Латэнская культура: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
→Спасылкі: афармленне |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 1:
{{Археалагічная культура
[[Выява:Celts 800-400BC.PNG|thumb|Ядро рассялення кельтаў у 800 г. да н.э., з якога яны пачалі сваю экспансію (аранжавы колер), і латэнская культура ў 400 г. да н.э. (карычневы колер).]]▼
| Геаграфічны рэгіён =
| Назва = Латэнская культура
| Эпоха = [[Жалезны век]]
| Выява = [[Выява:Celts 800-400BC.PNG]]
▲
| У складзе =
| Тэрыторыя распаўсюджвання = Усходняя і Цэнтральная Еўропа
| Датаванне культуры = ''каля'' [[450 год да н.э.|450]]—''каля'' [[1 год да н.э.|1 гг. да н.э.]]
| Этнічная прыналежнасць =
| Тып гаспадаркі =
| Асноўныя даследчыкі =
| Карта рэгіёна =
| Культура-папярэдніца = [[Гальштацкая культура]]
| Культура-пераемніца =
| Вікісховішча =
}}
'''Латэнская культура''' — [[Кельты|кельцкая]] [[археалагічная культура]] [[Жалезны век|жалезнага веку]] ([[V ст. да н.э.|V]]—[[I ст. да н.э.|I]] стст. да н.э.), распаўсюджаная па ўсёй Цэнтральнай і Заходняй Еўропе ([[Францыя]], [[Швейцарыя]], [[Іспанія]]), на [[Балканы|Балканах]], [[Малая Азія|Малой Азіі]], [[востраў Вялікабрытанія|Брытаніі]] і [[Ірландыя|Ірландыі]]. Названа па паселішчы [[Ла-Тэн]] (La Tène) у [[Швейцарыя|Швейцарыі]], у некалькіх кіламетрах ад [[Нёўшатэль|Нёўшатэля]]. Было даследавана ў [[1907]]—[[1917]] гг.▼
Латэнская культура з'яўляецца спадчыннікам [[Гальштацкая культура|гальштацкай культуры]] ў заходніх рэгіёнах распаўсюджання апошняй. Плыўны пераход да яе адбываецца ў V
▲'''Латэнская культура''' — [[Кельты|кельцкая]] [[археалагічная культура]] жалезнага веку ([[V ст. да н.э.|V]]—[[I ст. да н.э.|I]] стст. да н.э.), распаўсюджаная па ўсёй Цэнтральнай і Заходняй Еўропе ([[Францыя]], [[Швейцарыя]], [[Іспанія]]), на [[Балканы|Балканах]], [[Малая Азія|Малой Азіі]], [[востраў Вялікабрытанія|Брытаніі]] і [[Ірландыя|Ірландыі]]. Названа па паселішчы [[Ла-Тэн]] (La Tène) у [[Швейцарыя|Швейцарыі]], у некалькіх кіламетрах ад [[Нёўшатэль|Нёўшатэля]].
Латэнская культура — перш за ўсё, культура шматлікіх [[кельты|кельцкіх]] плямёнаў: [[галы|галаў]], [[брыты|брытаў]] і шматлікіх іншых. Аднак у шэрагу яе стваральнікаў таксама [[іберы]], [[лігурыйцы]], [[ілірыйцы]], [[фракійцы]]; да прыкладу, [[кацёл з Гундэструпа]] спалучае ў сабе кельцкія выяўленчыя элементы з тыповай фракійскай тэхналогіяй вырабу. Аказала вялікі ўплыў на суседнія плямёны і народы.
== Будаўніцтва ==
▲Латэнская культура з'яўляецца спадчыннікам [[Гальштацкая культура|гальштацкай культуры]] ў заходніх рэгіёнах распаўсюджання апошняй. Плыўны пераход да яе адбываецца ў V стагоддзі да н.э. Да [[I]] стагоддзя н.э. латэнская культура была ў цені рымскай правінцыйнай.
