Германія: Розніца паміж версіямі

'''Герма́нія''' ({{lang-de|Deutschland}} {{Audio|De-Deutschland.ogg|праслухаць}}), поўная назва '''Федэраты́ўная Рэспу́бліка Герма́нія''' ({{lang-de|Bundesrepublik Deutschland}}), таксама '''Няме́ччына'''<ref>Некрашэвіч, С., Байкоў, М. Руска-беларускі слоўнік / Сцяпан Некрашэвіч, Мікола Байкоў; [рэд. В. Булгакаў; прадм. С. Запрудскага].  — Смаленск: Інбелкульт, 2014.  — 703 с.  — С. 184.  — ISBN 978-5-00076-013-0. Выданне распрацавана пад грыфам слоўнікавай камісіі гуманітарнай секцыі Інстытута беларускай культуры</ref> — [[Федэрацыя|федэратыўная]] краіна ў [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропе]], якая мяжуе з [[Польшча]]й і [[Чэхія]]й на ўсходзе, [[Аўстрыя]]й і [[Швейцарыя]]й на поўдні, [[Францыя]]й, [[Люксембург]]ам, [[Бельгія]]й і [[Нідэрланды|Нідэрландамі]] на захадзе, [[Данія]]й на поўначы. На поўначы Германія мае выхад да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] і [[Паўночнае мора|Паўночнага]] мораў, на поўдні падкрэслена араграфічным рубяжом Альпаў.

ФРГ з’яўляецца дэмакратычнай [[Федэратыўная рэспубліка|федэратыўнай]] [[Парламенцкая рэспубліка|парламенцкай рэспублікай]], якую ўзначальвае [[Федэральны канцлер Германіі|федэральным канцлерам]] і ў склад якой уваходзяць 16 адміністрацыйных адзінак, вядомых як [[Федэральныя землі Германіі|федэральныя землі]]. Германія  — вельмі дэцэнтралізаваная краіна, дзе кожная з зямель захоўвае абмежаваны «суверэнітэт». [[Сталіца]]й і найбуйнейшым горадам краіны з’яўляецца [[Берлін]]. Фінансавая сталіца  — [[Франкфурт-на-Майне]].

У рэльефе Германіі выдзяляюць тры прыступкі: нізіна на поўначы, невысокія старыя горы ў цэнтральнай частцы, на поўдні праходзіць горная сістэма [[Альпы|Альпаў]]. Клімат умераны, пераходны ад марскога да кантынентальнага, з адносна цёплай зімой і прахалодным летам. Галоўныя рэкі цякуць з поўдня на поўнач  — гэта [[Одэр]], [[Эльба]], [[Рэйн]]. Жывая прырода за доўгую гісторыю асваення моцна пацярпела ад чалавека, аднак сёння Германія адносіцца да ліку краін з найбольш прагрэсіўным экалагічным заканадаўствам.

У антычныя часы тэрыторыя сучаснай Германіі была заселена германскімі плямёнамі, што паспяхова супрацьстаялі Рыму. У Х стагоддзі нямецкія землі сталі ядром [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]]. У пачатку ХVI стагоддзя Германія была калыскай [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]]. У познім Сярэднявеччы і раннім Новым часе Германія існавала як садружнасць невялікіх княстваў, сярод якіх у ХVIІІ ст. узвысілася [[Прусія]]. У 1815 быў створаны Германскі саюз, а ў 1871 годзе, дзякуючы [[Ота фон Бісмарк]]у, на карце Еўропы ўзнікла [[Германская імперыя]]. Параза ў [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайне]] прывяла да звяржэння манархіі. Саступкі па Версальскім міры прывялі да ідэй рэваншызму і росквіту фашызму, што разам з нацысцкай ідэалогіяй, вылілася ў [[Другая сусветная вайна|Другую Сусветную вайну]] і [[Халакост]]. Пасля капітуляцыі нацыскага ўрада ў [[1945]] годзе, тэрыторыя краіны была падзелена на [[Акупацыя|акупацыйныя зоны]], на якіх у 1949 былі створаны Федэратыўная Рэспубліка Германія і [[Германская Дэмакратычная Рэспубліка|Германская Дэмакратычная Рэспубліка]]. Чатыры дзесяцігоддзі [[Халодная вайна|Халоднай вайны]] скочыліся падзеннем Берлінскай сцяны і аб'яднаннемаб’яднаннем дзвюх частак краіны [[Дзень нямецкага адзінства|3 кастрычніка 1990 года]]. Сёння гэты дзень адзначаюць як дзяржаўнае свята.

З насельніцтвам у 83 млн чалавек ФРГ з’яўляецца самай многанаселенай сярод краін, што цалкам знаходзяцца ў Еўропе і першай краінай [[Еўрапейскі Саюз|ЕС]]. На працягу апошніх дзесяцігоддзяў для Германіі характэрны адмоўны натуральны прырост і старэнне насельніцтва. Германія з'яўляеццаз’яўляецца еўрапейскім лідарам па прыёме [[Іміграцыя|імігрантаў]], што ў рэшце рэшт вылілася ў [[Міграцыйны крызіс у Еўропе|міграцыйны крызіс]]. Іміграцыя ператварыла Германію з монанацыянальнай краіны ў шматнацыянальную. Германія  — краіна гарадоў, прычым ніводзін горад не вылучаецца завялікімі памерамі. Найбуйнейшая ўрбанізваная зона ляжыць у сярэднім цячэнні Рэйна з адгалінаваннем на ягоны прыток Рур і вядома як Рэйн-Рурскі мегалаполіс з ядрамі ў [[Дортмунд]]зе і [[Эсэн]]е.

Германія  — высокаразвітая постіндустрыяльная краіна, што валодае магутнай сучаснай эканомікай. З'яўляеццаЗ’яўляецца [[Вялікія дзяржавы|вялікай дзяржавай]], сусветным тэхналагічным і прамысловым лідарам. Па паказчыку намінальнага [[Валавы ўнутраны прадукт|валавога ўнутранага прадукту]] Германія знаходзіцца на першым месцы ў [[Еўропа|Еўропе]] і на чацвёртым у свеце. У 2014 годзе яна займала трэцяе месца па аб'ёмахаб’ёмах [[імпарт]]у і [[экспарт]]у. Германія мае адзін з найвышэйшых паказчыкаў [[Індэкс развіцця чалавечага патэнцыялу|індэкса чалавечага развіцця]] ў свеце. У ФРГ дамінуе канцэпцыя сацыяльнай рынкавай эканомікі: нават сярод еўрапейскіх дзяржаў Германія вылучаецца высокім узроўнем жыцця, сацыяльнай бяспекі, аховы здароўя, вышэйшай адукацыі, клопатам аб навакольным асяроддзі. Германія з'яўляеццаз’яўляецца адной з краін-заснавальніц [[Еўрапейскі Саюз|Еўрапейскага Саюза]], асновай [[Еўразона|Еўразоны]]. Таксама ФРГ удзельнічае ў [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацый|ААН]], [[НАТА]], [[Вялікая сямёрка|Вялікай сямёркі]] (G7) і [[Група дваццаці|Дваццаткі]] (G20).

Пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] саюзнікі-пераможцы прымянялі да акупіраванай тэрыторыі былой [[Германская імперыя|Германскай імперыі]] (без Аўстрыі) назву ''Deutschland''. У 1949 годзе былі падпісаны канстытуцыі двух Германій: капіталістычнай Федэратыўнай Рэспублікі Германія (''«Bundesrepublik Deutschland»'') і сацыялістычнай Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі (''«Deutsche Demokratik Republik»''). Пасля [[Аб'яднанне Германіі, 1990|аб'яднанняаб’яднання ФРГ і ГДР]] у 1990 годзе, поўная афіцыйная назва Германіі гучыць па-нямецку так: ''«Bundesrepublik Deutschland» (''ці ''«Deutschland»).''

