Марэна: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
JerzyKundrat (размовы | уклад) яшчэ трэба правіць |
JerzyKundrat (размовы | уклад) перапісаў |
||
Радок 1:
'''Мар{{*|э}}на''' (ад {{lang-fr|moraine}}), марэнныя адклады — скопішчы несартаванага ці слабасартаванага абломкавага матэрыялу, які пераносіцца або адкладваецца [[ледавік]]амі і ўтварае [[марэнны рэльеф]].
Паводле свайго складу марэны вельмі разнастайныя. Матэрыял марэны складаецца з [[валуны|валуноў]], глыб, [[галька|галькі]], [[жвір]]у, змешаных з [[пясок|пяском]], [[алеўрыт]]ам і [[гліна]]й. Харакгэрнымі літалагічнымі рознасцямі з'яўляюцца валунны супесак і валунны суглінак. Колер марэны ад чырвона-бурага да зеленавата-шэрага з рознымі адценнямі. Грануламетрычны склад марэны: фракцыя памерам больш за 1 мм — 7% (валуны, галька, жвір), 1—0,1 мм — 68% (пяскі, алеўрыт), менш за 0,01 мм — 25% (гліны).
Адррзніваюць марэны сучасных рухомых ледавікоў і адкладзеныя. Рухомыя марэны падзяляюцца на паверхневыя і ўнутраныя (уласцівыя далінным або міжгорным ледавіковым патокам) і донныя (трапляюцца ва ўсіх тыпах ледавікоў). Паверхневыя марэны ўгвараюцца з абломкавага матэрыялу, знесенага са скалістых схілаў даліны або адкладзенага пры адтаванні з тоўшчы лёду. Па размяшчэнні на паверхні ледавіка вылучаюць бакавую і сярэдзінную марэны. Бакавая марэна ўгварае валы ўздоўж 2 бакоў ледавіковага "языка". Пры зліцці ледавікоў бакавыя марэны аб'ядноўваюцца ў адзін вал па сярэдзіне ледавіка — сярэдзінныя марэна (можа быць некалькі). Унутраная марэна ўключана ў тоўшчу лёду. Донная марэна ўяўляе сабой адарваны ад ложа абломкавы матэрыял, заключаны ў прыдонных слаях лёду. Адкладзеная марэна — найбольш харакгэрны тып ледавіковых адкладаў, утвараецца з усіх тыпаў рухомых марэн у час руху, прыпынку і канчатковага раставання ледавіка. Падзяляецца на асноўную, абляцыйную і канцавую. Найбольш пашырана на тэрыторыях, якія перакрываліся ў [[антрапагенавы перыяд]] мацерыковымі ільдамі Асноўная марэна — масіўная, радзей лускаватая ці плітчастая, мае абломкавы матэрыял, складае ў асноўным раўніны і нізіны, дзе залягае ў выглядзе пластоў. Утвараецца пераважна з доннай марэны. Часта перакрыта тонкім слоем абляцыйнай марэны, або марэны адтавання, якая ўзнікае ў стадыі дэградацыі ледавіка з унутранай і верхніх слаёў доннай марэны. Гэты гап марэны пашыраны ў паласе развіцця форм рэльефу пасіўнага (мёртвага) лёду ([[камы|камаў]], [[озы|озаў]] і іх масіваў). Канцавыя марэны складаюцца з абломкавага матэрыялу, які намнажаўся ў франтальнай частцы ледавіка, дзе часта перамяшаны прынесены і мясцовы матэрыял. Назіраюцца дыслацыраваныя слаі парод, ёсць глыбы адорвеняў плейстацэнавых і даплейстацэяавых парод. Сярод іх часта ўгвараюцца напорныя марэны. Канцавыя марэны складаюць узвышшы і канцова-марэнныя грады.
На тэрыторыі Беларусі пашыраны [[плейстацэн]]авыя марэны. Яны адсутнічаюць у далінах рэк урэзаных у даплейстацэнавыя пароды і на невялікіх размытых участках на поўдні краіны. Сярэдняя магугнасць марэны аднаго зледзянення 5-30 м, максімальная да 100 м. Марэны займаюць 50% аб'ёму плейсгацэнавай тоўшчы, перамяжаюцца з іншымі генетычнымі тыпамі адкладаў.
Марэны з'яўляюцца рэльефа- і глебаўтваральнымі пародамі, служаць водаўпорам для грунтавых і напорных вод і сыравінай для прамысловасці будаўнічых матэрыялаў.
== Літаратура ==
* Геаграфія Беларусі: Энцыкл. даведнік. - Мн.: БелЭн, 1992.
* Мацвееў А.В., Якушка В.П. Пра рэльеф Беларусі. Мн., 1994.
* Санько А. Марэна // БелЭн у 18 т. Т.10. - Мн., 2000.
* Фізічная геаграфія Беларусі: вучэб. Дап. для студ. геагр. фак. / пад рэд. Б. М. Гурскага. Мн., 1995.
[[Катэгорыя:Геалогія]]
| |||