Дзяржава тараскаў: Розніца паміж версіямі

[[Выява:Tarascan incense burner w Tlaloc headdress.jpg‎jpg|thumb|right|300px|Каганец для ладана з выявай бажства ў "«галаўным уборы Тлалок"», 1350—1521  гг. н. э.]]

'''Дзяржава тараскаў''' або '''Дзяржава Тараска'''  — зніклая [[дзяржава]], якая існавала ў дакалумбавай [[Месаамерыка|Месаамерыцы]], і тэрыторыя якогаякой прыкладна супадала з тэрыторыяй сучаснага [[мексіка]]нскага [[штат Мічаакан|штата Мічаакан]]. ДаК часу іспанскайіспанскага заваёвызаваявання Тараска была другой па велічыні дзяржавай на тэрыторыі сучаснай Мексікі.

Дзяржава была заснавана ў пачатку XIV стагоддзя народам [[пурэпеча]] і была падначалена [[іспанцы|іспанцамі]] у [[1530]]  г. Беспаспяховае паўстанне супраць іспанцаў падняла дачка апошняга кіраўніка, прынцэса Эрэндыра. ЎУ 1543  г. на яго тэрыторыі створанагастворана іспанскагаіспанскае губернатарства Мічаакан (на мове науатль гэта слова, якім ацтэкі называлі дзяржаву Тараска, азначала «месца тых, у каго ёсць рыба»). На мове пурэпеча, стваральнікаў дзяржавы, іх краіна звалася ''Iréchecua Tzintzuntzáni'', гэта значыць «землі Цынцунцана».

Разам з пурэпеча, якія складалі большасць у дзяржаве, у ёй таксама пражывалі народы нахуянахуа, атоматамі, матлацінка і [[чычымекі]]. Гэтыя народы паступова асіміляваліся, увайшлі ў склад пурэпеча.

Дзяржава Тараска складалася з сеткі падданых правінцый і паступова стала моцна цэнтралізаванай, на чале з «каконці», царом краіны. Сталіца Тараска знаходзілася ў горадзе [[Цынцунцан]] на беразе [[возера Пацкуара]]. Паводле падання, горад заснаваў першы «каконці»., якога звалі Тарыакуры. У горадзе правілыправіла дынастыя Уакусеча («арлы» на мове пурэпеча).

Грозным супернікам Тараска была імперыя ацтэкаў, з якой вяліся працяглыя вайны. Дзяржава Тараска блакавала экспансію ацтэкаў на паўночным захадзе, ўмацавалаумацавала і добра ахоўвала свае межы з ацтэкамі.

З-за сваёй адноснай ізаляванасці ў Месаамерыцы Тараска мела мноства культурных рыс, зусім адрозных ад іншых культур дадзенага рэгіёнурэгіёна. Тараска - — адна з нешматлікіх месаамерыканскіх дзяржаў, дзе метал выкарыстоўваўся для гармат і упрыгожванняўўпрыгажэнняў.

Тэрыторыя, дзе ўтварылася дзяржава тараскаў, уяўляе сабой высакагорны вулканічны рэгіён, які ўтварае заходнюю частку гор Меса-Сентраль ў Мексіцы паміж двумадзвюма буйнымівялікімі рэкамі, [[рака Лерма|Лерма]] і [[рака Бальсас|Бальсас]]. Рэгіён уключае ўмераную, субтрапічную і трапічную кліматычныя зоны, з кайназойскімі вулканічнымі гарамі і горнымі азёрамі на вышыні звышбольш чым 2000 метраў над узроўнем мора, аднак у паўднёва-заходняй прыбярэжнай частцы маюццаёсць і больш нізкія вобласці. Найбольш распаўсюджаныя тыпы глебы на цэнтральным плато - — маладыя вулканічныя андасолі, лувісолі і менш урадлівыя акрысолі. Расліны - — у асноўным хвоі і елкі. На поўначы каля ракі Лерма маецца вялікая колькасць абсідыяну, тэрмічныя крыніцы.

Дзяржава тараскаў паўсталаузнікла на ўзбярэжжы [[возера Пацкуара]].

== Гісторыя дзяржавы Тараска ==

Будучая тэрыторыя Тараска была населена як мінімум з пачатку дакласічнага перыяду паводле [[месаамерыканская храналогія|месаамерыканскай храналогіі]]. Выяўленыя сведчанні ранелітычнага перыяду да 2500  г. да н. э., такія, як флейтападобныя кідальныя прылады і каменны посуд. Найбольш старажытныя археалагічныя стаянкі датуюцца каля 1200 да н. э .. Найбольш вядомай археалагічнай культурай дакласічнага перыяду з'яўляеццаз’яўляецца [[культура Чыпукуара]]. Стаянкі культуры Чыпукуара выяўленыя ў асноўным на астравах возера, што можа гаварыць аб іх сувязі з больш позняй культурай тараскаў (пурэпеча). З часу ранняга класічнага перыяду ў мічааканскім рэгіёне пачынаюць з'яўляццаз’яўляцца стадыёны для гульні ў мяч і іншыя прадметы, якія сведчаць аб уплыве [[Тэатыўакан]]а.

Найбольш карыснай з этнагістарычных крыніц з’яўляецца {{нп5|Паведамленне з'яўляецца Мічаакана|«Паведамленне з МічааканМічаакана»|es|Relación de Michoacán}} ({{lang-es: |Relación de Michoacán}}), якое склаў каля [[1540]] францысканскі святар Фрай Хераніма дэ Акала. Гэты дакумент змяшчае пераклады і пераказы хронік дзяржавы тараскаў, запісаныя са слоў мясцовай шляхтызнаці. У дакуменце падрабязна апісваецца не толькі гісторыя дзяржавы, але таксама рэлігія і грамадскі лад. На жаль, першая частка дакумента захавалася толькі часткова. Сярод іншых крыніц можна згадаць шэраг кароткіх ілюстраваных рукапісаў, з якіх найбольш вядомай з'яўляеццаз’яўляецца ''Lienzo de Jucutacuto''.