Германія займае цэнтральнае становішча ў заходняй Еўропе. Германія мяжуе з дзевяццю краінамі: з [[Данія]]й на поўначы (працягласць агульнай мяжы — 67 км), з [[Польшча]]й (442 км) на паўночным усходзе і з [[Чэхія]]й (811 км) на ўсходзе, з [[Аўстрыя]]й (815 км) на паўднёвым усходзе, са [[Швейцарыя]]й (316 км) на поўдні, з [[Францыя]]й (448 км) на паўднёвым захадзе, з [[Люксембург]]ам (135 км) і [[Бельгія]]й (156 км) на захадзе і з [[Нідэрланды|Нідэрландамі]] (567 км) на паўночным захадзе. Агульная працягласць мяжы складае 3757 км. Частка межаў праходзіць па вялікіх рэках: польская мяжа  — па [[Одэр]]ы (Одры), швейцарская і французская  — па Рэйне. Паўднёва-ўсходнія і паўднёвыя рубяжы адзначаны гарамі: Багемскі лес і [[Рудныя горы]] на мяжы з Чэхіяй, Альпы  — з Аўстрыяй і Швейцарыяй.

На поўначы Германія мае выхад да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] і [[Паўночнае мора|Паўночнага]] мораў. Паміж морамі пракапаны [[Кільскі канал]]. Паўночнаморскае ўзбярэжжа вядома пад назвай [[Вадэнскае мора|Ватавага мора]]  — тут у шырокай прыліўнай паласе чаргуюцца балоты і пясчаныя выспы.

Проста насупраць [[Вадэнскае мора|Ватавага мора]], якое працягваецца і ў Нідэрландах з Даніяй, знаходзяцца [[Фрызскія астравы]]. [[Паўночна-Фрызскія астравы]]. Востраў [[Гельгаланд|востраў Гельгаланд]] з'яўляеццаз’яўляецца самым аддаленым нямецім востравам з пастаяным насельніцтвам. Востраў Руген у Балтыйскім моры з'яўляеццаз’яўляецца самым вялікім нямецкім востравом па плошчы. А самы вялікі паўвостраў — Фішланд-Дарс-Цынгіс.

Тэрыторыя Германіі знаходзіцца на сутыку геалагічна старажытных ([[Дакембрый|дакебрыйскіх]]) пліты [[Усходне-Еўрапейская платформа|Усходне-Еўрапейскай платформы]] (на поўначы і паўночным усходзе) і яе [[Балтыйскі шчыт|Балтыйскага шчыта]] (на поўначы) са складкаватымі абласцямі: геалагічна маладой ([[кайназой]]скай) [[Альпы|Альпійска]]-[[Карпаты|Карпацкай]] [[Горная сістэма|горнай сістэмай]] на поўдні і старажытнай герцынскай на захадзе. Германію можна падзяліць на тры геалагічныя рэгіёны: Цэнтральна-Еўрапейская Дэпрэсія, Цэнтральныя Еўрапейскія блокі і Альпы.

[[Файл:Zugspitze Westansicht.JPG|250px|thumb|left|Цугшпіцэ ў Баварыі з вышынёй у 2962 метраў з'яўляеццаз’яўляецца самай высокай кропкай Германіі.]]

* [[Альпы]] — на крайнім поўдні. Геалагічна маладыя горы Альпы з'яўляюццаз’яўляюцца самымі высокімі і доўгімі гарамі Германіі. Нямецкія Альпы вышынёю толькі ад 2000 м амаль цалкам знаходзяцца ў [[Баварыя|Баварыі]]. Гара [[Гара Цугшпіцэ|Цугшпіцэ]] (2962 м), якая знаходзіцца на мяжы з Аўстрыяй і з'яўляеццаз’яўляецца самай высокай вяршыняй Германіі.

* горы Сярэдняй Германіі — у цэнтры і ў паўднёвай частцы. Яны распасціраюцца ад паўночнага краю цэнтральнага горнага парога і да Альп, [[Верхнярэйнская нізіна|Верхняга Рэйну]] і [[Бодэнскае возера|Бодэнскага возера]]. Яно, як правіла, расце з поўначы на поўдзень па вышыні і працягласці. Самай высокай кропкай ўзвышша з'яўляеццаз’яўляецца пік Фельдберг (1493 м) у [[Шварцвальд]]зе, а пасля Вялікі Арбэр (1456 м) у [[Баварскі Лес|Баварскім лесе]]. Вяршыні вышынёю больш за 1000 метраў над узроўнем мора ёсць таксама ў [[Рудныя горы|Рудных гарах]], Фіхтэльгебіргэ, Швабскіх Альбах і горным масіве [[Гарц]], дзе акрамя таго, знаходзіцца самая высокая кропка паўночнай Германіі — гара Брокен (1142,2 м).

* [[Паўночна-Германская нізіна]] — на поўначы. На поўнач ад Цэнтральнага нямецкага ўзвышша горы адсутнічаюць і сярэдняя вышыня над узроўнем мора складае не больш за 100 м. Адзіным выключэннем з'яўляеццаз’яўляецца пагорак Хайдэохэ з вышынёй у 201,4 м (назва самой вышыні па-ням. ''Heideberg'') які знаходзіцца ў муніцыпалітэце Грэдэн ([[Землі Германіі|федэральная зямля]] [[Брандэнбург]]). Рэльеф нізіны і там-сям раскіданых узвышшаў створаны старажытнымі покрыўнымі ледавікамі.

Германія, як і ўся [[Заходняя Еўропа]], адрозніваецца ўмераным марскім кліматам з агульнай заходняй цыркуляцыяй атмасферы. Паколькі ўзімку воды Паўночнай Атлантыкі цяплейшыя, чым суша, цёплае паветра распаўсюджваецца ў Еўропе, забяспечваючы тэмпературы нашмат вышэй сярэдніх для дадзеных шырот. На ўсход і на поўдзень клімат становіцца больш кантынентальным.

Сярэднія гадавыя сумы ападкаў на Паўночна-Германскай нізіне дасягаюць максімуму парадку 750 мм на ўзбярэжжы Паўночнага мора і паступова памяншаюцца да ўсходу. На поўдзень ад нізіны ва ўмовах рассечанага рэльефу размеркаванне ападкаў ускладняецца: у гарах выпадае звыш 1000 мм, а часам да 2000 мм ападкаў, тады як у некаторых ізаляваных катлавінах за год выпадае не больш 500 мм. Гэткія жа малыя сумы ападкаў выпадаюць у паласе, змешчанай да поўначы ад Сярэднегерманскіх гор, у іх дажджавым ценю. На поўдні і ўсходзе максімум ападкаў прыходзіцца на лета, паўночна-заходнія прыморскія раёны атрымліваюць бoльшую частку ападкаў узімку ва ўмовах мяккага надвор'янадвор’я.

З шасці рэк з найбуйнейшымі басейнамі, Рэйн, Эльба, [[Везер]], [[Рака Эмс|Эмс]] ([[Паўночнае мора|Паўночне мора]]) і Одэр ([[Балтыйскае мора]]) належаць да рэк [[Паўночная Атлантыка|Паўночнай Атлантыкі]]; і толькі [[Рака Дунай|Дунай]] ўпадае ў [[Чорнае мора|Чорнае мора]], якое [[Гідраграфія|гідраграфічна]] мае сувязь з [[Міжземнае мора|Міжземным морам]]. Вадазборы гэтых двух сістэм падзяляюцца адзін ад аднаго [[Галоўны Еўрапейскі водападзел|Галоўным Еўрапейскім водападзелам]].

