Вікіпедыя

Амар Хаям: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др removed Category:Асобы using HotCat, афармленне, шаблон
Радок 8:
|апісанне = Помнік Амару Хаяму ў [[Бухарэст|Бухарэсце]]
|імя пры нараджэнні = Гіясаддзін Абу-ль-Фатх Амар ібн Ібрахім аль-Хаям Нішапуры
|род дзейнасці = паэт, філосаф, астраном, матэматык
|дата нараджэння = 18.05.1048
|месца нараджэння =
|грамадзянства =
|падданства =
|дата смерці = 4.12.1131
|месца смерці =
|бацька =
Радок 25:
|Rodovid =
}}
'''УМАР ХАЯМ Гіясаддзін Абу-ль-Фатх ібн Ібрахім''' ({{ДН|18|5|1048}}, {{МН|Нішапур||Горад Нішапур}}, [[Іран]] — {{ДС|4|12|1131}})  — персідскі і таджыкскі паэт і вучоны.
 
Жыў у [[Самарканд]]зе, [[Ісфахан]]е, [[Бухара|Бухары]] і інш.
Радок 50:
Як і іншыя буйныя навукоўцы таго часу, Амар не затрымліваўся доўга ў нейкум адном горадзе. Усяго праз чатыры гады ён пакінуў Самарканд і пераехаў у [[Бухара|Бухару]], дзе пачаў працаваць у кнігасховішчах. За дзесяць гадоў, якія вучоны пражыў у Бухары, ён напісаў чатыры фундаментальныя трактаты па математыцы.
 
У 1074 годзе яго запрасілі ў прігласілі ў [[Ісфахан]], цэнтр дзяржавы Санджараў, да двара сельджукскага султана [[Мелік-шах I|Мелік-шаха I]]. Па ініціатыве і пры заступніцтве галоўнага шахскага візіра [[Нізам аль-Мульк]]а Амар становіцца духоўным настаўнікам султана. Праз два года Малік-шах прызначіў яго кіраўніком дварцовай абсерваторыі, адной з буйнейшых у свеце{{sfn|Глезер|1982|с=121}}. Працуючы на гэтуй пасадзе, Амар Хаям не толькі працягваў заняткі матэматыкай, але і стаў вядомым астраномам. З групай навукоўцаў ён распрацаваў сонечны каляндар, дакладнейшы за [[Грыгарыянскі каляндар|грыгарыянскі]]. Склаў «Малікшахскія астранамічныя табліцы», якія ўключалі невялікі зорны каталог<ref>{{cite web|url=http://naturalhistory.narod.ru/Hronolog/IAI/IAI_8/Iai_8_Ogl.htm|title=Звездный каталог ал-Бируни с приложением каталогов Хайама и ат-Туси|archiveurl=http://www.webcitation.org/6CW0WaTP9|archivedate=2012-11-28}}. // историко-астрономические исследования. Вып. VIII. 1962. С.83-192.</ref>. І тут таксама напісаў «Камментарыі да цяжкасцей ва ўводзінах кнігі Еўкліда» (1077  г.) з трох кніг; у другой і трэцяй кнігах даследаваў тэорыю адносін (дзелей) і вучэнне аб ліку{{sfn|Боголюбов|1983|с=501}}. Аднак у 1092 годзе, са смерцю свайго заступніка султана Мелік-шаха і візіра Нізам ал-Мулка, ісфаханскі перыяд яго жыцця заканчваецца. Абінавачаны ў блюзнерстве і вольнадумстве, паэт вымушаны быў пакінуць сельджукскую сталіцу.
 
