Вікіпедыя

Ніжнялужыцкая мова: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Няма тлумачэння праўкі
Радок 1:
{{Мова
|колер= індаеўрапейскія
|імя= НіжнелужыцкаяНіжнялужыцкая мова
|саманазва= dolnoserbska rěc, dolnoserbšćina
|краіны= [[Германія]]
|рэгіёны= [[Ніжняя Лужыца]] ([[Брандэнбург]])
|рэгулюе= [[НіжнелужыцкаяНіжнялужыцкая моўная камісія]]
|колькасць носьбітаў= 7 240 (1995)<ref name="Lewis">{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=dsb|title=Ethnologue report for language code: dsb|work=Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition|lang=en|accessdate=2012-07-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/69gzVPzuJ|archivedate=2012-08-05}}</ref>
|рэйтынг=
Радок 16:
:: [[Заходнеславянскія мовы|Заходнеславянская галіна]]
::: [[Лужыцкія мовы|Лужыцкая падгрупа]]
|пісьменнасць= [[Лацінскі алфавіт|лацінка]] ([[НіжнелужыцкіНіжнялужыцкі алфавіт]])
|ISO2= dsb
|ISO3= dsb
}}
 
'''Ніжнелу́жыцкая мова'''<ref>Ці '''долнасорбская''', ці '''долналужыцкая'''</ref> (''dolnoserbska rěc'', ''dolnoserbšćina'')  — адна з дзвюх літаратурных моў [[Лужычане|лужычанаў]] (лужыцкіх сербаў), распаўсюджаная ў вобласці [[Ніжняя Лужыца]] ва ўсходняй [[Германія|Германіі]] (федэральная зямля [[Брандэнбург]]). Уваходзіць у [[Лужыцкія мовы|лужыцкую падгрупу]] [[Заходнеславянскія мовы|заходнеславянскіх моў]]<ref name="Языкознание Западнославянские языки">''Широкова А. Г.'' [http://tapemark.narod.ru/les/164a.html Западнославянские языки]</ref>.
 
Колькасць носьбітаў мовы  — 7 240 чалавек ([[1995]] год)<ref name="Lewis"/>  — памяншаецца, на ёй размаўляе збольшага старэйшае пакаленне лужычанаў у наваколлі [[Котбус]]а, моладзь не ведае мовы<ref>{{кніга|аўтар=Скорвид С. С.|частка=Серболужицкий (серболужицкие) и русинский (русинские) языки: к проблеме их сравнительно-исторической и синхронной общности|загаловак=Исследование славянских языков в русле традиций сравнительно-исторического и сопоставительного языкознания. Информационные материалы и тезисы докладов международной конференции|спасылка частка=http://www.philol.msu.ru/~slavphil/books/30_10_2001.pdf|выданне=|месца={{М.}}|выдавецтва=|год=2001|старонкі=109—114|isbn=|ref=}}</ref>.
 
На крышталізацыю ніжнялужыцкай літаратурнай нормы вельмі паўплывала [[верхнелужыцкая мова]], але насупраць ёй ніжнялужыцкая менш нармавана і кадыфікавана, ёй уласцівыя няўстойлівасць і вялікая варыянтнасць<ref>
{{кніга|аўтар=Ермакова М. И.|частка=Функционирование серболужицкого языка|загаловак=Язык. Этнос. Культура|спасылка частка=http://www.philology.ru/linguistics3/ermakova-94.htm|выданне=|месца={{М.}}|выдавецтва=|год=1994|старонкі=151—165|isbn=|ref=}}</ref>.
Мовы лужыцкай групы падзяляюць усе заходнеславянскія моўныя чэрты, часткай набліжаючыся да моў [[ляхіцкія мовы|ляхіцкай падгрупы]], часткай – — да [[чэшска-славацкія мовы|чэшска-славацкіх]]. Мовы Горнай і Долнай Лужыцы маюць значную колькасць супольных чэрт і ў той жа час адрозніваюцца паміж сабой на ўсіх узроўнях моўнай сістэмы ([[фанетыка]], [[Марфалогія мовы|марфалогія]], [[лексіка]]), мяжу паміж імі ўтвараюць [[Ізаглоса|ізаглосы]] некалькіх старажытных моўных з'яўз’яў<ref name="Языкознание Лужицкий язык">''Трофимович К. К.'' [http://tapemark.narod.ru/les/277b.html Лужицкий язык]</ref><ref>{{кніга|аўтар=Енч Г., Недолужко А. Ю., Скорвид С. С.|загаловак=Серболужицкий язык|спасылка=http://www.slavcenteur.ru/Proba/ucheba/kursy/Serboluzjazyk.pdf|выданне=|месца=|выдавецтва=|год=|старонкі=1—2|isbn=|ref=}}</ref>.
 
