Кару́пцыя (лац.: corruptio — сапсаванне) — злоўжыванне публічнай пасадай для дасягнення асабістай карысці.

Індэкс успрымання карупцыі ў розных краінах свету паводле даных Transparency International, 2010 год
Канвенцыя ААН супраць карупцыі

Можа ў розных варыянтах быць як нязначнымі выпадкамі выкарыстання ўплыву або фаварытызму некаторых асоб, можа выяўляцца праз патрабаванні з боку дзяржаўных службоўцаў матэрыальнага эквываленту за здзяйсненне адміністрацыйных працэдур або наадварот іх не здзяйснення, так і развіцца аж да агульнадзяржаўнай ці мясцовай клептакратыі (даслоўна: ўлада злодзеяў і ашуканцаў). Часта карупцыя звязана з незаконным абаротам наркотыкаў, прастытуцыяй, заробкамі нелегальных грошаў, але з’ява гэтым не абмяжоўваецца. 

Прававое рэгуляванне ў Рэспубліцы Беларусь правіць

Крымінальным кодэксам Рэспублікі Беларусь прадугледжана адказнасць за:

1. «Злоўжыванне ўладай альбо службовымі паўнамоцтвамі» (арт. 424 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь)

Наўмыснае насуперак інтарэсам службы здзяйсненне службовай асобай з карыслівай ці іншай асабістай зацікаўленасці дзеянняў з выкарыстаннем сваіх службовых паўнамоцтваў, што пацягнула прычыненне шкоды ў вялікім памеры (250 і болей базавай велічыні) або істотнай шкоды правам і законным інтарэсам грамадзян або дзяржаўным ці грамадскім інтарэсам

— караецца пазбаўленнем волі на тэрмін ад двух да шасці гадоў са штрафам або без штрафу і з пазбаўленнем права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю.

У адпаведнасці з арт. 424 сказана, што гэта дзеянне насуперак інтарэсам службы з выкарыстаннем сваіх службовых паўнамоцтваў. У Пастанове Пленума Вярхоўнага суда № 12 ад 16.12.2004 года «Пра судовую практыку па справах пра злачынствы супраць інтарэсаў службы арт. 424—428»[1], адзначаецца, што здзяйсненне дзеянняў насуперак інтарэсам службы варта прызнаваць такія дзеянні службовай асобы, якімі парушаецца патрабаванне законнасці або аб’ектыўнай неабходнасці пры прыняцці рашэння ў адпаведнасці з ускладзенымі на яго паўнамоцтвамі. Зыходзячы з гэтага пры аналізе дзеянні трэба вылучаць два ключавых моманта:

  1. Гэтыя дзеянні адпавядаюць службовым паўнамоцтвам падазронага, г.зн. выцякаюць з прадстаўленых яму правоў і абавязкаў;
  2. Але ў дадзеным пэўным выпадку гэтыя дзеянні парушаюць патрабаванні норм права, альбо логікі, аб’ектыўнай неабходнасці (з пазыціі нармальнага звачайнага чалавека).

Ёсць два віды альтэрнатыўных наступстваў: істотная шкода альбо вялікі памер шкоды (у адпаведнасці з п. 2 Заўвагі да Главы 35 Крымінальнага кодэкса, вялікім памерам прызнаецца памер перавышае ў 250 разоў базавую велічыню) . Уважліва выявіць памер шкоды выкрадзенай маёмасці, і гэта выяўляе некаторыя праблемы. Напрыклад: калі шкоду, прычыненую прадпрыемству ў выглядзе маёмаснай шкоды, то вызначацца яна будзе праз кошт маёмасці па балансавым кошце, што не зусім дакладна, так як гэта не адлюстроўвае сапраўдны кошт ва ўмовах свабоднага аўкцыёну або рынка).

Істотную шкоду — ацэначны крытэрый. Суд і следчы павінны вызначаць па факце. Пры гэтым Вярхоўны суд Рэспублікі Беларусь растлумачыў, што істотна у дачыненні да гэтага артыкула варта прызнаваць, што такая шкода, з улікам ступені адмоўнага ўплыву супрацьпраўнага дзеяння на нармальную працу арганізацый, прадпрыемстваў, колькасць пацярпелых, цяжар маральнага або фізічнай шкоды .