Аб апошніх гадзінах жыцця Хаяма вядома са слоў яго малодшага сучасніка  — Бехакі, які спасылаецца на словы зяця паэта.
{{пачатак цытаты}}
Аднойчы ў час чытання «Кнігі аб вылячэнні» [[ібн Сіна|Абу Алі ібн Сіны]] Хаям адчуў набліжэнне смерці (а было тады яму ўжэ за восемьдзесят). Спыніўся чытаць ён на раздзеле, які быў прысвечаны найцяжэйшаму метафізічнаму пытанню і называўся «Адзінае ў множнум», залажыў між аркушаў залатую зубачыстку, якую трымаў у руцэ, і закрыў фаліянт. Затым ён паклікаў сваіх блізкіх і вучняў, склаў тэстамент і пасля гэтага ўжэ не прымаў ні ежы, ні піцця. Памаліўшыся як перад сном, ён зрабіў зямны паклон і, стоячы на каленях, вымавіў: «Божа! Па меры сваіх сіл я імкнуўся спазнать Цябе. Даруй мне! Насколькі я спазнаў Цябе, настолькі я да Цябе наблізіўся». З гэтымі словамі на вуснах Хаям і памёр.
Радок 65:
 
== Літаратура ==
 
=== Беларускія пераклады твораў Хаяма ===
* Рубаі / Пер. з фарсі-кабулі [[Р. Барадулін]].  — Мн.: Мастац. літ., 1989.  — 94 с.
* Выбраныя рубаі / Пер. з фарсі-кабулі [[Р. Барадулін]].  — Мн.: Зміцер Колас, 2016. - — 92 с. ("«Паэты планеты"»).
 
=== Пра Хаяма і яго жыццё ===
* {{cite web|url=http://www.math.ru/history/people/Ushkevich|title=История математики|archiveurl=http://www.webcitation.org/6CW0ZIf1D|archivedate=2012-11-28}} с древнейших времён до начала XIX столетия (под ред. [[Юшкевич, Адольф Павлович|А.  П.  Юшкевича]]).  — Т. I.  — М.: Наука, 1972.
* {{кніга|аўтар=Боголюбов А. Н.&nbsp;|загаловак=Математики. Механики. Биографический справочник|месца=Киев|выдавецтва=Наукова думка|год=1983|старонак=639|ref=Боголюбов}}
* {{кніга|аўтар=Глезер Г. И.&nbsp;|загаловак=История математики в школе. VII – VIII классы|месца=М.|выдавецтва=Просвещение|год=1982|старонак=240|ref=Глезер}}
Радок 78 ⟶ 79:
* Хайям Омар. Комментарии к трудным постулатам книги ЕВКЛида. Историко-математические исследования, 6, 1953, с. 67-107.
* Хайям Омар. Об искусстве определения золота и серебра в состоящем из них теле. Историко-математические исследования, 6, 1953, с. 108—112.
* Хайям Омар. {{cite web|url=http://www.math.ru/lib/book/djvu/klassik/khayyam.djvu|title=Трактаты.|archiveurl=http://www.webcitation.org/6CW0XoldK|archivedate=2012-11-28}} Перевод А.  П.  Юшкевича. Статья и комментарии Б.  А.  Розенфельда и А.  П.  Юшкевича. М.: Изд. вост. лит., 1961.
* <!-- НЕ ПРАВИТЬ  — В ОРИГИНАЛЕ ИМЕННО ХАЙЙАМ!!! -->Хаййам<!-- НЕ ПРАВИТЬ  — В ОРИГИНАЛЕ ИМЕННО ХАЙЙАМ!!! --> Омар. Трактаты. Перевод Б.  А.  Розенфельда. Редакция В.  С.  Сегаля и А.  П.  Юшкевича. Статья и комментарии Б.  А.  Розенфельда и А.  П.  Юшкевича. М., 1962.
* Хайям Омар. Первый алгебраический трактат. [[Историко-математические исследования]], 15, 1963, с. 445—472.
* Хайям Омар. О прямом кустасе. [[Историко-математические исследования]], 19, 1974, с. 274—278.
Радок 86 ⟶ 87:
{{Бібліяінфармацыя}}
 
 
 
[[Катэгорыя:Асобы]]
[[Катэгорыя:Паэты Ірана]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Амар_Хаям"