Самая вялікая і славутая рака Германіі — [[Рэйн]], які жывіцца ад велізарнага веера прытокаў у перадгор'яхперадгор’ях [[Альпы|Альпаў]]. Паміж [[Бінген-на Рэйне|Бінгенам]] і [[горад Бон|Бонам]] гэтая рака праразае глыбокую цясніну ў [[Рэйнскія Сланцавыя горы|Рэйнскіх Сланцавых гарах]], далей выходзіць на Паўночна-Германскую нізіну і ўпадае ў [[Паўночнае мора]]. Амаль палову сцёку Рэйн атрымлівае з Альпійскай вобласці. У пачатку лета адбываецца разводдзе, абумоўленае раставаннем снега ў гарах. Горы Сярэдняй Германіі, адкуль паступае другая палова сцёку, маюць цалкам іншы рэжым з максімумам сцёку ўзімку, калі выпарэнне мінімальнае. Спалучэнне гэтых двух крыніц забяспечвае Рэйну не толькі багаты, але і рэгулярны сцёк, што вельмі спрыяльна для суднаходства.

Натуральныя азёры ў асноўным [[Ледніковы перыяд|ледавіковага паходжання]]. Ледавікі ўтварылі вялікую частку буйных азёр у перадгор'яхперадгор’ях Альпаў, у Гальштынскай Швейцарыі (горныя) і ў [[Мекленбург-Пярэдняя Памеранія|Мекленбургу]] (старажытныя покрыўныя). Самым вялікі возерам, якое цалкам ляжыць на нямецкай тэрыторыі, з'яўляеццаз’яўляецца возера [[Мюрыц]] — частка [[Мекленбургскае паазёр'е|Мекленбургскага паазёр'япаазёр’я]]. А самым вялікім памежным возерам, большая частка якога належыць Германіі, з'яўляеццаз’яўляецца [[Бодэнскае возера]], акваторыя якога належыць таксама Аўстрыі і Швейцарыі.

Германія цалкам знаходзіцца ва [[Умераны клімат|ўмеранай кліматычнай зоне]]. Таму, у асноўным, яе флора будзе прадстаўлена раслінамі шыракалістых і змешаных лясоў. Агульная колькасць дзікіх відаў раслін у Германіі ацэньваюць у 9.500 відаў. Акрамя таго, расце каля 14.000 відаў [[Грыбы|грыбоў]]. У густанаселенай Германіі, дзе карэнныя лясы былі альбо зведзеныя, альбо замененыя лесапасадкамі (пад лесапасадкі адводзяцца бяднейшыя землі, асабліва [[хвоя|хвоі]], натуральная расліннасць амаль не захавалася. Карэнныя лясы з дуба і бярозы на поўначы краіны на працягу стагоддзяў былі замешчаныя арэаламі апрацаваных земляў у атачэнні пашаў-верасоўнікаў. У цяперашні час і верасоўнікі прадстаўленыя толькі ў запаведніках. Нізкагор'іНізкагор’і Сярэдняй Германіі пакрытыя пышнымі [[бук]]авымі лясамі, якія чаргуюцца з буйнымі масівамі пасадак яловых лясоў. На пясчаніках з'яўляеццаз’яўляецца хвоя.

На тэрыторыі Германіі чалавек упершыню пасяліўся ў эпоху ніжняга палеаліту (500 - 300500—300 тыс. гадоў да н. э.), аб чым сведчаць археалагічныя знаходкі [[Гейдэльбергскі чалавек|гейдэльбергскага чалавека]] і астанкаў больш позняга [[Неандэрталец|неандэртальца]].

У [[Мезаліт|мезаліце]] ​​на поўдні і ў цэнтры Германіі выяўлена тардэнуазская і азыльская культуры, у той час як на поўначы  — культуры Лінгбі і [[Маглемозе]]. У [[Неаліт|неаліце]] ​​на тэрыторыі Германіі распаўсюдзілася культура лінейна-стужачнай керамікі, з носьбітамі якой звязваюць развіццё ручнога земляробства і пераход да жывёлагадоўлі.

У [[Жалезны век|жалезным веку]] на тэрыторыі Германіі былі пашыраны гальштацкая (пераважна [[Кельты|кельцкая]]) і [[Латэнская культура|латэнская]] археалагічныя культуры, лужыцкая культура (верагодна, протаславянская).

Першыя сведчанні пра германцаў ў пісьмовых крыніцах адносяцца да старажытнагрэчаскага падарожніка і навукоўца [[Піфей|Піфея з Масаліі]].

=== Германскія плямёны (100 да н.э. - — 500  гг. н. э.) ===

У сярэдзіне I стагоддзя да н.э. землі, размешчаныя на захад ад [[Рэйн|Рэйна]]а, а пазней і частка тэрыторый на поўдзень ад Дуная, дзякуючы ваенным паходам [[Гай Юлій Цэзар|Юлія Цэзара]], увайшлі ў склад [[Рымская імперыя|Рымскай імперыі]]. Рымляне, прытрымліваюсыся сваёй [[Экспансія|экспансіянісцкай]] палітыкы, паспрабавалі распаўсюдзіць свой уплыў і на іншыя тэрыторыі. Аднак, спроба аказалася няўдалай: у 9 годзе да н.э. рымскае войска пацярпела поўнае паражэнне ад аб'яднаныхаб’яднаных германскіх плямёнаў, узначаленых правадыром [[Херускі|племя херускаў]] [[Арміній|Армініям]].

У [[III стагоддзе|III стагоддзі]] на тэрыторыі Германіі ўзнік шэраг буйных заходнегерманскіх плямёнаў: [[франкі]], [[саксы]], [[англы]], [[Лангабарды|лангбарды]], [[алеманы]] і іншыя. З'яўляючысяЗ’яўляючыся добрымі ваярамі, германцы прыцягваліся рымлянамі да разнастайных ваенных мэтаў, а неўзабаве атрымалі дазвол пасяліцца ў памежнай зоне імперыі і атрымліваць рымскае грамадзянства. Такая практыка хутка ператварылася ў пагрозу, калі сам Рым стаў залежным ад [[Варвары|варвараў]]. Германскія ваеначальнікі і іх ваенныя часткі ўсё часцей вырашалі лёс імператараў, пакуль у рэшце рэшт, у [[476|476 годзе]] палкаводзец [[Адаакр]] ня скінуў апошняга [[Ромул Аўгуст|рымскага кіраўніка з трону]]. Адначасова адбывалася [[Вялікае перасяленне народаў]], таму ў V стагоддзі готы, вандалы, франкі, саксы і іншыя плямёны стварылі на тэрыторыі разваленай [[Заходняя Рымская імперыя|Заходняй Рымскай імперыі]] ўласныя каралеўствы.

Да VI стагоддзя землі на ўсход ад [[Эльба|Эльбы]] былі пакінутыя немцамі, а гэтую тэрыторыю засялілі заходнеславянскія плямёны [[Палабы|палабаў]], [[Люцічы|люцічаў]] і [[Бодрычы|абадрытаў]]. Варта адзначыць, што палабскія славяне заснавалі вялікую колькасць [[Замак|замкаў]] і паселішчаў, якія пасля сталі нямецкімі [[Горад|гарадамі]]: Любеч (Любэк), Звярынай (Шверын), Будышын (Баўцэн), Бранібор (Брандэнбург).

Пасля распаду Рымскай імперыі ў Заходняй Еўропе ўтварылася [[Франкская дзяржава]], якая ўжо праз тры стагоддзі, пры [[Карл Вялікі|Карле Вялікім]], ператварылася ў імперыю ([[800|800  г.]]). Імперыя Карла ахоплівала тэрыторыі некалькіх сучасных дзяржаў, у прыватнасці Германіі. Аднак імперыя Карла Вялікага праіснавала нядоўга - — унукі гэтага імператара падзялілі яе паміж сабой, у выніку чаго ўтварыліся тры каралеўствы  — [[Заходне-Франкскае каралеўства|Заходне-Франкскае]] (пазней Францыя), [[Усходне-Франкскае каралеўства|Усходне-Франкскае]] (пазней Германія) і [[Сярэдняе каралеўства|Сярэдзіннае каралеўства]] (неўзабаве распалася на [[Італія|Італію]], [[Праванс]] і [[Латарынгія (герцагства)|Латарынгію]]).