Паміж дзеямі насуперак інтарэсам службы і насталым наступствам павінна быць прычынная сувязь.

2. Бяздзейнасць службовай асобы (арт. 425 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь)

Наўмыснае насуперак інтарэсам службы невыкананне службовай асобай з карыслівай ці іншай асабістай зацікаўленасці дзеянняў, якія яна павінна была і магла здзейсніць з прычыны ўскладзеных на яе службовых абавязкаў, спалучанае з патураннем злачынства або пацягнула невыкананне паказчыкаў, дасягненне якіх з’яўлялася ўмовай аказання дзяржаўнай падтрымкі, альбо прычыненне шкоды ў вялікім памеры або істотнай шкоды правам і законным інтарэсам грамадзян або дзяржаўным ці грамадскім інтарэсам

- караецца пазбаўленнем права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю са штрафам або пазбаўленнем волі на тэрмін да пяці гадоў са штрафам або без штрафу і з пазбаўленнем права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю.

Патураннем ў дадзенай крымінальна-прававой норме прызнаецца наўмыснае неперашкода службовай асобай злачынстваў якія рыхтуюцца або здзяйсняюцца, пры ўмове, што дадзеная службовая асоба магла і была абавязана гэта зрабіць. Асоба абавязана здзейсніць пэўныя дзеянні, яна мае магчымасць гэта зрабіць, але не здзяйсняе насуперак інтарэсам службы.

3. Перавышэнне ўлады або службовых паўнамоцтваў (арт. 426 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь)

Наўмыснае здзяйсненне службовай асобай дзеянняў, якія відавочна выходзяць за межы правоў і паўнамоцтваў, дадзеных яму па службе, што пацягнула прычыненне шкоды ў вялікім памеры або істотнай шкоды правам і законным інтарэсам грамадзян або дзяржаўным ці грамадскім інтарэсам. 

Аб’ектыўныя крытэрыі даннага злачынства выяўляцца ў здзяйсненні службовай асобай дзеянняў, якія відавочна выходзяць за мяжы яго правоў і паўнамоцтваў, дадзеных яму па службе. Тэрмін «відавочна» азначае зразумеласць для любой службовай асобы, у тым ліку і для самога злачынцы. Вярхоўный суд адзначае: у падобнай сітуацыі можа быць тры альтэрнатыўных варыянтаў паводзін: 

— Службовая асоба здзяйсняе дзеянне, якое ўваходзіць у кампетэнцыю іншай службовай асобы;

— Службовая асоба здзяйсняе дзеянні, якія яна можа здзейсніць, але пры наяўнасці асаблівых умоў (напрыклад, прыманне рашэння калегіяльна) ;

— Службовая асоба здзяйсняе дзеянні, якія ніхто не мае права здзяйсняць.

Наступствы — у законе гаворка пра:

  1. Шкоду ў вялікім памеры (250 базавых вялічын);
  2. Значную шкоду. 
4. Службовая падробка (арт. 427 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь)

Унясенне службовай або іншай упаўнаважанай асобай заведама ілжывых звестак і запісаў у афіцыйныя дакументы, альбо падробка дакументаў, альбо складанне і выдача загадзя ілжывых дакументаў, учыненыя з карыслівай ці іншай асабістай зацікаўленасці. 

— караецца штрафам, або пазбаўленнем права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю, або папраўчымі работамі на тэрмін да двух гадоў, ці абмежаваньнем волі на той жа тэрмін, або пазбаўленнем волі на тэрмін да двух гадоў. 

5. Службовая халатнасць (арт. 428 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь)

Невыкананне ці неналежнае выкананне службовай асобай сваіх службовых абавязкаў з прычыны нядобрасумленнага або нядбайнага стаўлення да службы, якія пацягнулі па неасцярожнасці смерць чалавека альбо іншыя цяжкія наступствы, альбо незаконныя адчужэнне або знішчэнне дзяржаўнай маёмасці, якія пацягнулі прычыненне шкоды ў асабліва вялікім памеры (1000 базавых вялічын), у тым ліку пры яго раздзяржаўленні ці прыватызацыі. 

