Архаізм

Архаі́зм (грэч. αρχαιος — старадаўні, старажытны) — слова, моўны выраз, граматычная форма, якія былі характэрныя для старадаўняй мовы, але цяпер выйшлі з ужытку. Архаізмы часта выкарыстоўваюцца ў стылістычных мэтах, напрыклад, для надання мове ўрачыстасці, ці для перадачы атмасферы даўніны.

У мовах з развітымі прафесійна-сацыяльнымі падсістэмамі (як, напрыклад, у англійскай) архаізмы могуць выконваць функцыю прафесійнага жаргону, што асабліва характэрна для юрыспрудэнцыі.

У блізкароднасных мовах можа назірацца з'ява, калі некаторае слова з'яўляецца архаізмам у адной мове, але актыўна ўжываецца ў другой. Напрыклад,

• бел.: вока — руск.: око (пры сучасным «глаз»),
• бел.: чырвоны — руск.: червонный (пры сучасных «красный», «алый»).

Ад архаізмаў могуць утварацца шырокаўжывальныя вытворныя словы, напрыклад, ад «чало» паходзіць слова «узначальваць», выраз «на чале».

Літаратура

• Архаізм // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 1. — С. 516. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0036-6 (Т. 1).
• Архаизм // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.