Традыцыйна датай заснавання першай германскай дзяржавы прынята лічыць [[2 лютага]] [[962|962 года]]: у гэты дзень Усходне-Франкскі кароль [[Атон I Вялікі|Атон I]] быў каранаваны ў [[Рым|Рыме]]е і стаў імператарам [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]].

Нягледзячы на спробы імператараў аб'яднацьаб’яднаць Свяшчэнную Рымскую імперыю, яна распалася на шматлікія незалежныя дзяржавы і гарады. У ХVІ стагоддзі Германія стала цэнтрам Рэфармацыі каталіцкай царквы. [[Рэфармацыя]] паклала пачатак некалькім рэлігійным войнам у Германіі, самая працяглая і разбуральная з якіх  — [[Трыццацігадовая вайна|Трыццацігадовая]]  — завяршылася ў 1648 [[Вестфальскі мір|Вестфальскім мірам]]. У выніку была замацавана раздробненасць Германіі і ўлада імператара ўсё яшчэ заставалася чыста намінальнай.

Такое становішча захоўвалася да [[1806|1806 года]], калі нямецкі імператар [[Франц II]], які як раз перад гэтым, у 1804-м, стаў таксама імператарам [[Аўстрыйская імперыя|Аўстрыйскай імперыі]], пакінуў трон пад ціскам французскага імператара [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]]. Пры Напалеоне Банапарце колькасць нямецкіх княстваў і вольных гарадоў значна скарацілася.

[[Венскі кангрэс]] 1815 году спрыяў далейшаму аб'яднаннюаб’яднанню Германіі, у выніку чаго з 38 нямецкіх дзяржаў утварыўся вольны [[Германскі саюз|Нямецкі саюз]] пад вяршынствам Аўстрыі. У ходзе [[Вясна народаў|нямецкай рэвалюцыі 1848 года]] ўзнік першы дэмакратычны парламент Германіі. Пасля рэвалюцыі 1848 году, стаў наспяваць канфлікт паміж узвышаючайся [[Прусія|Прусіяй]]й і Аўстрыяй. Гэта прывяло да [[Аўстра-пруска-італьянская вайна|вайны 1866 года]], якая ў якой Прусія атрымала перамогу і далучыла некалькі нямецкіх княстваў, пасля чаго Германскі саюз распаўся.

У 1866 годзе, быў створаны [[Паўночнагерманскі саюз]], які пад вяршынствам Прусіі аб'яднаўаб’яднаў усе нямецкія краіны на поўнач ад [[Майн|Майна]]а. Падчас [[Франка-пруская вайна|Франка-прускай вайны]], [[18 студзеня]] [[1871|1871  г.]] у Люстэркавай залі [[Версаль|Версальскага палаца]], [[Вільгельм I Гогенцолерн|Вільгельм Першы]] быў абвешчаны імператарам [[Германская імперыя|Германскай імперыі]]. Значную ролю ў аб'яднанніаб’яднанні Германіі згуляў першы [[канцлер]] Германскай імперыі, князь [[Ота фон Бісмарк]].

У [[1914|1914 г]]. Германія ўступіла ў [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]], параза ў якой прывяла да [[Лістападаўская рэвалюцыя|Лістападаўскай рэвалюцыі]], і як выніку  — краху імперыі, а таксама стварэнню так званай [[Веймарская рэспубліка|Веймарскай рэспублікі]].

Пасля таго, як Германія пацярпела паражэнне ў Другой сусветнай вайне, яе [[Акупацыя|дзяржаўнасць была прыпыненая]], ад тэрыторыі Германіі аддзеленыя вялікія тэрыторыі на ўсходзе, а астатнія былі падзелены на 4 зоны акупацыі: [[Савецкая зона акупацыі Германіі|савецкую]], [[Амерыканская зона акупацыі Германіі|амерыканскую]], [[Брытанская зона акупацыі Германіі|брытанскую]] і [[Французская зона акупацыі Германіі|французскую]]. 23 мая 1949 года на тэрыторыі амерыканскай, брытанскай і французскай зон акупацыі была створана [[Федэратыўная Рэспубліка Германіі (1949—1990)|Федэратыўная Рэспубліка Германія]] (ФРГ), а 7 лістапада таго ж года, на тэрыторыі савецкай зоны акупацыі - — [[Германская Дэмакратычная Рэспубліка]] (ГДР). У падтрымку Усходняй Германіі [[Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў|Мікіта Хрушчоў]] патрабаваў ад заходніх дзяржаў фактычнага яе прызнання, пагражаючы закрыць доступ у [[Заходні Берлін]]. Аднак да 1970-х гадоў заходнія саюзнікі адмаўляліся прызнаць ГДР, настойваючы на ​​аб'яднанні​​аб’яднанні Германіі ў адпаведнасці з пасляваеннымі дамоўленасцямі.

У [[1959|1959 г]]. у ГДР пачалася [[калектывізацыя]] сельскай гаспадаркі і нацыяналізацыі шматлікіх дробных прадпрыемстваў. Да [[1960|1960 году]] прыватнае валоданне зямлёй знізілася ад 52 % у 1958 да 8 %. У той жа час усё больш жыхароў Усходняй Германіі (ГДР) імігравалі ў Заходнюю (ФРГ), у 1961  г. годзе - — каля 207 000 грамадзян. У жніўні таго ж года ўрад ГДР, каб блакаваць паток бежанцаў, загадаў збудаваць [[Берлінская сцяна|бетонны плот з калючым дротам]], каб забараніць свабодны праход паміж Усходнім і Заходнім Берлінам. Так была пабудавана берлінская сцяна, якая да 1990  г. стала ўвасабленнем [[Жалезная заслона|жалезнай заслоны]].

=== Аб'яднаннеАб’яднанне Германіі ===

У сакавіку 1990 года грамадзяне ГДР прынялі ўдзел у першых дэмакратычных выбарах за апошнія 58 гадоў. Перамогу атрымаў блок партый, блізкіх па ідэях да заходнегерманскага [[Хрысціянска-дэмакратычны саюз Германіі|Хрысціянска-дэмакратычнага саюза]], які выступаў за аб'яднаннеаб’яднанне Германіі. Першым абраным прэм'ерпрэм’ер-міністрам ГДР стаў Лотар дэ Мэзьер, пад кіраўніцтвам якога былі ажыццёўлены важныя змены, у прыватнасці адноўлены 5 федэральных зямель (ліквідаваныя ў 1952  г.), а 3 кастрычніка 1990  г. ГДР спыніла самастойнае існаванне і была ўключана ў склад ФРГ.

Згодна з Бон-Берлінскім актам, прынятым парламентам [[10 сакавіка]] [[1994|1994 годзе]], Берлін зноў стаў сталіцай аб'яднанайаб’яднанай Германіі, у той час як [[Бон]] атрымаў унікальны статус саюзнага горада (па-ням. ''Bundesstadt'')  — горада федэральнага значэння з захаваннем шэрагу федэральных міністэрстваў. Перанос урада канчаткова завяршыўся ў [[1999|1999 годзе]].

