Шведскі патоп: Розніца паміж версіямі

У 1657 годзе ў вайну паміж Швецыяй і Рэччу Паспалітай умяшаўся князь [[Княства Трансільванія|Трансільваніі]] [[Дзьёрдзь II Ракацы|Дзёрдзь II Ракацы]], саюзнік шведскага караля Карла Х Густава. Трансільванскі князь Дзьёрдзь II Ракацы, пачынаючы з 1648 года, прэтэндаваў на польскі каралеўскі трон і вёў перамовы з запарожскім гетманам Багданам Хмяльніцкім, накіраваныяаб стварэнні саюза супраць Рэчы Паспалітай. [[Багдан Хмяльніцкі]], незадаволены заключэннем двухгадовага перамір'я Расііпаміж зМаскоўскім царствам і Рэччу Паспалітай і спыненнем усіх ваенныхбаявых дзеянняў, уступіў упачаў тайныяпатаемныя перамовы са шведскім каралём Карлам Х Густавам і трансільванскім князем Дзьёрдзем Ракацы.

У снежні 1656 года ў трансільванскім горадзе [[Раднат]] паслы Хмяльніцкага заключылі сакрэтнысакрэтную дагавордамову са Швецыяй, Брандэнбургскай дзяржавайБрандэнбургам і Трансільваніяй. Раднацкі дагавор 1656 года стаў рэакцыяй бакоў на [[Віленскае перамір'е]] паміж Рускай дзяржавай і Рэччу Паспалітай.

У студзені 1657 года ў трансільванскім горадзе [[Шомашвар]]ы паміжтрансільванскі трансільванскімкнязь князем ДзьёрдземДзьёрдзь Ракацы, іпаслы пасламіКарла ШвецыіХ Густава і УкраіныБагдана быўХмяльніцкага заключаны дагавордамовіліся аб падзеле паміж трыма саюзнікамі Рэчы Паспалітай. Дзьёрдзь II Ракацы павінен быў атрымацьстаць тытул каралякаралём Рэчы Паспалітай, а таксама атрымаць значную частку яе уладанняўтэрыторый: [[Малая Польшча|Малую Польшчу]], [[Вялікае Княства Літоўскае]], [[Мазовія|Мазовію]], [[Падляшша]] і [[Берасцейшчына|Берасцейшчыну]]. Шведскі кароль Карл Х Густаў атрымліваў у валоданне [[Вялікая Польшч|Вялікую Польшчу]], [[Каралеўская Прусія|Каралеўскую Прусію]], [[Лівонія|Лівонію]], [[Курляндыя|Курляндыю]], [[Віленскае ваяводства|Віленскае]] і [[Троцкае ваяводства|Троцкае ваяводствы]]{{sfn|''Павлищев Н. И.''|1887|loc=Т. 2., С. 200}}. СакрэтныСакрэтная дагавордамова прадугледжваўпрадугледжвала стварэнне незалежнай украінскайгетманскай дзяржавы пана абодвух берагах Дняпра, якаяу якую б уключалауваходзілі тэрыторыюпаўднёвыя ўсходняйі Літвыўсходнія ўтэрыторыі басейнахВялікага рэккняства Дняпро, Сож і ПрыпяцьЛітоўскага. Карл Х Густаў, Дзьёрдзь II Ракацы і Багдан ХмяльніцкіСаюзнікі дамовіліся аб сумесных ваенныхсупольных дзеяннях супраць Польшчы. Швецыя згаджаласязгадзілася прызнавацьпрызнаць трансільванскага князя ДзьёрдзяДзёрдзя Ракацы каралём Рэчы Паспалітай, калі ён выступіць супраць наступаючай польскай арміі. Шведскія і трансільванскія войскі павінны былі аб'яднацца паміж Кракавам і Варшавай. Багдан Хмяльніцкі абяцаў Ракацы дапаможны казацкі корпус у складзе дванаццаці тысяч чалавек.

УБагдан адпаведнасціХмяльніцкі забяцаў гэтымРакацы пагадненнем12-тысячны Багдандапаможны Хмяльніцкіказацкі ўкорпус, і на пачатку студзеня 1657 года мабілізаваў тры казацкія палкі, і загадаўзагадаўшы ім збірацца каля {{удакладніць[[Белая 2Царква|Белай Царквы|Ёсць такая і ў Закарпацкай вобласці}}]]. Наказным гетманам казацкага корпуса быў прызначаны кіеўскі палкоўнік [[Антон Ждановіч]].

