Ісламская Дзяржава Афганістан

Ісламская Дзяржава Афганістан
	Гістарычная дзяржава
Ісламская Дзяржава Афганістан
Герб	Сцяг
< >; > 26 красавіка 1992 — 13 ліпеня 2002 ;
Сталіца	Кабул;
Мова(ы)	таджыкская мова, дары і пушту
Рэлігія	іслам
Грашовая адзінка	Афгані
Форма кіравання	Islamic Republic[d]

Ісламская Дзяржава Афганістан (перс.: دولت اسلامی افغانستان, пушту: دا افغانستان اسلامی دولت) — урад Афганістана створаны Пешаварскімі пагадненнямі 26 красавіка 1992 года многімі, але не ўсімі, афганскімі маджахедскімі партыямі пасля падзення камуністычнага ўрада. Яго ўлада была абмежавана з-за грамадзянскай вайны. З 1996 года ён стаў урадам у выгнанні, калі талібы ўзялі ўладу ў Кабуле і стварылі ў часкова прызнаны Ісламскі эмірат Афганістан (1996—2001). Ісламская дзяржава зноў кантралявала краіну пасля таго, як у 2001 годзе пасля ўварвання ЗША быў скінуты ўрад Талібану. У 2002 годзе на змену ёй прыйшла Пераходная ісламская дзяржава Афганістана.

Гісторыя правіць

У сакавіку 1992 годзе прэзідэнт Махамад Наджыбула, страціўшы падтрымку Расіі, якая падтрымлівала яго ўрад, пагадзіўся сысці ў адстаўку і саступіць месца нейтральнаму часоваму ўраду. Некалькі партый маджахедаў пачалі перамовы аб стварэнні ўрада нацыянальнай кааліцыі. Але адна група, «Хезб-э-ісламі» на чале з Гульбедзінам Хекмаціярам, як мяркуецца, падтрымліваецца і кіруецца Пакістанскай унутранай службай разведкі, не далучылася да перамоваў і абвясціла аб намеры заваяваць Кабул у адзіночку. Хекматыяр перакінуў свае войскі ў Кабул і ўвайшоў у горад неўзабаве пасля 17 красавіка. Гэта не пакінула іншым групам маджахедаў нічога іншага, як з’ехаць у Кабул 24 красавіка, каб не даць Хекматыяру захапіць нацыянальны ўрад.^[1]

Гэта выклікала грамадзянскую вайну паміж пяццю-шасцю арміямі-супернікамі пры падтрымцы замежных дзяржаў. Некалькі груповак маджахедаў абвясцілі «часовы ўрад» 26 красавіка 1992 года, але ніхто не меў рэальнай улады над Афганістанам.

Рабані і Хекматыяр правіць

Наджыбула з былой камуністычнай Рэспублікі Афганістан быў вымушаны сысці ў адстаўку 15 красавіка 1992 года.^[2] Пешаварскае пагадненне ад 25 красавіка 1992 года, якое ўстанавіла часовы ўрад для размеркавання ўлады, каб узяць пад кантроль Кабул, было падпісана шасцю з сямі буйных афганскіх антысавецкіх партый супраціву^[2] (у прыватнасці, за выключэннем Ісламскай партыі Афганістана, фракцыі пуштуна Гульбедзіна Хекмаціяра, які адмовіўся падпісаць Пагадненне) і падтрымана некаторымі рэшткамі адміністрацыі Наджыбулы. Была абвешчана ісламская дзяржава, былі ўведзены законы шарыята, бары зачынілі, а жанчынам загадалі насіць хіджаб.^[2] У чэрвені Бурханудзін Рабані, лідар фракцыі «Джаміят-і ісламі» («Ісламская асацыяцыя») стаў часовым прэзідэнтам новай Ісламскай дзяржавы Афганістан, а 30 снежня 1992 года ён быў абраны кіраўніком Савета Урада 7 членаў на двухгадовы тэрмін.^[2] Аднак паўстанцкая фракцыя Хезб-э-ісламі (якая аддзялілася ад Джаміят-ісламі ў 1976 годзе) Хекматыяра запатрабавала ўдзелу ва ўладзе і пачала сутыкненне з войскамі Рабані. Пасля некалькіх месяцаў баявых дзеянняў яны падпісалі пагадненне ў сакавіку 1993 года аб прызначэнні Хекматыяра прэм’ер-міністрам Афганістана ў чэрвені і скарачэнні кіраўніцтва Рабані з 2 гадоў да 1,5 года.^[2] Баі паміж рознымі паўстанцкімі групоўкамі працягваліся, у выніку Кабул быў у значнай ступені разбураны.

Паўстанне талібаў правіць

У канцы 1994 года новае ісламскае фундаменталісцкае ўзброенае фармаванне, якое пераважае ў пуштунах, якое называецца Талібан (літэральна «Рэлігійныя вучні»), здолела заваяваць вялікую частку паўднёвага Афганістана пры падтрымцы Пакістана.^[2] Атрымліваючы ўстойлівыя поспехі на працягу 1995 і 1996 гадоў, талібы змаглі захапіць кантроль над сталіцай Кабулам у верасні 1996 года, адкінуўшы ўрад Рабані і іншыя групоўкі на поўнач, і да канца года акупавалі дзве траціны Афганістана. Былы прэзідэнт Наджыбула быў арыштаваны і пакараны публічна праз павешанне 27 верасня 1996 года.