Пасля ўз'яднанняўз’яднання Германія стала адыгрываць больш важную ролю ў дзейнасці [[Еўрапейскі Саюз|Еўрапейскага Саюза]] і [[НАТА]]. Краіна накіравала свае войскі для забеспячэння стабільнасці на [[Балканскі паўвостраў|Балканах]] і паслала свой міратворчы кантынгент у [[Афганістан]]. Гэтыя дзеянні былі ўспрынятыя неадназначна, паколькі згодна з пасляваеннымі дамоўленасцямі, Нямеччына мела права на разгортванне войскаў толькі для абарончых мэтаў. Разгортванне жа войскаў на чужых тэрыторыях не падпадала пад абарончыя дзеянні, аднак парламенцкае галасаванне па гэтым пытанні легалізуе ўдзел Германіі менавіта ў міратворчым кантэксце.

Першай жанчынай-канцлерам была абрана ў 2005  г. [[Ангела Меркель]]. У перыяд з 2005 па 2009  гг. яна стаяла на чале так званай «Вялікай кааліцыі», якую падтрымлівала яе ўласная парламенцкая група (у складзе ХДС і [[ХСС]]) і [[Сацыял-дэмакратычная партыя Германіі|сацыял-дэмакратычная партыя]] (СДПГ). Пасля ўсеагульных выбараў [[27 верасня]] [[2009|2009 г]]. Меркель сфармавала цяперашні кааліцыйны ўрад, у якім Сацыял-дэмакратычную партыю замяніла [[Свабодная дэмакратычная партыя (Германія)|Свабодная дэмакратычная партыя]] (СвДП). У 2013 і 2018 Меркель была пераабрана на пасаду канцлера ў трэці і чацвёрты раз.

Германія — дэмакратычная парламенцкая рэспубліка. Усе палітычныя працэсы кантралюе прыняты ў 1949 годзе [[Асноўны закон ФРГ]]  — фактычна, Канстытуцыя,  — які дэкларуе грамадзянам краіны захоўванне правоў чалавека, вяршэнства права, падзел уладаў. Пасля [[Аб’яднанне Германіі (1990)|аб'яднанняаб’яднання Германіі]] ў 1990-м Асноўны закон у нязменным выглядзе быў распаўсюджаны на ўсходнія землі. Каб унесці ў Асноўны закон папраўкі, неабходны галасы больш чым двух трацін і вышэйшай і ніжэйнай палат парламента.

Парламент складаецца з двух палатаў: вышэйшай ([[Бундэсрат, Германія|Бундэсрат]], 79 крэслаў) і ніжэйшай ([[Бундэстаг]], 709 крэслаў). Выбары у '''Бундэстаг''' праходзяць кожныя 4 гады па прапарцыйнай сістэме. Кіруе палатай яе прэзідэнт (Bundestagspräsident). У '''Бундэсраце''' ажыццяўляецца прадстаўніцтва федэральных земляў. Кожная зямля дэлегуе ў вышэйшую палату ад трох (Брэмен, Саар, Мекленбург і Гамбург) да шасці (Баварыя, Паўночны Рэйн-Вестфалія, Бадэн-Вюртэмберг, Ніжняя Саксонія) сенатараў.

З канца 1949 і па сённяшні дзень галоўнымі палітычнымі сіламі з'яўляюццаз’яўляюцца дзве партыі: [[Хрысціянска-дэмакратычны саюз Германіі|Хрысціянска-дэмакратычны саюз]] (ХДС), што выступае блокам з [[Хрысціянска-сацыяльны саюз у Баварыі|Хрысціянска-сацыяльным саюзам у Баварыі]] (ХСС) і [[Сацыял-дэмакратычная партыя Германіі]] (СДПГ). Каб атрымаць парламенцкую большасць, пасля выбараў партыі ствараюць кааліцыі. На [[Парламенцкія выбары ў Германіі (2017)|апошніх выбарах у Бундэстаг]] [[24 верасня]] [[2017]] традыцыйна перамог блок ХДС/ХСС, набраўшы каля 36  % галасоў (246 крэслаў). На другім месцы (154 крэслы) прыйшла СДПГ. Упершыню, і адразу на адразу трэцім месцы (84 крэслы), у ніжнюю палату прабілася маладая правапапулісцкая партыя [[Альтэрнатыва для Германіі]]. Таксама 5-адсоткавы парламенцкі парог на гэтых выбарах пераадолелі партыі: ліберальная [[Свабодная дэмакратычная партыя (Германія)|Свабодная дэмакратычная партыя]], левапапулісцкая партыя [[Левыя (партыя Германіі)|Левыя (Die Linke)]], [[Саюз 90/Зялёныя|Зялёныя]]. Паколькі ніводная з партый не набрала абсалютнай большасці галасоў, [[7 лютага]] [[2018]] года ХДС/ХСС ды СДПГ зноў стварылі «вялікую кааліцыю»<ref>[https://ria.ru/world/20180207/1514175581.html?_e_pi_=7%2CPAGE_ID10%2C1887770678 ХДС/ХСС і СДПГ зноў стварылі «Вялікую кааліцыю»]</ref>

Германія  — адна з вядучых і найбольш аўтарытэтных дзяржаў на сусветнай арэне. Ачольвае спіс найбуйнейшых эканомік Еўропы. ФРГ з'яўляеццаз’яўляецца адным з заснавальнікаў і актыўным удзельнікам Еўрапейскага саюза, "«хрыбтом і сэрцам"» арганізацыі. Пасля паражэння ў Другой сусветнай вайне краіна перагледзела сваю ідэалогію і апошніх 75 гадоў з'яўляеццаз’яўляецца актыўным міратворцам у Еўропе і свеце.

Дыпламатычныя адносіны ўрады ўстанавілі [[13 сакавіка]] [[1992]] года. З [[2009]] года паслом Рэспублікі Беларусь у Германіі з'яўляеццаз’яўляецца [[Андрэй Уладзіміравіч Гіра]]. З [[2012]] паслом Германіі ў Рэспубліцы Беларусь з'яўляеццаз’яўляецца Вальфрам Маас.

У Беларусі і Германіі налічваецца 19 пар пародненых гарадоў, у тым ліку Мінск  — Бон, Віцебск  — Франкфурт-на-Одэры, Віцебск  — Нінбург, Магілёў  — [[Айзенах]], Полацк  — Фрыдрыхсхафэн, [[Светлагорск]]  — Хельмштэт, [[Нясвіж]]  — Лайхінген.

Германія — [[федэратыўная дзяржава]], якая складаецца з 16 федэральных зямель (ням. ''Bundesländer'')  — 13 вялікіх зямель і 3 гарадоў-земляў (вольныя гарады Берлін, Гамбург і Брэмен, праўда, у склад зямлі Брэмен уваходзяць два падзеленых Ніжняй Саксоніяй гарады: уласна Брэмен ды [[Брэмергафен|Брэмерхафен]]. Кожная зямля мае сваю канстытуцыю, парламент (ландтаг (''Landtag'') для зямель, гарадскі сход (''Gemeinde'') для вольных гарадоў). Правы зямель, як і вольных гарадоў, абмежаваны [[Асноўны закон ФРГ|Асноўным законам ФРГ]]. Для зручнасці кіравання буйныя землі падзеленыя на [[Адміністрацыйная акруга (Германія)|адміністрацыйныя акругі]] (Regierungsbezirk). На муніцыпальным узроўні ФРГ складаецца з 401 раёна (Kreise)  — 294 сельскіх і 107 гарадскіх.

!Карта

!Федэральная зямля

!Шчыльнасць (на 1 км²)

Па колькасці насельніцтва (каля 83  млн чал.)<ref>https://www.destatis.de/EN/PressServices/Press/pr/2019/01/PE19_029_12411.html</ref> Германія займае першае месца ў Еўропе (без [[Расія|Расіі]]). Паводле перапісу 2011 года, насельніцтва Германіі на 31 снежня 2011 года складала 80.327.900 жыхароў. 15,7 % насельніцтва былі маладзей за 18 гадоў, 42,3 % паміж 18 і 49 гадамі, 20,8 % паміж 50 і 64 гадамі. 21,2 % былі старэйшымі за 65 гадоў. Вялікая працягласць жыцця (80,9 гадоў у 2018) з'яўляеццаз’яўляецца адной з прычын старэння насельніцтва. Сярэдні ўзрост у 2018 годзе складаў 47,4 гадоў.<ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/gm.html</ref>

Узровень нараджальнасці ў 2018 годзе быў вельмі нізкім у параўнанні з іншымі краінамі свету (8,6 на 1000), [[Сумарны каэфіцыент нараджальнасці|у сярэднім на кожную жанчыну]] прыходзілася 1,46 дзіцяці. Асабліва нізкая нараджальнасць адзначаецца на ўсходніх землях, на тэрыторыі былой [[ГДР]].