У канцы студзеня 1657 года трансільванскі князь ДзьёрдзьДзёрдзь II Ракацы на чале дваццаціпяцітысячнай25-тысячнай арміі, якая складалася з венграў (8-10 тысяч), немцаў, трансільванцаў, малдаван, сербаў і валахаў, распачаўпачаў уварванне ў Польшчу з Трансільваніі. ў Польшчу.Армія ДзьёрдзьДзёрдзя II Ракацы з вялікай арміяй перасекперайшла [[Карпацкія горы]] і ўварваўся на тэрыторыю Рэчы Паспалітай. Большую частку яго арміі складалі венгры, якіх было 8-10 тысяч. Спачатку трансільванскі князь з арміяй увайшоўўступіла у Галіцыю, ідзе выступіўпаспрабавала падзахапіць Львоў, але не здолеў узяць гэты горадняўдала. ПасляАдступіўшы гэтагаад ДзьёрдзьЛьвова, IIармія Ракацы аблажыўаблажыла і ўзяўўзяла [[Перамышль]].

Багдан Хмяльніцкі адправіў на дапамогу Дзьёрдзю Ракацы 10-тысячны казацкі корпус пад камандаваннем кіеўскага палкоўніка Антона Ждановіча. У лютым на поўдзень ад Львова трансільванскі князь Дзьёрдзь IIДзёрдзь Ракацы злучыўся з казацкім дапаможным корпусам пад камандаваннем Антона Ждановіча, але абложаны Львоў адмовіўся здавацца. СалдатыПасля Дзьёрдзяўступлення Ракацыў іРэч казакіПаспалітую Антонавойскі Ждановіча бязлітасна спусташаліРакацы і рабаваліЖдановіча ўсёактыўна наваколспусташалі патэрыторыі меры свайго прасоўвання ў глыб польскай тэрыторыікраіны. У сакавіку аб'яднанаявойскі трансільванска-казацкаясаюзнікаў армія рушыларушылі на Кракаў. Падчас свайго, наступуразрабаваўшы саюзнікіпадчас спустошыліпаходу Малую Польшчу.

21 сакавіка Дзьёрдзь II Ракацы заняў горад [[Тарнаў]]. У Кракаве знаходзіўся шведскіпакінуты шведскім каралём гарнізон (2500 чалавек) пад кіраўніцтвам генерал-маёра Паўля Вірца, пакінуты шведскім каралём Карлам. У гэты ж часАдначасова Кракаў трымаўтрымала уў аблозе вяліківойска каронны маршал Ежы Себасцьян Любамірсківялікага сакароннага сваёйгетмана дывізіяйЛюбамірскага. Даведаўшыся пра падыходнабліжэнне да горада трансільванскага князявойска Дзьёрдзя Ракацы з вялікім войскам, Ежы Себасцьян Любамірскі спешна зняў аблогу і адступіў. 29 сакавіка князь Дзьёрдзь II Ракацы саз сваім пяцітысячным5-тысячным авангардам прыбыўуступіў да Кракава і быў упушчаны ў горад шведскім гарнізонам. Гораду [[Кракаў]], занятыякі шведамі,цяпер пераходзіў пад яго вярхоўную ўладу трансільванскага князя Дзьёрдзя Ракацы.

Дзьёрдзь II Ракацы пакінуў у горадзе буйны2,5-тысячны гарнізон з дзвюх з паловай тысяч чалавек на чале з {{нп3|Янаш Бетлен|Янам Бетленам|en|János Bethlen}}. ШведскіДалучыўшыся да трансільванскага князя, шведскі камендант Паўль Вірц з гарнізонам перайшоў у кракаўскі замак, а трансільванскі гарнізон размясціўся ў самым горадзе. Кракаўскі камендант генерал-маёр Паўль Вірц са сваім гарнізонам далучыўся да трансільванскага князя.

У студзені 1657 года кашталян кіеўскі Стэфан Чарнецкі з 6-тысячнай дывізіяй рушыў у Гданьск, блакаваны шведскай арміяй, каб вызваліць з акружэння польскага караля Яна Казіміра. Вялікі каронны гетман Станіслаў «Рэвера» Патоцкі са сваёй дывізіяй (3500 чалавек) выступіў у паўднёвыя раёны Польшчы, каб заступіцьне дарогупрапусціць трансільванскамутрансільванскага князю Дзьёрдзю Ракацыкнязя. 20 лютага Станіславаў «Рэвера» Патоцкі размясціўся са сваёй дывізіяй у Ярославе.