Познекласічны перыяд месаамерыканскай храналогіі на берагах возера Пацкуара пасяліліся як мінімум два народы, не роднасныя пурэеча: носьбіты мовы науатль - — у Харакуара, і некаторыя чычымекскія культуры - — на паўночных берагах.

Згодна з «Паведамленнем з МічааканМічаакана», правадыр-прарок народа пурэпеча, якога звалі Тарыакуры, вырашыў аб'яднацьаб’яднаць абшчыны, якія пражывалі на берагах Пацкуара, у адзіную моцную дзяржаву. Каля 1300  г. ён распачаў першы заваявальны паход, і прызначыў сваіх сыноў Хірыпана і Тангашаана (Тангашуана) кіраўнікамі гарадоў Іўатцыё і Цынцунцана адпаведна, а сам кіраваў у Пацкуары. Пасля смерці Тарыакуры (каля 1350), яго дынастыя кантралявала ўсе буйныя цэнтры вакол возера Пацкуара. Яго сын Ірыпан (Hiripan) працягнуў экспансію ў раён возера Куітцэа.

У гады праўлення каконці Цыцыпандакуарэ адбылося заваёвазаваяванне некалькіх рэгіёнаў, якія, аднак, былі ізноў страчаныя ў выніку нападу ацтэкаў. У 1460 дзяржава тараскаў дасягнула ўзбярэжжа Ціхага акіяна ў раёне цяперашняга горада Сакатула (Zacatula), распаўсюдзілася да даліны Талука, а ў паўночнай частцы дасягнула тэрыторыі цяперашняга штата Гуанахуата. У 1470-я гг. ацтэкі пад кіраўніцтвам Ашаякатля захапілі шэраг прыгранічных тараскавых гарадоў і ўшчыльную падышлі да цэнтра дзяржавы, аднак у рэшце рэшт былі разгромленыя. ДосведВопыт гэтай вайны прымусіў кіраўніка Тараска яшчэ больш умацаваць мяжу з ацтэкамі шляхам збудаваннізбудавання ваенных цэнтраў. Ён таксама дазволіў родам атоматамі і матлацынка, якіх ацтэкі выгналі з родных зямель, пасяліцца на прыгранічных тэрыторыях пры ўмове, што тыя будуць прымаць удзел у абароне тарасксавых зямель. Пачынаючы з 1480 ацтэкскі кіраўнік Аўіцотль ўзмацніўузмацніў барацьбу з тараскамі. У нападах на землі тараскаў ўдзельнічаліудзельнічалі і іншыя народы - — саюзнікі ацтэкаў - — такія, як матлацінка, чонталічанталі і куітлатэкі. Тараскі на чале з каконці Суангуа адбілі атакі, аднак пашырэнне дзяржавы тараскаў затармазілася да прыбыцця іспанцаў праз два гады пасля прыходу да ўлады апошняга з кіраўнікоў незалежнай дзяржавы тараскаў, Тангашуана II.

== Заняпад дзяржавы тараскаў ==

Даведаўшыся пра падзенне ацтэкскай імперыі, каконці Тангашуан II адправіў пасланцаў да іспанскіх пераможцаў. Некалькі іспанцаў адправіліся разам з імі ў Цынцунцан, дзе іх прадставілі кіраўніку і адбыўся абмен падарункамі. Іспанцы вярнуліся разам з залатымі прадметамі, што абудзіла цікавасць Картэса да дзяржавы тараскаў. У 1522  г. іспанскія войскі пад камандаваннем Крыстабаля дэ Аліда былі накіраваны на тэрыторыю Тараска і праз некалькі дзён дасягнулі Цынцунцана. Войска тараскаў налічвала многія тысячы воінаў, магчыма, каля 100 тысяч, аднак у крытычны момант яно адмовілася ад барацьбы.<ref>Gorenstein (1993, xiv).</ref>. Тангашуан падпарадкаваўся іспанскай адміністрацыі, і за гэта атрымаў даволі шырокую аўтаномію. Гэта прывяло да дзіўнага двоеўладдзя, бо Картэс і Тангашуан лічылі сябе кіраўнікамі МічааканМічаакана на працягу некалькіх наступных гадоў: насельніцтва плаціла даніну абодвум. Калі іспанцы выявілі, што Тангахуан аддаваў іспанцам толькі невялікую частку той даніны, якую ён атрымліваў з насельніцтва, супраць яго быў накіраваны вядомы сваёй жорсткасцю Нуньё дэ Гусман, саюзнікам якога стаў тарасканскі дваранін Дон Пэдра Панса Куініерангары. Тангашуан быў узяты ў палон і пакараны.<ref>Гл. Gorenstein (1993, xv). Згодна з некаторымі крыніцамі, Тангашуана II працягнулі прывязаным да коняўконей, пасля спалілі.</ref>. Пачаўся перыяд гвалту і беспарадкаў. Дачка Тангашуана, Прынцэса Эрэндзіра, падняла паўстанне, але яно скончылася разгромам паўстанцаў. На працягу наступных некалькіх гадоў іспанскі ўрад прызначыў марыянетачных кіраўнікоў Тараска, аднак калі Нуньё страціў давер і быў адкліканы ў Іспанію, у Тараска быў накіраваны біскуп Васка дэ Кірога для навядзення парадку. Ён хутка заваяваў аўтарытэт у мясцовага насельніцтва, якое спыніла супраціўсупраціўленне і прызнала іспанскае валадарства.