Смяротнасць у 2018 годзе складала прыблізна 11,8 на 1000 жыхароў.<ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/gm.html</ref>. Такія адмоўныя дэмаграфічныя паказчыкі назіраюцца з канца ХХ стагоддзя, таму для Германіі характэрна ўстойлівая дэпапуляцыя, праўда, значна кампенсаваная іміграцыяй. У 2010-х іміграцыя настолькі ўзрасла, што агульная колькасць насельніцтва павялічылася на 2 мільёны чалавек. Традыцыйна вялікія сем'ісем’і ў мігранцім асяроддзі павысілі агульную нараджальнасць. Паводле даследванняў 2015 года, 36  % дзяцей да 5 гадоў у Германіі прыйшлося на сем'ісем’і імігрантаў.

Палітыку прыцягнення працоўных мігрантаў ФРГ распачала яшчэ ў 1960-х, тады ж слоўнікавы склад многіх моў свету папоўніўся нямецкім "«гастрарбайтар"». У 2016 каля 10 млн жыхароў Германіі (12 %) не мелі годзе нямецкага грамадзянства, што складае большую палову ад агульных 22,5  % імігрантаў ці дзяцей імігрантаў (гэтыя людзі, незалежна ад іх сённяшняга грамадзянства, ці прынамсі адзін з іх бацькоў, прыехалі ў Германію пасля 1955 года). У 2016 Германія знаходзіцца на другім месцы ў свеце пасля [[ЗША]] па колькасці імігрантаў. <ref>https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.asp</ref>

Этнічны склад насельніцтва Германіі даўно не аднастайны: хоць больш за 80  % жыхароў краіны  — гэта немцы, іх доля працягвае скарачацца. У апошнія гады за кошт імігрантаў расце ўдзельная вага іншых этнічных груп. Найбольш іншаземцаў (11,7  %) у 2016 годзе завітала з іншых еўрапейскіх краёў (пераважна з [[Польшча|Польшчы]], Расіі і былой [[Югаславія|Югаслвавіі]]); 4,9  % складалі выхадцы з Заходняй Азіі  — гэта пераважна туркі (каля 3  млн чалавек, найбольшая этнічная меншасць увогуле) і арабы.<ref>https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/Bevoelkerung/MigrationIntegration/Migrationshintergrund2010220167004.pdf?__blob=publicationFile</ref> У 2011-20152011—2015 колькасць афрыканскіх мігрантаў вырасла на 46  %, але іх доля пасюль не перавышае 1  %. Пры выбары месца жыхарства імігранты аддаюць перавагу больш заможным землям былой ФРГ. Гарадамі з найбольшай доляй іншаземцаў у 2010 годзе былі: [[Афенбах-на-Майне]] (25,8 %), [[Мангейм]] (23,6 %) і [[Мюнхен]] (23,5 %).<ref>Statistisches Bundesamt: Regionalatlas ([https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Regionaldaten.html online])</ref>.

[[File:CLJessen Kaffeetrinken.jpg|thumb|Сям'яСям’я фрызаў за кавай, 1897]]

Да традыцыйных нацыянальных меншасцяў, чые продкі спрадвеку пражывалі на тэрыторыі краіны, у Германіі адносяць: датчан (лікам каля 50 000, зямля [[Шлезвіг-Гольштэйн]]); [[Лужычане|лужычан]] (60 000, зямля [[Саксонія (федэральная зямля)|Саксонія]], у горадзе [[Котбус]] [[лужыцкая мова]] з'яўляеццаз’яўляецца афіцыйнай); [[фрызы|фрызаў]] (землі [[Ніжняя Саксонія]] і Шлезвіг-Гольштэйн); цыган (паўсюль).<ref>https://web.archive.org/web/20130421151141/http://www.bmi.bund.de/SharedDocs/Downloads/EN/Broschueren/2010/nat_minderheiten.pdf?__blob=publicationFile</ref>

! Нумар !! Дзяржава !! Колькасць

У сваю чаргу каля 5  млн немцаў жывуць за мяжой.

[[Нямецкая мова]] ў Германіі мае статус дзяржаўнай, гэта самая распаўсюджаная мова, а таксама  — сродак міжнацыянальных зносін. Яна роднасная з суседнімі галандскай і [[фрызская мова|фрызскай]] мовамі, у меншай ступені  — з паўночнаеўрапейскімі, якія таксама адносяцца да германскай моўнай групы. Нямецкая мова з'яўляеццаз’яўляецца матчынай для найбольшай колькасці жыхароў ЕС (каля 100  млн чалавек). Папулярызацыю мовы па ўсім свеце праводзіць [[Інстытут імя Гётэ]]. Мовы нацыянальных меншасцяў  — фрызская, [[Верхнялужыцкая мова|верхнялужыцкая]], цыганская і інш.  — абаронены [[Еўрапейская хартыя рэгіянальных моў|Еўрапейскай хартыяй рэгіянальных моў]].

[[File:Aerial view of Essen.jpg|thumb|[[Эсэн]]  — адно з ядраў Рэйн-Рура]]

Рэлігійная гісторыя Германіі поўная супярэчнасцей і трагізму. Падчас Другой Сусветнай вайны было амаль цалкам знішчана іудзейскае насельніцтва. У пасляваенныя дзесяцігоддзі ў Заходняй Германіі канфесійная структура ўскладнялася за кошт іміграцыі, ГДРаўскія землі паскорана секулярызаваліся. За чвэрць стагоддзя пасля аб'яднанняаб’яднання Германіі ўзрасла колькацсь мусульман і пратэстантаў [[Евангельскія хрысціяне|евангельскай веры.]] Станам на 2017 год, каля 57 % насельніцтва належыць да адной з хрысціянскіх канфесій: 28,2 % з'яўляюццаз’яўляюцца [[Каталіцтва|каталікамі]] (галоўным чынам на поўдні і захадзе краіны), 26 %  — пратэстантамі (перад усім [[Лютэранства|лютэране]], што пераважаюць на поўначы), каля 2  %  — праваслаўнымі (мігранты з усходняй і паўднёвай Еўропы). Ужо каля 5,5  % жыхароў Германіі вызнае [[іслам]]. Значная частка насельніцтва краіны (па некаторых звестках, каля 50  %) да ліку веруючых сябе не адносіць.

Германія  — адна з найбольш густанаселеных краін Еўропы. Сярэдняя шчыльнасць насельніцтва складае 230 чал./кв.км. Больш за 80  % насельніцтва Германіі жыве ў гарадах, трэцяя частка з іх  — у буйных гарадах, пры гэтым ніводзін горад не вылучаецца гіпертрафаванасцю. [[Берлін]] (3,7  млн чал), [[Гамбург]] (1,8 млн), [[Мюнхен]] (1,4 млн) з’яўляюцца ядрамі найбуйнейшых агламерацый. Усяго нямецкая статыстыка выдзяляе 11 агламерацый (Metropolregion), 33 гарады выдзяляюцца як рэгіяполісы (Regiopole).<ref>http://www.deutsche-metropolregionen.org/fileadmin/ikm/01_monitoring/IKM_Monitoring2010.pdf</ref> У [[мегалаполіс]]е Рэйн-Рур пражываюць каля 12  млн чал. Мегалаполіс працягваецца ланцужком уздоўж Рэйна і яго прытокаў і, складаючыся з падобных памерамі гарадоў-ядраў ([[Кёльн]], [[Эсэн]], [[Бохум]], [[Дортмунд]], [[Дзюсельдорф]]), па сутнасці з'яўляеццаз’яўляецца [[канурбацыя]]й.

