Дасонечныя зярняты: Розніца паміж версіямі

'''Дасонечныя зярняты'''<ref name="ivanov2019">{{артыкул | аўтар = Иванов А. В., Ярошевский А. А., Иванова М. А.| загаловак = Минералы метеоритов — новый каталог| спасылка = https://journals.eco-vector.com/0016-7525/article/view/15885| выданне = Геохимия| год = 2019| том = 64| нумар = 8| старонкі = 869—932| doi = 10.31857/S0016-7525648869-932}}</ref><ref name="ustinova2009">{{артыкул | аўтар = Устинова Г. К.| загаловак = О возможном многообразии астрофизических источников метеоритных алмазов| спасылка = https://onznews.wdcb.ru/publications/asempg/planet-29.pdf| выданне = Вестник Отделения наук о Земле РАН| год = 2009| том = | нумар = 1 (27)| старонкі = | issn = 1819-6586}}</ref><ref>{{артыкул | аўтар = Семененко В. П., Гирич А. Л., Ширинбекова С. Н., Горовенко Т. Н., Кичань Н. В.| загаловак = Генетические типы нанометровых зёрен минералов в метеоритах| спасылка = http://dspace.nbuv.gov.ua/bitstream/handle/123456789/75201/01-Semenenko.pdf?sequence=1| выданне = Наносистеми, наноматеріали, нанотехнології| год = 2012| том = 10| нумар = 1| старонкі = 1—10}}</ref>, званыя таксама '''міжзорныя зярняты'''<ref name="ivanov2019" /> або '''дасонечныя рэлікты'''<ref name="ustinova2009"/>  — часцінкі [[Мінерал|мінералаў]], якія [[Кандэнсацыя|кандэнсавалисякандэнсаваліся]] вакол паміраючых [[Зорка|зорак]] да з’яўлення [[Сонца]] і заставаліся нязменнымі пасля фарміравання [[Сонечная сістэма|Сонечнай сістэмы]]; уключаны ў склад першасных («прымітыўных») [[Метэарыт|метэарытаў]].

Дробнадысперсныя часцінкі, маюць памеры ад некалькіх нанаметраў да некалькіх [[Мікраметр|мікрон]] ([[Мікраметр|мікраметраў]]). Найбольш буйное выяўленае дасонечнае зерне мае памер 30 мікрон. Яно складаецца з карбіду крэмнію (SiC) і было выяўлена ў [[Мурчысонскі метэарыт|мурчысонскім метэарыце]], які ўпаў ўу верасні 1969 года ў [[Аўстралія|Аўстраліі]]. Гэта зерне названа Bonanza<ref name="ivanov2019" />. Узрост дасонечных зярнят у складзе гэтага метэарыта складае прыкладна 5-7  млрд гадоў<ref>https://ria.ru/20200113/1563376809.html</ref>  — гэта самыя старыя [[Цвёрдае цела|цвёрдыя рэчывы]] на [[планета Зямля|Зямлі]]<ref>https://www.livescience.com/oldest-material-on-earth.html</ref>.

Дасонечныя зярняты з’яўляюцца «зорным пылам», які кандэнсаваўся з газаў у выкідах са старажытных зорак або са [[Звышновая зорка|звышновых]] і стаў часткай міжзоркавагаміжзорнага асяроддзя, з якога каля 4,6  млрд гадоў таму сфармаваласясфарміравалася Сонечная сістэма<ref name="lugaro2005">Maria Lugaro (2005). Stardust from Meteorites: An Introduction to Presolar Grains. World Scientific. ISBN 978-981-256-099-5</ref>. Гэтыя зярняты зорнага пылу перажылі шэраг разбуральных асяроддзяў і працэсаў: выбух і навакольнае асяроддзе бацькоўскай зоркі; міжзоркаваеміжзорнае асяроддзе; [[гравітацыйны калапс]] [[Малекулярнае воблака|малекулярнага воблака]] і фарміраванне сонечнай сістэмы; [[сонечная туманнасць|сонечную туманнасць]]; уключэнне амаль цалкам нязменнымі ў бацькоўскае цела метэарытаў, дзе яны знаходзіліся ~ 4,5  млрд гадоў; падзелраспад цела і ўваходжанне ў [[Атмасфера Зямлі|атмасферу Зямлі]]<ref>Amari S. et al. (2010). Presolar Grain Studies: Recent Progress and Development. AIP Conference Proceedings 1269 (1): 27—34. ISSN 0094243X. doi:10.1063/1.3485148</ref>.