Вялікі каронны гетман Станіслаў «Рэвера» Патоцкі не змогздолеў супрацьстаяць перавышаючымзначна большым сілам Дзьёрдзя Ракацы і стаўпачаў адыходзіць на Янаў Любэльскі, дзе сутыкнуўся з атрадамі трансільванскага князя. У сутычцы пад вялікім каронным гетманам быў забіты конь. Аднак, але Патоцкі змог пазбегнуцьўнікнуў бітвы з галоўнымі сіламі Ракацы і рушыў праз [[Краснік]], [[Ужэндаў]], [[Бэлжыцы]], і [[Люблін]], адкуль накіраваўся на Лукаў. 29 красавіка пад [[Ласіцы|Ласіцамі]] Патоцківойска зПатоцкага польскай дывізіяй злучыўсязлучылася з літоўскім войскам пад камандаваннем вялікага гетмана літоўскага Паўла Яна Сапегі.

Даведаўшыся пра ўварванне свайго трансільванскага саюзніка Дзьёрдзя Ракацы ў польскія ўладанні, шведскі кароль Карл Х Густаў на чале сваёй арміі рушыў маршамвыступіў з Прусіі на Польшчу. 23 сакавіка Карл з арміяй выступіў з Торуні, накаб злучэннезлучыцца з Ракацы. 2 красавіка Карл заняў Пётркаў і рушыў маршам на [[Пшэдбуж]], [[Янджэеў]], [[Піньчаў]] і [[Цмелеў]], куды і. прыбыўЗ'явіўшыся 11 красавіка. ў Цмелеве, 12 красавіка 1657 г. шведскі кароль Карл Х Густаў і трансільванскі князь Дзьёрдзь II Ракацы злучылізлучыў свае сілывойскі падз Цмелевамсіламі длятрансільванскага сумеснайкнязя барацьбы супраць караля Рэчы Паспалітай Яна Казіміра ВазыРакацы.

У сакавіку 1657 года польскі ўрад адправіўвыправіў новае пасольства ў Вену, каб схіліць нямецкага імператара і аўстрыйскага эрцгерцага [[Леапольд I Габсбург|Леапольда І Габсбурга]] да заключэння ваеннага саюза супраць Швецыі. У чэрвені 1657 года быў заключаны ваеннываенная дагавордамова паміж Аўстрыяй і Рэччу Паспалітай, накіраванынакіраваная супраць шведскага караля Карла Х Густава. Нямецкі імператар Леапольд выслаў на дапамогу польскаму каралю Яну-Казіміру сямнаццацітысячную17-тысячную аўстрыйскую армію пад правадырствам фельдмаршалаў [[Мельхіёр фон Гацфельт|Мельхіёра фон Гацфельта]] і [[Раймунд Монтэкуколі|Раймунда Монтэкуколі]].

Тым часам шведы, трансільванцы і запарожскія казакі бязлітасна спусташалі Малую Польшчу. АдтульЗ Малапольшчы шведскі кароль Карл Х Густаў і трансільванскі князь Дзьёрдзь II Ракацы рушылі на [[Замосце]], дзе знаходзілісясядзелі ў турэмным зняволеннітурме Арвід Вітэнберг і іншыя шведскія военачальнікікамандуючыя, захопленыя ў палон пасля капітуляцыі Варшавы ў [[1656]] годзе. АднакАле ўладальнік крэпасці староста калушскі Ян Замойскі, уладальнік крэпасці, адмовіўся здацца і добраахвотна выдавацьвыдаць знатных шведскіх палонных. Саюзнікі неадмовіліся сталіад марнаваць час нааблогі аблогудобра першакласнайўмацаванай крэпасці і адправілісявыправіліся пад Люблін. Карл Х Густаў і Дзьёрдзь II Ракацы ўзялізахапілі горад і пакінулі ў ім свае гарнізоны.