Германія з'яўляеццаз’яўляецца высокаразвітай постіндустрыяльнай краінай. Доля Германіі ў сусветным ВУП складае каля 3 % (па намінале  — 5  %), а ў еўрапейскім  — каля чвэрці. На душу насельніцтва ў 2017 г. ВУП складаў 50 100 $. <ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/gm.html</ref> Для эканомікі Германіі пачатку ХХІ стагоддзя характэрная з'яваз’ява, што атрымала назву «надіндустрыялізацыі»  — доля прамысловасці ў ВУП выключна вялікая ў параўнанні з іншымі развітымі краінамі свету, галоўным чынам за кошт прадукцыі машынабудавання і хімічнай прамысловасці. Больш за 30  % прамысловай прадукцыі экспартуецца (у машынабудаванні  — 40  %). Разам з 18 іншымі краінамі-членамі ЕС Германія фарміруе [[Еўразона|Еўразону]]. Гаспадарчы комплекс краіны моцна інтэграваны ў еўрапейскую эканоміку.

Пасля аб'яднанняаб’яднання ў 1990 г. ФРГ і ГДР Германія стала краінай з найбольшым эканамічным патэнцыялам у Еўропе. Аб'яднаннеАб’яднанне Германіі, хоць і стварыла праблемы, дало новыя магчымасці для развіцця эканомікі. Мадэль сацыяльнага рынкавай гаспадаркі ўяўляе сабой кампраміс паміж эканамічным ростам і раўнамерным размеркаваннем багацця. Такая асаблівасць эканамічнага развіцця краіны атрымала назву "«Рэйнскі капіталізм"». Высокі ўзровень сацыяльных гарантый прывёў да таго, што 40 % чыстага прыбытку нямецкіх кампаній ідзе на аплату працы, адлічэнні ў сацыяльныя фонды. Па ўзроўні жыццёвых стандартаў Германія займае адно з першых месцаў у свеце.

Германія мае шырока разгалінаваную і добра збалансаваную прамысловасць, вядучую ролю ў складзе якой адыгрываюць апрацоўчыя вытворчасці. У сувязі з вычарпаннем мінеральна-сыравінных рэсурсаў, а таксама з узмацненнем экалагічных патрабаванняў да прамысловай вытворчасці ў краіне практычна зніклі вуглездабыўная, жалезарудная, медная, уранавая галіны. У выніку ўдзельная вага горназдабыўной прамысловасці скарацілася яшчэ больш. У апошні час усё больш галін прамысловасці ФРГ залежаць ад імпарту першаснай сыравіны, паўфабрыкатаў і паліва, але іх адрознівае высокая прадукцыйнасць працы.

У ХХ ст. Рурскім, Аахенскім і Саарскім басейнах здабываўся каменны вугаль, буры — у раёнах Кёльна, Лейпцыга, Гале і Котбуса. У канцы ХХ  — пачатку ХХІ стагоддзяў здабыча вугалю была згорнута. 21 снежня 2018 года ў горадзе Батропе была ўрачыста закрыта апошняя каменнавугальная шахта, такім чынам скончылася цэлая эканамічная эпоха.<ref>https://www.dw.com/ru/%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86-%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%8B%D1%87%D0%B8-%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F-%D0%B2-%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8-%D0%B2%D1%8B%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%8B-%D0%B4%D0%BB%D1%8F-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8/a-46813347</ref>. Здабыча бурага вугалю (каля 180  млн тон у год) працягвае заставацца важным складнікам энергетыкі Германіі, асабліва на ўсходніх землях, роўна як і аб'ектамаб’ектам нападак эколагаў. <ref>https://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8-%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%8D%D0%BF%D0%BE%D1%85%D0%B0-%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%8B%D1%87%D0%B8-%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F/g-47231796</ref>

Энергетыка краіны працуе на імпартных энерганосьбітах. Нафту да нафтаперапрацоўчых заводаў дастаўляюць па нафтаправодах з Ратэрдама, Марселю, Генуі і праз уласныя марскія парты [[Расток]], Вільгельмсгафен, Бремерхафен, Гамбург. Найбуйнейшыя цэнтры перапрацоўкі нафты — [[Карлсруэ]], [[Інгальдштат]], Эмден, Гамбург, [[Брэмен]]. Газ краіна атрымлівае транзітам па газаправодах: з Расіі праз краіны Ўсходняй Еўропы [[(Ямал — Еўропа]]) і па дне Балтыйскага мора ([[Паўночны паток]], 55  млрд м³)<ref>https://uk.reuters.com/article/energy-gazprom-pipeline/update-2-russias-gazprom-to-expand-nord-stream-gas-pipeline-with-e-on-shell-omv-idUKL5N0Z42OB20150618</ref>; і з паўночнаморскіх радовішчаў Нарвегіі праз Нідэрланды. У 2018-20192018—2019 будуецца паралельная галінка газаправода Паўночны паток-2, адкрыццё якой павялічыць транзіт да 110  млрд м³.

Электраэнергетыка краіны прадстаўлена усімі асноўнымі тыпамі электрастанцый, сярод якіх пераважаюць цеплавыя на вугалі (40  % электраэнергіі ў 2018). Паколькі 85 % здабытага ў Германіі бурага вугалю выкарыстоўваецца ў электраэнергетыцы, цеплавыя электрастанцыі сканцэнтраваны ў раёнах колішняй здабычы бурага вугалю. Цяпер яны паступова пераходзяць на імпартнае паліва. Яшчэ каля 12  % даюць ЦЭС на прыродным газе. Агульнымі намаганнямі ўраду, прамыслоўцаў і эколагаў вугальная энергетыка плануецца быць цалкам згорнутай да 2038 года. Замяніць яе закліканы альтэрнатыўныя крыніцы, якія ў ХХІ стагоддзі дэманструюць імклівы рост. У 2016 годзе на альтэрнатыўную энергетыку прыходзілася амаль 30  % выпрацоўкі спажыванай электраэнергіі (Ветракі  — 12,3  %, біямаса  — 7,9  %, сонечныя фотаэлементы  — 5,9  %).<ref>https://1-stromvergleich.com/strom-report/renewable-energy-germany/#germany-power-generation-mix-2016</ref>

Доля атамных ЭС што ў канцы ХХ ст давалі больш за траціну электраэнергіі, у 2010 зменшылася да 22  %, у 2017  — да 11,63  %<ref>%.https://pris.iaea.org/PRIS/CountryStatistics/CountryDetails.aspx?current=DE.</ref>. Закрыццё АЭС  — балючае для нямецкага ўраду пытанне. У 2002 годзе ўпершыню было вырашана аб закрыцці ўсіх рэактараў да 2022. Фукусімская трагедыя вымусіла канчаткова заняць цвёрдую пазіцыю па гэтым пытанні. Невядома, ці будуць закрыты да 2022 ўсе АЭС, але ўрад [[Ангела Меркель|Меркель]] настроены рашуча.