Талібы перайменавалі краіну ў Ісламскі эмірат Афганістан і ўвялі яшчэ больш строгую версію шарыяту і пурды для насельніцтва, якое яны кантралююць. Гэта асабліва негатыўна адбілася на жанчынах, якія вымушаныя былі насіць паранджу, заставацца ў памяшканні і забаранялі працаваць па-за домам з рэдкім выключэннем. Амаль усе дзяўчынкі страцілі доступ да адукацыі, што павялічыла ўзровень непісьменнасці. Кінатэатры, футбольныя стадыёны і тэлевізійныя станцыі таксама былі зачыненыя.^[2]

Паўночны альянс супраць Талібана правіць

Зрынуты ўрад Рабані стварыў палітычную кааліцыю з узбекскім ваеначальнікам Абдула-Рашыдам Достумам, лідарам таджыкаў Ахмедам Шахам Масудам і фракцыяй шыітаў Хізбі-і-Вахдата (у якой пераважаюць хазары) Карыма Халілі.^[2] Яе афіцыйная назва — Адзіны ісламскі фронт выратавання Афганістана, вядомы ў Заходнім паўшар’і як Паўночны альянс, а яго мэтай было зрынуць талібаў. «Ісламская дзяржава» заставалася міжнародна прызнаным прадстаўніком Афганістана ў Арганізацыі Аб’яднаных Нацый да 2001 года, пакуль не была створана Пераходная ісламская дзяржава Афганістана, калі часовая адміністрацыя Афганістана ўзяла пад кантроль Афганістан пры дапамозе ЗША і НАТА пасля звяржэння ўрада Талібану.

Да канца мая 1997 года наступ талібаў спыніўся з-за шэрагу стратэгічных перамог Паўночнага альянсу. Міжнародны ціск вымусіў абодва бакі весці перамовы, але патрабаванні, якія прад’яўляліся абодвума бакамі, былі настолькі высокімі, што рознагалоссі былі непрымірымымі, і наступіў палітычны тупік.^[2] Згодна з справаздачай Арганізацыі Аб’яднаных Нацый 1997 года, краіна знаходзілася ў цяжкім стане, у якім высветлілася, што ўзровень дзіцячай смяротнасці склаў 25 %, шматлікія грамадзянскія ахвяры з-за наземных мін, эканамічныя блакады, устаноўленыя апалчэнцамі, якія выклікаюлі голад, а міжнародныя гуманітарныя арганізацыі не маглі выконваць сваю працу. У выніку землятрусу ў лютым 1998 года на паўночным усходзе Афганістана загінулі 4500 чалавек.^[2]

У першай палове 1998 года перамовы, здавалася, дасягнулі мірнага ўрэгулявання, але потым Паўночны альянс распаўся. Карыстаючыся раз’еднанасцю фракцый супраціву Талібан пачаў кампанію, хутка заваёўваючы сталіцы правінцый горад Майман, Шеберхан, і Мазары-Шарыф (8 жніўня 1998). Талібанскія байцы здзейснілі пагромы сярод шыіцкага насельніцтва апошняга горада, таксама забіўшы восем іранскіх журналістаў і дыпламатаў. Гэта выклікала міжнароднае абурэнне і паставіла рэжым талібаў на мяжу вайны з Іранам.^[2]

Паўночны альянс прагнаў талібаў у снежні 2001 года пасля ўварвання ЗША ў Афганістан. Ісламскую дзяржаву Афганістан змяніла часовая Пераходная ісламская дзяржава Афганістана ў 2002 годзе.

Галерэя правіць

Кантроль фракцый у Кабуле (1992)
Фракцыі пасля падзення Наджыбулы (1992)
Фракцыі пасля таго, як талібы заваявалі Кабул (1996)
Вайна Талібана з Паўночным альянсам (2000)
Ход вайны (1992—2001)

Зноскі

↑ Urban, Mark (28 April 1992). "Afghanistan: power struggle". PBS. Архівавана з арыгінала 9 ліпеня 2007. Праверана 18 жніўня 2021. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2007. Праверана 12 студзеня 2022.Архіўная копія (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2007. Праверана 12 студзеня 2022.
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993—2002) s.v. «Afghanistan. § 5.6 Burgeroorlog». Microsoft Corporation/Het Spectrum.

Літаратура правіць

Saikal, Amin (2004). Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival. I.B.Tauris. ISBN 978-0-85771-478-7.

[[Катэгорыя:Дзяржавы ў гісторыі Афганістана]

[Urban-1] Urban, Mark (28 April 1992). "Afghanistan: power struggle". PBS. Архівавана з арыгінала 9 ліпеня 2007. Праверана 18 жніўня 2021. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2007. Праверана 12 студзеня 2022.Архіўная копія (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2007. Праверана 12 студзеня 2022.

[EncAfghan-2] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993—2002) s.v. «Afghanistan. § 5.6 Burgeroorlog». Microsoft Corporation/Het Spectrum.

[1]

[2]