінград (2007  г.)

* Туресё (2008  г.)

* Суленцын (2009  г.)

* Палтава (2010  г.)

* Ейскі раён, Расія (2011  г.)

* Чачак (2013  г.)

* Ічан (2017  г.)

* [http://intex-press.by/ INTEX-PRESS Online  — Навіны Баранавіцкага рэгіёна]