Нямецкая мова: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др робат Мяняем: ab:Алман бызшәа |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 17:
Код па SIL = GER
}}
{{вызнч|1=Нямецкая мова}}
Распаўсюджанне: [[Германія]], [[Аўстрыя]], [[Швейцарыя]], [[Люксембург]], [[Бельгія]], таксама [[Расія]], [[Румынія]], [[ЗША]], [[Канада]], некаторыя краіны [[Паўднёвая Амерыка|Паўднёвай Амерыкі]]. Колькасць носьбітаў у свеце 95,4 млн., у Германіі 75,3 млн.ч. ([[1990]])<ref>Этналог, 15-ы вып.</ref>.
Радок 25:
== Пісьменнасць ==
Пісьменнасць на аснове [[лацінскі алфавіт|лацінскай]] графікі. Найстарэйшыя помнікі: Сен-Галенскі (лацінска-нямецкі) [[гласар]] (8 ст., аляманскі дыялект), пераклад на рэйнска-франкскі дыялект [[трактат Ісідора|трактату Ісідора]] (8—пач. 9 ст.) і інш.
== Гісторыя ==
Асноўныя перыяды гісторыі мовы — данацыянальны і нацыянальны; 16—17 ст. з'яўляюцца пераходнымі. Тэндэнцыя да ўтварэння наднацыянальных формаў мовы на паўднёва-заходняй аснове назначылася ў 12—13 ст. У 13—14 ст. нямецкая мова пачынае выцясняць лаціну з афіцыйна-дзелавой сферы, вядучая роля паступова пераходзіць да усходне-сярэдненямецкага літаратурна-пісьмовага варыянту, з пэўным уплывам паўднёванямецкай літаратурнай традыцыі. Распаўсюджанню гэтага варыянту паспрыялі кнігадрукаванне (з сяр. 15 ст.), Рэфармацыя і дзейнасць [[Марцін Лютэр|Лютара]], асабліва пераклад Бібліі, інтэнсіўнае развіццё мастацкай літаратуры 17—19 ст. Фарміраванне нормаў сучаснай літаратурнай мовы завершваецца ў асноўным у канцы 18 ст., калі былі нармалізаваныя [[граматычная сістэма]], [[арфаграфія]] ({{таксама}}: [[І. Готшад]]), [[лексіка]] ({{таксама}}: [[І. Адэлунг]], [[І. Кампэ]]). На працягу 16—19 ст. фармаваныя літаратурныя нормы распаўсюджваліся на поўнач Германіі, а таксама паўплывалі на варыянты нямецкай мовы ў Аўстрыі, [[Баварыя|Баварыі]], Швейцарыі. У канцы 19 ст. былі распрацаваныя [[арфаэпія|арфаэпічныя]] нормы.
== Дыялекты ==
[[Дыялект]]ны падзел аснаваны на дыялектах заходне-германскіх плямёнаў — [[франкі|франкаў]], [[саксы|саксаў]], [[турынгі|турынгаў]], [[аляманы|аляманаў]], [[бавары|бавараў]]. Адрозніваюцца ніжненямецкая, сярэдненямецкая, паўднёванямецкая групы дыялектаў, кожная з іх падзяляецца на заходнюю і ўсходнюю падгрупы. Таксама выдзяляюцца аляманскія (Швейцарыя) і мозельска-франкскія (Люксембург) дыялекты.
Радок 30 ⟶ 34:
Таксама існуюць адрозненні ў літаратурных нормах Швейцарыі і Аўстрыі.
== Літаратурная нямецкая мова (стандартная) ==
===Фанетыка===
====Галосныя====
Нямецкія галосныя адрозніваюцца па кароткасці і даўгаце. Кароткія галосныя з’яўляюцца адкрытымі, доўгія – закрытымі. Калі слова пачынаецца з галоснай, яно мае цвёрды прыступ.
{| class="wikitable"
|-
! !! A !! Ä !! E !! I !! O !! Ö !! U !! Ü
|-
! Кароткія
| /a/ || {{IPA|/ɛ/}} || {{IPA|/ɛ/, /ǝ/}} || {{IPA|/ɪ/}} || {{IPA|/ɔ/}} || {{IPA|/œ/}} || {{IPA|/ʊ/}} || {{IPA|/ʏ/}}
|-
! Доўгія
| {{IPA|/aː/}} || {{IPA|/ɛː/}} || {{IPA|/eː/}} || {{IPA|/iː/}} || {{IPA|/oː/}} || {{IPA|/øː/}} || {{IPA|/uː/}} || {{IPA|/yː/}}
|}
{| class="wikitable"
|-
! Напісанне
| ai, ei, ay, ey || au || äu, eu
|-
! Вымаўленне
| {{IPA|/aɪ̯/}} || {{IPA|/aʊ̯/}} || {{IPA|/ɔʏ̯/}}
|}
====Зычныя====
У нямецкая мове каля 25 фанем, што даволі сярэдне ў параўнанні з іншымі мовамі свету. Адна з асаблівасцяў нямецкіх зычных - гэта рэдкая афрыката {{IPA|/p͡f/}}.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
!