Большая частка зярнят у метэарытах былібыла сфарміраванысфарміравана хімічнымі і фізічнымі працэсамі, што адбываліся ўжо пасля ўтварэння Сонечнай сістэмы, тады як метэарытныя дасонечныя зярняты існавалі яшчэ ў бацькоўскім малекулярным воблаку газу і пылу, гравітацыйны калапс якога паклаўдаў пачатак фарміраванню Сонца і планет<ref name="lugaro2005" />. Таму дасонечныя зярняты з першасных («прымітыўных») метэарытаў, якія сёння вывучаюцца ў лабараторыях, старэйшыя за Сонечную сістэму.

Цяпер дасонечныя зярняты ідэнтыфікуюцца як нязначныя або прымесныя складнікі ва ўзорах сабраных на Зямлі метэарытаў і міжпланетных пылавых часцінак. Дасонечныя зярняты ідэнтыфікуюць на аснове ўласцівага ім анамальнага ізатопнага складусаставу, які істотна адрозніваецца ад такога васаставу ўсяго астатняга рэчыва Сонечнай сістэмы, але з’яўляецца тыповым для атмасфер іх бацькоўскіх зорак на адпаведным этапе [[Зорная эвалюцыя|эвалюцыі]].

Паколькі дасонечныя зярняты па сутнасці з’яўляюцца зацвярдзелымі ўзорамі асобных зорак на адпаведным этапе іх эвалюцыі, яны застаюцца адзіным спосабам «назіраць» суадносіны ізатопаў элементаў у зорках, якія ўтварыліся, эвалюцыянаваліэвалюцыяніравалі і зніклі яшчэ да з’яўлення Сонечнай сістэмы. Магчымасць дакладна вымераць уласцівыя гэтым зоркам ізатопныя суадносіны ў хімічных элементах робіць гэтыя дасонечныя тугаплаўкія мінералы найлепшым інструментам для вывучэння эвалюцыі і структуры іх бацькоўскіх зорак; галактычнай хімічнай эвалюцыі; механізмаў [[Ядзерны сінтэз|нуклеасінтэзу]] і кінетыкі кандэнсацыі пылу<ref>Nittler L. R., Ciesla F. (2016). Astrophysics with Extraterrestrial Materials. Annual Review of Astronomy and Astrophysics 54 (1): 53-93. ISSN 0066-4146. doi:10.1146/annurev-astro-082214-122505</ref>. Акрамя таго, паколькі дасонечныя зярняты павінны былі праходзіць праз міжзоркаваеміжзорнае асяроддзе перш чым быць уключанымі ў сонечную туманнасць, яны могуць служыць для вывучэння фізічнай і хімічнай апрацоўкі зярнят ў міжзоркавымміжзорным асяроддзі<ref>Bernatowicz T. J., Messenger S, Pravdivtseva O, Swan P, and Walker RM (2003). Pristine presolar silicon carbide. Geochimica et Cosmochimica Acta 67 (24): 4679-4691. ISSN 00167037. doi:10.1016/S0016-7037(03)00461-7</ref>.

Вылучэнне першых дасонечных зярнят у 1987 годзе азнаменавала з’яўленне новай галіны лабараторнай [[Астрафізіка|астрафізікі]]. Ізатопныя, элементныя і структурныя вымярэннявымярэнні дасонечных зярнят дазваляюць атрымаць новыя веды аб хімічных і ізатопных складніках асобных зорак з дакладнасцю, не дасягальнай для астранамічных назіранняў.