Рэгулятарам літаратурнай мовы з'яўляеццаз’яўляецца [[НіжнелужыцкаяНіжнялужыцкая моўная камісія]], якая дзейнічае цяпер пры лужыцкай прасветнай грамадзе «[[Маціца серба-лужыцкая|Маціца сербская]]»<ref>[http://www.macica.sorben.com/ Delnjoserbska rěčna komisija]</ref>.
 
== Моўная геаграфія ==
На ніжнялужыцкай мове размаўляюць ва Усходняй Германіі на абшары вакол горада [[Котбус]]. Агульная колькасць носьбітаў падаецца ў розных крыніцах ад 5 да 15 тысяч, але колькасць актыўных карыстальнікаў трохі меншая.
 
[[Файл:Cottbus zweisprachige Strassenbezeichnung zugeschnitten.jpg|thumb|200px|Двухмоўная шыльда ў Котбусе з назвамі вулак па-долналужыцку і па-нямецку]]
[[Файл:Nsg-cottbus.jpg|thumb|200px|Будынак [[НіжнелужыцкаяНіжнялужыцкая гімназія|НіжнелужыцкайНіжнялужыцкай гімназіі]] у Котбусе]]
НіжнелужыцкаяНіжнялужыцкая мова знікае, што абгрунтоўваюць дэмаграфічныя падлікі. Большасць размоўнікаў  — людзі старэйшага ўзросту. Моладзь карыстаецца [[нямецкая мова|нямецкай мовай]], што дае большую магчымасць зрабіць кар'ерукар’еру.
 
Ёсць спробы захаваць мову ад знікнення. Да найважнейшых адносіцца «[[Witaj|Вітай-праграма]]», што ставіць за мэту развіццё ніжнялужыцкай мовы ў дзіцячых садках. Вынікі праграмы, аднак, далёкія ад станоўчых, што не дазваляе глядзець на будучыню мовы аптымістычна. Існуе збянтажанасць, што як самі лужычане не паспрабуюць рашуча захаваць мову, яна можа знікнуць на працягу наступных двух ці трох пакаленняў.
 
=== Дыялекты ===
* заходнекотбускі;
* усходнекотбускі;
* веташаўскі.
 
== Пісьмовасць ==
Пісьмовасць на грунце [[Лацінскі алфавіт|лацінкі]] створана ў [[XVI]] сталецці<ref name="Языкознание Лужицкий язык"/>.
 
Радок 106:
|}
 
== Лінгвістычная характарыстыка ==
НіжнелужыцкаяНіжнялужыцкая мова шмат чым адрозніваецца ад верхнелужыцкай.<br />
Фанетычныя асаблівасці:
# Захаванне гуку g выбухнога (у верхнелужыцкай h).
# Пераход r > š пасля зычных p, t, k (trawa > tšawa).
# Задзіночанне č і c (čas > cas).
 
Марфалагічныя асаблівасці:
# [[Парны лік]].
# Асаблівыя формы дзеясловаў мінулага часу: [[аорыст]] ды [[імперфект]].
# [[Супін]], які ў іншых славянскіх мовах, акрамя славенскай, знікнуў.
 
Лексічныя асаблівасці  — нямецкі ўплыў на слоўнік большы, чым у верхнелужыцкай.
 