— караецца штрафам, або пазбаўленнем права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю, або папраўчымі работамі на тэрмін да двух гадоў, ці абмежаваньнем волі на той жа тэрмін, або пазбаўленнем волі на тэрмін да двух гадоў. 

6. Незаконны ўдзел у прадпрымальніцкай дзейнасці (арт. 429 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь)

Арганізацыя службовай асобай, арганізацыі, якая ажыццяўляе прадпрымальніцкую дзейнасць, альбо ўдзел яго ў кіраванні такой арганізацыяй асабіста або праз даверанаю асобу насуперак забароне, устаноўленага законам, калі службовая асоба, выкарыстоўваючы свае службовыя паўнамоцтвы, прадаставіла такой арганізацыі льготы і перавагі або апекавалася ў іншай форме 

- караецца пазбаўленнем права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю са штрафам або пазбаўленнем волі на тэрмін да пяці гадоў са штрафам або без штрафу і з пазбаўленнем права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю. 

7. Атрыманне хабару (арт. 430 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь)

Прыняцце хабару супрацьстаіць, паводле Анатоля Дабрадзея, не проста нармальнай працы, а непадкупнасці дзяржслужачых і аўтарытэту дзяржавы.

Прыняцце службовай асобай для сябе або для сваіх блізкіх матэрыяльных каштоўнасцей або набыццё выгод маёмаснага характару, якія прадстаўляюцца выключна ў сувязі з займаемым ім службовай становішчам, за заступніцтва ці патуранне па службе, спрыяльнае вырашэнне пытанняў, якія ўваходзяць у яго кампетэнцыю, альбо за выкананне або невыкананне ў інтарэсах асобы, якае дае хабар, або прадстаўляючым ім асобам якога-небудзь дзеяння, якое гэта службовая асоба павінна было або магло здзейсніць з выкарыстаннем сваіх службовых паўнамоцтваў. 

- караецца абмежаваннем волі на тэрмін ад трох да пяці гадоў з пазбаўленнем права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю або пазбаўленнем волі на тэрмін да сямі гадоў з канфіскацыяй маёмасці і з пазбаўленнем права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю. 

8. Дача хабару (арт. 431 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь)

караецца папраўчымі работамі на тэрмін да двух гадоў, або арыштам на тэрмін да шасці месяцаў, ці абмежаваньнем волі на тэрмін да двух гадоў, або пазбаўленнем волі на тэрмін да пяці гадоў. 

9. Пасрэдніцтва ў хабарніцтве (арт. 432 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь)

Непасрэдная перадача хабару па даручэнні хабарадавальніка або хабараатрымальніка. 

— караецца штрафам, або арыштам на тэрмін да шасці месяцаў, ці абмежаваньнем волі на тэрмін да двух гадоў, або пазбаўленнем волі на тэрмін да чатырох гадоў. 

10. Прыняцце незаконнай узнагароды (арт. 424 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь)

Прыняцце супрацоўнікам дзяржаўнага органа або іншай дзяржаўнай арганізацыі, які не з’яўляецца службовай асобай, маёмасці або іншай выгады маёмаснага характару, якія прадстаўляюцца яму за ўчыненае ў межах яго службовых паўнамоцтваў (працоўных абавязкаў) дзеянне (бяздзейнасць) на карысць асобы, якая прадастаўляе такую ​​маёмасць або іншую выгаду маёмаснага характару, альбо за працу, якая выконваецца, якая ўваходзіць у кола яго службовых (працоўных) абавязкаў, акрамя прадугледжанай заканадаўствам Рэспублікі Беларусь аплаты працы.

— караецца пазбаўленнем права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю, або папраўчымі работамі на тэрмін да двух гадоў, або арыштам на тэрмін да трох месяцаў, ці абмежаваньнем волі на тэрмін да трох гадоў, або пазбаўленнем волі на той жа тэрмін.

Гл. таксама правіць

Заўвагі правіць

Спасылкі правіць