Для латэнскай культуры характэрны як умацаваныя, так і неўмацаваныя паселішчы, якія размяшчаліся ў цяжкадаступных месцах. Гарадзішчы былі ўмацаваны валамі, равамі і крапаснымі сценамі. 3 канца [[II ст. да н.э.]] распаўсюджваюцца апідумы — протагарардскія паселішчы, якія з’яўляліся буйнымі племяннымі, рамеснымі і гандлёвымі цэнтрамі. Яны размяшчаліся на высокіх узгорках ці гарах і былі абаронены сцяной, якая складалася з драўляных клецей, што запаўняліся камянямі альбо зямлёй. Са знешняга боку сцяна абкладалася камянямі ці сырповай цэглай. Буйнейшыя апідумы ў Заходняй Еўропе — [[Манхінг]] ([[Германія]]), які быў акружаны сцяной працяжнасцю 7 км, і [[Бібракта|Бібракта]] ([[Францыя]]), які займаў 135 га, сцяна вакол яго цягнулася на 5,25 км; ва Усходняй Еўропе — [[Галіш-Ловачка]] ([[Закарпацце]], [[Украіна]]).
[[Кельты]] жылі ў наземных дамах з каменнымі фундаментамі і плятнёва-каркаснай канструкцыяй сцен. Жытлы абмазваліся глінай, дахі — з саломы. Вядома таксама паўзямлянкі плятнёва-каркаснай канструкцыі плошчай да 20 м<sup>2</sup>.
== Пахавальны абрад ==
Для латэнскай культуры характэрны пераважна бескурганныя пахаванні з [[інгумацыя]]й і [[крэмацыя]]й. У ранніх курганах сустракаюцца пахаванні ў калясніцах. Нябожчыкаў хавалі са шматлікім інвентаром, некаторыя рэчы, пераважна зброю, наўмысна псавалі.
== Матэрыяльная культура ==
Посуд кельтаў, як правіла ганчарны, упрыгожаны зонным распісным арнаментам. Шырокае распаўсюджванне атрымаў і чорнаглянцаваны посуд. Для культуры на ранняй стадыі былі характэрны кароткія мячы без крыжавіны, з [[III ст. да н.э.]] — доўгія рубячыя мячы з крыжавінай і багата арнаментаваныя похвы. У 2-й палове [[V ст. да н.э.]] з’яўляюцца і атрымліваюць шырокае распаўсюджанне [[Шыйная грыўня|шыйныя грыўні]] (торквесы) з пячаткападобнымі канцамі, упрыгожаныя расліннымі і маскападобнымі выявамі; [[Фібула|фібулы]] латэнскіх схем; бронзавыя пасудзіны. Для кельцкіх плямёнаў была характэрна наяўнасць буйных рамесных цэнтраў, звязаных з вытворчасцю і апрацоўкай жалеза, ювелірнай справай, ганчарствам.
== Латэнская культура на Беларусі ==
На тэрыторыі Беларусі да ліку латэнізаваных адносіцца [[зарубінецкая культура]], у якой часта сустракаюцца фібулы сярэднелатэнскай і позналатэнскай схем, глянцаваная кераміка. Сярод знаходак папярэдняй [[мілаградская культура|мілаградскай культуры]] нярэдка сустракаюцца бранзалеты кельцкіх тыпаў [[IV ст. да н.э.|IV]]—[[III ст. да н.э.|III стст. да н.э.]]
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
== Літаратура ==
* Брей, У., Трамп, Д. Археологический словарь / Уорвик Брей, Дэвид Трамп; Редкол.: В. П. Алексеев (отв.ред.) и др. — М.: Прогресс, 1990. — 366, [1] с., [32] л. ил.: ил., карт.
* Егарэйчанка, А. А. Латэнская культура / А. А. Егарэйчанка // Археалогія Беларусі: энцыклапедыя: у 2 т. / [склад. Ю. У. Каласоўскі; рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.]. Т. 2: Л — Я. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2009. — 492, [1] c. — С. 9—10. — ISBN 978-985-11-0354-2.
* Монгайт, А. Л. Археология Западной Европы. Бронзовый и железные века / А. Л. Монгайт; [АН СССР, Институт археологии]. — М.: Наука, 1974. — 408 с., 9 л. ил.
{{Бібліяінфармацыя}}
| |||