=== Марфалогія ===
 
==== Назоўнік ====
Назоўнік ніжнялужыцкай мовы мае катэгорыі [[Граматычны род|роду]] (мужчынскі, жаночы, ніякі), [[Граматычны лік|ліку]] (адзіночны, парны, множны), [[склон]]у и [[адушаўлёнасць|адушаўлёнасці]]<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=39|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>.
 
Назоўнікі скланяюцца ў 6 склонах: [[назоўны склон|назоўным]], [[родны склон|родным]], [[давальны склон|давальным]], [[вінавальны склон|вінавальным]], [[творны склон|творным]], [[месны склон|месным]]<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=43|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>.
 
Жаночы род назоўнікаў мае 3 скланенні: к I-му адносяцца назоўнікі з [[аснова]]й на цвёрды зычны і канчаткам ''-a'' у назоўным склоне, к II-му  — назоўнікі з асновай на мяккі ці зацвярдзелы (гістарычна мяккі) зычны (''c'', ''s'', ''z'', ''š'', ''ž'') і канчаткам ''-a'' у назоўным склоне, па III-ім змяняюцца назоўнікі з нулявым канчаткам<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=45-47|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>.
 
Скланенне назоўнікаў жаночага роду на ўзоры словаў ''głowa'' «галава», ''droga'' «дарога», ''zemja'' «зямля», ''duša'' «душа», ''kosć'' «костка», ''rěc'' «мова»<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=54-57, 64-72|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>:
Радок 282:
|}
 
==== Лічэбнік ====
Лічэбнікі ад 1 па 21<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=97-114|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>:
{| class="wikitable"
Радок 330:
|-
!7
|sedy
|sedymjo
|sydymy
Радок 336:
|-
!8
|wosym
|wosymjo
|wosymy
Радок 342:
|-
!9
|źewjeś
|źewjeśo
|źewjety
Радок 348:
|-
!10
|źaseś
|źaseśo
|źasety
Радок 359:
|-
!12
|colspan="2"|dwanasćo
|dwanasty
|
|-
!13
|colspan="2"|tśinasćo
|tśinasty
|
Радок 384:
|-
!17
|colspan="2"|sedymnasćo
|sedymnasty
|
Радок 410:
|}
 
==== Займеннік ====
Скланенне асабовых займеннікаў першай і другой асобы<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=120|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>:
{| class="wikitable" style="border-collapse: collapse;text-align:center;"
Радок 494:
|}
 
==== Дзеяслоў ====
Дзеяслоў ніжнялужыцкай мовы мае такія катэгорыі, як [[граматычны час|час]], [[граматычны лад|лад]], [[трыванне]], [[граматычны стан|стан]], [[граматычная асоба|асоба]], [[Граматычны лік|лік]] і [[Граматычны род|род]]<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=218|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>.
 
Радок 520:
|}
 
=== Лексіка ===
Верагодна, з ніжнялужыцкай у чэшскую перайшло слова ''brambor'' «бульба» (хоць самі лужычане завуць бульбу словам ''běrna'')<ref>{{артыкул|аўтар=Frinta A.|загаловак=Česká jména lužickosrbského původu|спасылка=http://nase-rec.ujc.cas.cz/archiv.php?art=4509|выданне=Naše řeč|тып=|год=1956|том=39|нумар=9-10|старонкі=}}</ref>.
 
== Гл. таксама ==
* [[Панашэму]]
* [[Крысціян Фрыдрых Штэмпель]]  — перакладчык старажытнагрэчаскай літаратуры.
{{зноскі}}
 
== Сеціва ==
{{interwiki|dsb||ніжнялужыцкай|}}
{{wiktionarycat|type= ніжнялужыцкай|category=НіжнелужыцкаяНіжнялужыцкая мова}}
* [http://www.dolnoserbski.de/korpus/ Тэкставы корпус]
* [http://www.nowycasnik.de/ Часопіс Nowy Casnik]
 
{{Славянскія мовы}}
 
[[Катэгорыя:НіжнелужыцкаяНіжнялужыцкая мова| ]]
[[Катэгорыя:Мовы Германіі]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Ніжнялужыцкая_мова"