У прамысловасці вядучую ролю гуляе машынабудаванне. Траціну прамысловай прадукцыі дае ''аўтамабілебудаванне''. На працягу 2010-х Германія займае трывалае 4-е месца ў свеце па колькасці выпушчаных аўтамабіляў (у 2017  — 5,7 млн).<ref>http://www.oica.net/category/production-statistics/</ref>. Канцэрны «Даймлер», БМВ, «Фольксваген», МАН маюць заводы не толькі на радзіме, але і па ўсім свеце. Найбуйнейшы аўтагігант  — [[Volkswagen Group]]  — у 2016 амаль што пацясніў японскую Таёту і заняў другі радок у спісе аўтамабілебудаўнічых кампаній (10,1  млн адзінак). Даймлер і БМВ размясціліся на 13 і 14 радках з прыблізна 2,5  млн. аўто. <ref>http://www.oica.net/wp-content/uploads/World-Ranking-of-Manufacturers.pdf</ref>. Такім чынам, нямецкія кампаніі даюць 20  % сусветнай вытворчасці аўтамабіляў. Традыцыйна развітая ''авіяцыйная прамысловасць'', якая ў другой палове ХХ ст. трансфармавалася ў аэракасмічную. Галоўныя цэнтры  — Мюнхен і Гамбург. [[File:Liner Silhouette.jpg|thumb|Лайнер Silhouette, Папенбург]] У канцы ХХ стагоддзя Германія займала адно з вядучых месцаў у свеце па ''будаўніцтву марскіх судоў'' (1-е  — У Еўропе і 3-е — у свеце). Сёння на рынку грузавых суднаў немцаў моцна пацяснілі кітайскія і карэйскія карабелы. Прадпрыемствы ў Брэмене і Папенбурзе выпускаюць круізныя лайнеры і люксавыя яхты.<ref>https://www.deutschland.de/ru/topic/ekonomika/torgovye-marki-i-rynki/sudostroenie-v-germanii</ref> Ва ўсім свеце шырокай папулярнасцю карыстаецца нямецкая ''электратэхнічная прамысловасць'' («Сіменс», «Бош»).

Па аб'ёмахаб’ёмах хімічнай вытворчасці Германія саступае толькі ЗША і Кітаю (канцэрны «Велла» (Wella AG), «Хенкель», "«Баер"» і інш.) Вялікае значэнне мае выпуск сінтэтычных і штучных матэрыялаў і валокнаў. Доўгі час хімічная прамысловасць развівалася на аснове вугальнай сыравіны, таму вытворчасць азотных угнаенняў, выбуховых рэчываў, сінтэтычных смол, каўчуку, пластмас размешчана ў раёнах яго былой здабычы. Развіццё нафтахіміі абумовіла зрух вытворчасці да мора.

Развітыя лёгкая (у т.л. тэкстыльная) і харчовая прамысловасць. На ўвесь свет вядомыя маркі спартыўнай вопраткі і абутку «Адыдас» (8 прадпрыемстваў і 25 даччыных фірмаў у Германіі, Францыі, Вялікабрытаніі, ЗША, Канадзе, Паўночнай Афрыцы) і «Пума» (даччыныя фірмы ў ЗША, Францыі, Швейцарыі, Іспаніі). Дзясяткі гатункаў піва экспартуюцца ў іншыя краіны Еўропы. Па аб'ёмахаб’ёмах піваварнай вытворчасці, экспарту і спажывання яе прадукцыі Германія займае першае месца ў Еўропе, а ў свеце саступае толькі ЗША.

У сельскай гаспадарцы выкарыстоўваецца каля 35  % зямель і вырабляецца каля 1  % ВУП краіны. Пасля аб'яднанняаб’яднання двух Германій краіна стала найбуйнейшым сельскагаспадарчым вытворцам Еўропы, аднак высокаінтэнсіўная сельская гаспадарка пакрывае патрэбы насельніцтва і прамысловасці не больш чым на 80 %. Германія з'яўляеццаз’яўляецца найбуйнейшым у свеце імпарцёрам сельгаспрадукцыі —  мяса, харчовага і кармавога збожжа, алею, гародніны і садавіны.

Больш за 3/4 кошту сяльгаспрадукцыі дае жывёлагадоўля: развядзенне малочнайбуйной рагатай жывёлы і свінагадоўля (вытворчасць цвёрдых сыроў, масла і мясапрадуктаў). Па пагалоўі свіней краіна лідзіруе ў Еўропе. Раслінаводства адыгрывае другарадную ролю і спецыялізуецца пераважна на вытворчасці кармоў: кармавых карняплодаў, кукурузы на зялёны корм і сілас, кармавых траў.

Важнай прадукцыяй раслінаводства з'яўляюццаз’яўляюцца збожжавыя: пшаніца, жыта, авёс. Германію адрознівае высокая ўраджайнасць пшаніцы — да 70 ц/га. Спецыяльныя гатункi ячменю вырошчваюць для вытворчасці піва. Сярод іншых напрамкаў вылучаецца вытворчасць цукровых буракоў. Баварыя  — найбуйнейшы ў свеце раѐн хмеляводства. Ва Усходняй Германіі вялікія плошчы адведзены пад бульбу. З алейных культур вырошчваюць [[рапс]], пасевы якога значна перавышаюць пасевы сланечніка. Вінаградарства і вінаробства лепш за ўсё развіваюцца ў далінах рэк Рэйн і [[Мозель]] (знакамітыя Рэйнскія і Мозельскія віны).

[[File:Münchberger Senke.jpg|thumb|Нямецкi аўтабан. На заднiм плане  — ветравая ферма]]

Густая і добра арганізаваная транспартная сетка забяспечвае высокае развіццё эканомікі ФРГ. Цэнтральнае становішча ў Еўропе, інтэнсіўнасць гаспадарчых сувязей з суседнімі краінамі абумовілі вялікую долю трансгранічных перавозак. Самы важны від траспарту  — аўтамабільны. Асфальтаваныя шашэйныя дарогі краіны маюць працягласць 644.480 км. (2010) Германія займае адно з першых месцаў па шчыльнасці высакаякасных аўтамабільных дарог (аўтабанаў), якімі перасоўваецца больш за 42 млн аўтамабіляў. Па працягласці чыгунак Германія сёмая ў свеце (каля 33 500  км, з іх амаль 20 000  — электрыфікаваныя).<ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/gm.html</ref> Па гушчыні чыгуначнай сеткі Германія нашмат пераўзыходзіць усе краіны большага за сябе памеру.

[[File:Aerial View of Frankfurt Airport 1.jpg|thumb|left|[[Франкфурт-на-Майне|Франкфурцкi аэрпорт]]  — найбуйнейшы паветраны хаб Еўропы]]

Найбуйнейшыя парты і тэрміналы пабудаваны і эксплуатуюцца ў Брэмене, [[Дуйсбург]]у, Брэмерхафене, Гамбургу, Карлсруэ, Любеку, Растоку, Вільгельмсгафене. Важную ролю як суднаходныя шляхі гуляюць рэкі і сістэма каналаў. Працуе 550 аэрапортаў з асфальтаванымі ўзлётна-пасадкавымі палосамі, найбуйнейшыя з іх — у Берліне, Франкфурце-на-Майне, [[Гановер]]ы, Гамбургу інш. Трубаправодны транспарт агульнай працягласцю 48 тыс. км транспартуе кандэнсат, газ, нафту, нафтапрадукты.

Германія займае 3-е месца ў свеце пасля ЗША і Кітая па аб’ѐме знешняга гандлю. Яе доля ў сусветным экспарце тавараў складае 10  %. Экспарт значна перавышае імпарт. У яго структуры дамінуе прадукцыя машынабудавання і хімічнай прамысловасці, але таксама шырока прадстаўлена прадукцыя іншай апрацоўчай вытворчасці. У імпарце, акрамя гатовай прадукцыі, вялікая ўдзельная вага нафты і газу, металургічнай сыравіны, прадуктаў харчавання.

Для Беларусі Германія ўваходзіць у лік асноўных гандлёвых партнёраў. Імпарт з ФРГ носіць ярка выражаны інвестыцыйны характар, Германія  — партнёр нумар адзін для Беларусі па пастаўках высокатэхналагічнага абсталявання.