! Губна-губныя
! Губная-зубныя
! Альвеольныя
! Постальвеольныя
! Нёбныя
! Заднянёбныя
! Язычковыя
! Гартанныя
|-
! Выбухныя
| {{IPA|p}} {{IPA|b}}
|
| {{IPA|t}} {{IPA|d}}
|
|
| {{IPA|k}} {{IPA|ɡ}}
|
|
|-
! Афрыкаты
|
| {{IPA|p͡f}}
| {{IPA|t͡s}}
| {{IPA|t͡ʃ}} {{IPA|d͡ʒ}}
|
|
|
|
|-
! Фрыкатыўныя
|
| {{IPA|f}} {{IPA|v}}
| {{IPA|s}} {{IPA|z}}
| {{IPA|ʃ}} {{IPA|ʒ}}
|
| {{IPA|x}}
|
| {{IPA|h}}
|-
! Насавыя
| {{IPA|m}}
|
| {{IPA|n}}
|
|
| {{IPA|ŋ}}
|
|
|-
! Апраксіманты
|
|
| {{IPA|l}}
|
| {{IPA|j}}
|
|
|
|-
! Дрыготкія
|
|
| {{IPA|r}}
|
|
|
|
|
|}
===Граматыка===
====Скланенне назоўнікаў====
Нямецкія назоўнікі змяняюцца па:
* чатыром склонам: ''назоўным'', ''родным'', ''давальным'' і ''вінавальным''.
* тром родам: ''мужчынскім'', ''жаночым'', ''сярэднім''. Накшталт беларускай мове і насуперак, напрыклад, англійскай мове род не заўсёды пазначае пол.
====Спражэнне====
Нямецкія дзеясловы змяняюцца па:
* тром класам: ''правільныя'', ''няправільныя'' і ''змешаныя'' (мае рысы правільных і няправільных). Амаль усе новыя дзеясловы фарміруюцца па правільнаму спражэнню,
* тром асобам: ''1-ая'', ''2-ая'' і ''3-ая'',
* двум лікам: ''адзіночным'' і ''множным'',
* тром ладам: ''абвесным'', ''загадным'', ''умоўным'',
* двум станам: ''незалежным'' (''актыўны'') і ''пасіўным'',
* шасці часам: ''Präsens'' (цяперашняе), ''Präteritum'' (прошлае прастое), ''Perfekt'' (прошлае складанае), ''Plusquamperfekt'' (пазапрошлае), ''Futur'' I (будучае), ''Futur II'' (будучае закончанае).
====Сінтаксіс====
Увогуле, парадак слоў у сказе даволі стрыманы; яго змяненне выклікае змены ў эмфатычным сэнсе. Асаблівасцю нямецкай мовы з'яўляецца рамачная канструкцыя, то бок пры прамым парадке слоў дзеяслоў павінен стаяць у канцы сказа.
== Сучасная рэформа правапісу ==
Напрыканцы [[XX стагоддзя]] (пасля аб'яднання Нямеччыны) кіраўнікі нямецкамоўных краін — [[ФРГ]], [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Швейцарыя|Швейцарыі]] і [[Ліхтэнштэйн]]а, а таксама прадстаўнікі дзяржаў і нямецкіх меншасцяў ([[Італія]], [[Румынія]] і [[Венгрыя]]) прынялі рашэнне аб правядзенні рэформы нямецкай арфаграфіі, якую планавалася завяршыць у жніўні [[2005]].
Адна з самых кансерватыўных і паважаных газет ФРГ, «Frankfurter Allgemeine Zeitung», у [[1999]], як і ўся краіна, перайшла на новую арфаграфію, але ўжо праз год вярнулася да звыклага правапісу. Таксама ад новай арфаграфіі адмовіўся найважны грамадска-палітычны часопіс краіны "Der Spiegel".
Па меркаванням журналістаў, новыя правілы правапісу толькі пагоршылі сітуацыю з нямецкай мовай і прывялі да масавай блытаніны, паколькі, паводле апытанняў, толькі 38 % насельніцтва ФРГ знаёмыя з новымі правіламі. Самі службоўцы таксама парушаюць новыя правілы, нават у афіцыйных дакументах.
Як сцвярджаюць, большасць пісьменнікаў з самага пачатку адмовіліся прыняць новыя арфаграфічныя правілы.
У Нямеччыне з [[1 жніўня]] [[2007]] уступіў у сілу канчатковы варыянт закона аб рэформе нямецкага правапісу. Новыя правілы пунктуацыі і арфаграфіі сталі абавязковымі для ўсіх без выключэння дзяржаўных устаноў і сістэм адукацыі.
Рэформа адмяняе 87 з 212 правіл арфаграфіі. Асобныя словы, якія пісаліся з вялікай літары, зараз павінны пісацца з маленькай і наадварот. Замест 52 правіл пунктуацыі засталося толькі 12. Коскі зараз можна ставіць, кіруючыся больш асабістым чуццём, чым загадамі, а запазычаныя словы дазваляецца пісаць як у нямецкай, так і ў іншамоўнай транскрыпцыі.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Б. А. Абрамов, Н. Н. Семенюк. Немецкий язык // {{крыніцы/ЛЭС-90}} С.329,330.; {{крыніцы/Этналог/15}}
== Крыніцы ==
* {{transwiki|en|German language}}
* {{transwiki|ru|Немецкий язык}}
{{МовыЕС}}
Радок 40 ⟶ 178:
[[Катэгорыя:Мовы]]
[[Катэгорыя:Германскія мовы]]
{{Link FA|he}}
| |||