Валачобны абрад — абыход дамоў у велікодную нядзелю, суправаджаны выкананнем валачобных песень. Вядомы пераважна на тэрыторыі паўночнай, паўночна-заходняй і цэнтральнай Беларусі, а таксама ў прылеглых раёнах польскага Падляшша, у Віленскай, Пскоўскай, Смаленскай абласцях, часткова — у Калужскай, Арлоўскай, Чарнігаўскай абласцях. Назва абраду звязана з дзеясловам валачыць — валачыцца ў значэнні ісці, брысці, хістацца (пар. тыповы песенны зачын: «Валачобнiчкi валачыліся ...»). Абрад блізкі да калядавання і вьюнишнику — у Чэхіі валачобныя песні так і называюцца — koleda.

Ф. Н. Рисс. Скамарохі ў вёсцы. 1857

Валачобнікі правіць

Удзельнікі абраду — мужчынскія групы, якія складаюцца з 8-10 (часам да 20) чалавек. У асноўным гэта мужчыны сярэдніх гадоў і маладыя хлопцы. Толькі зрэдку да іх маглі далучыцца старыкі і замужнія жанчыны, а дзяўчаты і дзеці не ўдзельнічалі зусім. У адрозненне ад калядных груп, сярод валачобнікаў не было ражаных. Узначальваў дружыну «пачынальнік» або «запявала», які кіраваў усім ходам абраду, падбіраў песенны рэпертуар, сам пачынаў спевы, прымаў узнагароду ад гаспадароў. Яму дапамагалі музыканты (з дудой і скрыпкай) і «мехоноша» («мехоножыч»), у абавязкі якога ўваходзіла нашэнне мяшка з атрыманымі за спевы прадуктамі. Усе астатнія члены дружыны («падхватнікі») хорам выконвалі прыпеў валачобную песень[1].

Асаблівасці правіць

Валачобнікі пачыналі хадзіць па хатах у велікодную нядзелю пасля вячэрні і працягвалі абрад ўсю ноч. На досвітку хаджэнне спынялася, нават калі за ноч не паспявалі абысці ўсе двары. У Себежскам павеце Віцебскай губерні (цяпер Себежскі раён Пскоўскай вобласці) абыход мог аднаўляцца і ў наступныя дзве ночы. Група спевакоў наведвала не толькі дома свайго сяла, але заходзіла і ў суседнія вёскі, калі яны належалі да таго ж царкоўнаму прыходу. Падышоўшы да хаты, удзельнікі абраду станавіліся пад акном паўкругам, у сярэдзіне - «пачынальнік», які пытаўся ў гаспадароў дазволу "дом развесяліць», пасля чаго пачыналі спяваць. Гаспадары адорвалі валачобнікаў праз акно, у большасці выпадкаў запрашаць іх у дом было не прынята. Звычайна гаспадары чакалі прыходу валачобнай дружыны як жаданых і благаславёныя гасцей, ад візіту якіх залежыць дабрабыт у доме. Іх імкнуліся шчодра адарыць (фарбаванымі яйкамі, салам, хлебнымі вырабамі, грашыма) і аказаць ім усялякія ўшанаванні, каб забяспечыць сабе багацце і поспех на ўвесь год. Завяршыўшы абрад, валачобнікі збіраліся ў хаце аднаго з удзельнікаў і дзялілі сабранае, аддаючы вялікую частку «пачынальніку»[1].

Гл. таксама правіць

Зноскі

Літаратура правіць

  • Виноградова Л. Н. Волочебный обряд / Под ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М.: Международные отношения, 1995. — Т. 1. — С. 424. — ISBN 5-7133-0704-2. (руск.)
  • Піліпенка М. Ф. Валачо́бнікі // Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя / Редкал. І. П. Шамяк (гл. рэд.) і інш. — Мн.: Беларуская савецкая энцыклапедыя, 1989. — С. 99—100. — ISBN 5-85700-014-9.
  • Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).