З Любліна шведы, казакі і трансільванцысаюзнікі выступілі на Берасце. У Берасці знаходзіліся польска-літоўскіявойска палкіРэчы пад камандаваннемПаспалітай вялікага кароннага гетмана Станіслава Патоцкага і вялікага гетмана літоўскага Паўла Яна Сапегі, якія чакалі прыбыццяпадыходу дывізіі польнага гетмана літоўскага Вінцэнта Гасеўскага. ПрыДаведаўшыся набліжэнніпра праціўніказ'яўленне Станіславаўаб'яднанага войска шведаў і трансільванцаў, Станіслаў Патоцкі і Павел Сапега пакінуліадступілі Берасцеад Берасця, пакінуўшы ў горадзе невялікі гарнізон. ВялікіВойска гетманСапегі літоўскіадышло Павел Ян Сапега з літоўскім войскам выступіў нада [[Каменец|КамянецКамянца]] у [[Падляшша|Падляшшы]], а вялікідывізія каронныПатоцкага гетманадступіла Станіслаў «Рэвера» Патоцкі з польскай дывізіяй адышоў нада СандамірСандаміра.

[[7 мая]] 1657 года польска-літоўскі гарнізон Берасця (700 чалавек) пад камандаваннем [[Староста берасцейскі|старосты берасцейскага]] [[Мельхіёр Савіцкі|Мельхіёра Савіцкага]] капітуляваў. Трансільванскі князь ДзьёрдзьДзёрдзь II Ракацы пакінуў у горадзе гарнізон (600 чалавек). З Берасця шведскі кароль Карл Х Густаў і трансільванскі князь ДзьёрдзьДзёрдзь Ракацы выступілі на Мазовію і аблажылі Варшаву.

Варшаву абараняў гарнізон (1500—1800 чалавек) пад камандаваннем палкоўніка [[Эліяш Лонцкі|Эліяша Лонцкага]]. Польскі гарнізон адбіў тры штурмы, аднакале [[9 чэрвеня]] [[1657]] года Варшавасталіца капітулявала. Дзьёрдзь II Ракацы і Карл Х Густаў на чале саюзнай арміі ўвайшлі ў польскую сталіцуВаршаву. ВаршаваГорад былабыў разрабаванаразрабаваны і спаленаспалены, а [[шляхта]], [[духавенства]] і [[гараджане]] перабіты. Падчас маршапаходу шведска-трансільванскай арміі па польскай тэрыторыі кашталян кіеўскі Стэфан Чарнецкі з 6-тысячнайтысячнае дывізіяйвойска Чарнецкага працягваўпрацягвала трывожыцьяго непрыяцелянепакоіць раптоўнымі і дзёрзкімі нападамі. У сярэдзіне чэрвеня вялікі каронны маршалмаршалак Ежы-Себасцьян Любамірскі са сваёйз 4-тысячнай дывізіяй уварваўся ў [[Трансільванія|Трансільванію]] і спустошыў спадчынныя ўладанні князя Дзьёрдзя Ракацы.

[[12 чэрвеня]] Карл Х Густаў разам са шведскай арміяй пад Варшавай аддзяліўся ад ДзьёрдзяДзёрдзя Ракацы і адправіўсяадступіў нада ТоруньТоруні. ПаПадчас дарозеадступлення шведскія войскі разарылі і разрабавалі некалькі польскіх гарадоў.

{{main|Дацка-шведская вайна, 1657—1658}}У чэрвені 1657 года ў вайну супраць Швецыі на баку Польшчы ўступіла Данія. Шведскі кароль Карл Х Густаў, атрымаўшыдаведаўшыся 20 чэрвеня вестку пра абвяшчэнне вайны, не паведамляючы сваім саюзнікам пра свае планы, стаўпачаў фарсіраваным маршамхутка выводзіць свае войскі з Польшчы, каб пачаць ваенныя дзеяннівыступіць супраць Даніі. Першапачаткова Карл Х Густаў пакінуў на дапамогу трансільванскаму князю Дзьёрдзю Ракацы корпус фельдмаршала Г. Стэнбака. Аднак ужо 22 чэрвеня па каралеўскім указезагадзе Г.корпус Стэнбак са сваім корпусамСтэнбака пакінуў Ракацы і рушыў з Польшчы ў Памеранію, каб у Шчэціне злучыцца са сваім каралём. Адначасова Карл Густаў вывеў свае гарнізонывойскі з Варшавы і іншых велікапольскіх гарадоў, накіраваўшы іх праз Куявію ў Памеранію, спусташаючы польскія землі. Ужо 1 ліпеня Карл быў каля [[Штэтын]]а., а 18 ліпеня ён, цудоўна ўзброены, падыходзіў да гальштынскай мяжы. У канцыНапрыканцы ліпеня кароль быў ужо ўзаняў [[Ютландыя|ЮтландыіЮтландыю]], цалкам заняўшы яе. Пасля гэтага ёні накіраваўся ў [[Вісмар]].