Бібліятэка Яраслава Мудрага
Бібліятэка Яраслава Мудрага — легендарны збор кніг і дакументаў, які належаў Вялікаму князю кіеўскаму Яраславу Мудраму. Згодна з найбольш распаўсюджанай версіяй, у XII стагоддзі і пазней яна знаходзілася ў Сафійскім саборы Кіева або ў лёхах пад ім.
Адзіная гістарычная згадка пра бібліятэку князя адносіцца да 1037 года і ўтрымліваецца ў «Аповесці мінулых часоў»: «Ярославъ же сь, якоже рекохомъ, любимъ бѣ книгамъ, и многы, списавь, положи вь церкви святой Софьи, юже созда самъ»[1]. Ні аб колькасці кніг, ні пра характар калекцыі ў летапісе нічога не сказана.
Некаторыя гісторыкі ставілі пад сумненне гэту дату, бо адносілі да гэтага часу факт закладкі самога Сафійскага сабора, а такім чынам ніякай бібліятэкі ў ім яшчэ не магло быць. Аднак пазней даследаванні паказалі, што ў 1037 годзе будаўніцтва ўжо магло быць скончана[2].
Паказваецца, што афіцыйным уладальнікам сходу, хутчэй за ўсё, быў не сам князь, а сабор, і гэту калекцыю больш карэктна называць «бібліятэкай Сафійскага сабора», аднак найменне «Бібліятэка Яраслава Мудрага» ужо стала гістарычна традыцыйным[2]. Яе фарміраванне магло праходзіць пад кіраўніцтвам мітрапаліта Іларыёна.
Аб’ём бібліятэкі невядомы. У «Гісторыі Кіева» 1982 года выдання ён ацэньваецца ў 950 тамоў, а гісторык Е. Е. Галубінскі меркаваў верагоднай лічбу ў 500 кніг[3]. Асноўнымі крыніцамі папаўнення сходу былі пераклад і перапіска копій.
Пошукі і версіі пра месцазнаходжанне правіць
Шматлікія пажары і разграблення Кіева разам з яго поўным запусценнем пасля мангольскага нашэсця ставяць пад сумнеў захаванасць колькі-небудзь аб’ёмнага і суцэльнага сходу манускрыптаў 1000-гадовай даўніны. Самыя раннія катастрофы, у якіх фігуруюць спаленыя кнігі, ставяцца да 1169 (узяцце Кіева Мсціславам) і 1206 (нашэсце полаўцаў) гадам[3].
Па некаторых паведамленнях, раскопкі пад Сафійскім саборам былі зроблены ў 1916 годзе, пасля таго, як паблізу храма адбыўся абвал грунту. У выніку нібыта адкрылася частка падземных пераходаў, усярэдзіне якіх быццам бы знайшлі берасцяную запіску: «Аще кто найде сей ход тот найде велий клад Ярослав»[4]. Паводле справаздачы археалагічнай камісіі, раскопкі былі спынены для таго, каб прадухіліць несанкцыянаванае скарбашукальніцтва мясцовых жыхароў[2].
Асобныя аўтары галаслоўна сцвярджаюць, што бібліятэка магла быць схаваная мітрапалітам Іларыёнам у катакомбах Кіева-Пячэрскай лаўры пасля яго сваркі з князем, аб якой у летапісах нічога не паведамляецца. У гэтым выпадку ў складзе бібліятэкі маглі апынуцца кнігі грэчаскіх іканапісцаў, распісваюцца ў XI стагоддзі манастырскія храмы. Акрамя таго, ёсць звесткі аб тым, што ў 1106 сваю бібліятэку перадаў у дар манастыру праўнук Яраслава князь Святаслаў Давідовіч Чарнігаўскі, які прыняў пострыг пад імем Міколы Святошы.
Яшчэ ў 1653 годзе паведамлялася аб тым, што ў лаўры маецца шырокі збор старажытных кніг, аднак у 1718 годзе ў манастыры адбыўся спусташальны пажар, і ён цалкам згарэў. Існуе версія аб тым, што частка кніг была схавана ў катакомбах у 1665 годзе[2].
Яшчэ адна версія звязаная з Успенскім саборам Кіева-Пячэрскай лаўры. У 1898 годзе ў ім ужо знаходзілі скарб — манастырскую казну, схаваную ў 1718 годзе. У 1941 годзе, падчас нямецкай акупацыі, сабор быў узарваны, аднак пад ім ацалелі катакомбы. Вядома, што ў іх захоўваліся мошчы аднаго з заснавальнікаў лаўры святога Феадосія.
Таксама сярод месцаў, дзе можа знаходзіцца легендарнае сход, называюць «Зверинецкие пячоры» каля Выдубіцкага манастыра, а таксама падзямелля разбуранага Межыгорскага манастыра.
Зноскі
- ↑ [1]
- ↑ а б в г «Клад Ярослава Мудрого» (журнал «Вокруг света», № 6 (2657), Июнь 1995)
- ↑ а б «Первые библиотеки на Руси и причины их возникновения»
- ↑ На самай справе першая берасцяная грамата выяўленая ў 1951 годзе ў Ноўгарадзе. Любое берасцяных грамат сведчыць аб позняй даце цытаванай гарадской легенды