Размовы:Віленскае ваяводства
Можа раздзелім Віленскае ваяводства і Ваяводы віленскія? Для сінхроннасці з палякамі і літоўцамі. AntonBryl 09:53, 16 Верасень 2009 (UTC)
- Раздзелім. --Максім Л. 10:51, 16 Верасень 2009 (UTC)
Апісаньне Віленскага ваяводзтва ў 1700 годзе(пераклад з нямецкай мовы на беларускую мову).
372↓
Першым ваяводзтвам( woywodschafft) у гэтак званай уласна Літве (Littauen) з'яўляецца ваяводзства (woywodschafft)
Вільна (Wilna)/ … Гэтае ваяводзства (woywodschafft) ахоплівае тры буйных дыстрыкты (districte),/ якімі з'яўляюцца дыстрыкты (districte) Асьміянскі (Osmian), Браціслаўскі або Браслаўскі (Braslaw oder Bratislaw)) і Ваўкавыскі-Вількаміцкі (Wilkomitz).
Ён мае наступныя гарады: Вільна (Vilna), Асьміян-Ашмяны (Osmian), Браціслаў або Бра́слаў (Bratislaw oder Braslaw), Вількаміц-Вількамір (Wilkomitz), Іка́зьнь ( Ikaznia) і Дрызьвіяць-Дрысьвяты (Drizwiatz).
Галоўны горад у Вялікім герцагстве Літоўскім (groß-herzogthum Littauen) ёсьць Вільна (Wilna)/, так называюць яго жыхары Віленскі (Wilenski), а немцы (Teutschen) называлі Вільдаў(Wildaw) або Вільдэ-Дзікун (Wilde). Ён ляжыць у мясцовасьці,/ дзе абедзьве ракі Вілія-Вяльля (Wilia) і́ Ві́льн-Ві́льня-Віле́йка (Wiln) аб'ядноўваюцца,/ адкуль ён атрымаў назву. Ён /аддаляны прыблізна на 130 польскіх міль на паўночны ўсход (nord-ostwerts ) ад Кракава (Cra-
373↓
cow),/ на 48 на поўнач (North) ад Рыгі (Riga) <павінна быць на поўдзень (süd-werts) ад Рыгі>,/ на 70 ад Варшавы (Warschau) и на 100 усходней (ostwerts) ад Смаленска (Smolensko) <павінна быць на захад (nord-werts) ад Смаленска, на ўсходзе ад Смаленска знаходзіцца Масква >. Ён вялікі і вельмі густанаселены горад,/ мае два добрыя замкі (castelle),/ з якіх адзін стаіць на раўніне/, а другі на гары. Першы амывае рака Вілія-Вяльля (Wilia), другі – Ві́льн-Ві́льня-Віле́йка (Wiln). Першая сярод гэтых рэк вялікая і суднаходная,/ па якой людзі дастаўляюць свае тавары ў Данцыг (Danzig); а другая малая і немудрагелістая. Дамы гэтага горада ў агульным нізкія/ і простыя і пабудаваныя з дрэва,/ за выключэньнем некаторых,/ якімі валодае арыстакратыя (edelleuten) і замежныя гандляры,/ а таксама некаторыя грамадскія будынкі,/ усе зь якіх выкананы альбо з цэглы альбо з іншых камянёў. Сярод гэтых двух замкаў той, што/ стаіць на гары,/ вельмі стары і амаль зусім разбураны,/ але другі - вельмі прыгожы і выкананы ў адпаведнасьці з сучаснай архітэктурай. Усе цэрквы, якія тут знаходзяцца, цалкам мураваныя (steinern), і тыя,/ якія рымска-каталіцкія (Römisch- catholischen),/ таксама і тыя, якія належаць грэкам (Griechen) або русам (Reussen) <русам (Reussen) па аналогіі з прусам (Preussen)>. Сабор знаходзіцца ў ніжнім замку,/ дзе ў вельмі каштоўнай срэбнай грабніцы (silbern grab-stätte) ляжыць цела сьвятога Казіміра (Casimiri), / кананізаванага derselbe папам (Pabst) Лявонам/Ляонам X(Leone X.). Тут таксама ёсьць вялікі звон, як у Кракаве (Cracau), які павінны былі цягнуць больш чым 24 моцныя мужчыны. Унутры гэтага замка знаходзіцца месца арцыбіскупа( erzbischöffliche ) для арцыбіскупа (Erzbischoffs) Русіі (Reussen) <Русіі (Reussen) па аналогіі з Прусіі (Preussen)>. Сярод іншых грамадскіх будынкаў ёсьць своеасаблівы Вялікі герцагскі (Groß- Hertzogs) палац (Palast), дзівосны, / вядомы знакамітай збройнай палатай (rüst-kammer ),/ абсталёванай ўсялякімі
374↓
відамі зброі <можа быць, блытае з Радзівілаўскім палацам у Несьвіжы - мая заўвага>. Каля двух ангельскіх мілях ад гэтага горада знаходзіцца другі герцагскі палац,/ які названы ад яго радовішча Руднік (Rudnick),/ гэта/ побач з вадой/. Гэты палац увесь пабудаваны з драўніны, з заапаркам (thier- garten), ўпрыгожаны прыемным (inst-) і ( obst-gärten) фруктовым садамі. Наступным ідзе акадэмія гэтага горада, якая была заснавана ў 1579 годзе каралём (Könige) Стэфанам-Сьцяпанам (Stephano) і ў тым жа годзе папам (Pabste) Рыгорам-Грыгорам XIII (Gregorio XIII) з Квірыналі ( Valeriani)/ бішопам Вільна (des Bischoffs von Wilna)/ была пераўтвораная ва ўніверсітэт і яго статут быў пацьверджаны/. Сярод тых гандлярскіх дамоў асабліва вельмі сімпатычны, які/ быў пабудаваны Маскавіцкай кампаніяй (Moscowitischen compagnie) для склада-магазіна (magazin) іхніх сабаліных, гарнастаевых скураў/, іншых каштоўнасьцей,/ што з Масквы (Moscau) сюды дастаўляюцца/. < Апошні сказ дзіўны. На варожай тэрыторыі, зь якой з зайздраснай рэгулярнасьцю маскавітамі вядуцца войны, пабудаваць склад для сваіх каштоўнасьцей?! На месцы Літвы, як толькі тыя трымацелі склада ступаюць на літоўскую зямлю, трэба адразу гэты склад з той жа рэгулярнасьцю зпустошваць, папапаўняючы сваю казну золатам. Дзіўна, што маскавіты такія разявакі, - мая заўвага>. А таксама ёсьць тут шмат іншых прыгожых будынкаў,/ якія я праходжу міма дзеля кароткасьці. У гэтым горадзе адлітыя ўсе віды вялікіх гармат,/ а таксама вырабленыя шмат іншых і каштоўных і штучных ваенных інструментаў.
Вільна (Wilna) мае агульны зямельны суд (land- gerichte) для ўсёй Літвы. У 1655 масквічы-маскавіты (Moscowiter) захапілі гэты горад,/ але яны павінны былі хутка здаць яго Польшчы (Polen) зноў. < Цікава: Вільня ў аўтара належыць Літве, а здаюць яе маскавіты Польшчы; - мая заўвага>.
Асьміян -Ашмяны (Osmian), горад (stadt), пабудаваны з дрэва, элітнае места ў асобным дыстрыкце (district), ляжыць прыблізна 7 міль ад Вільна (Wilna), і валодае шырокімі паўнамоцтвамі
375↓
<разам з> /<ў дадатку да> розных гарадоў.
Браціслаў або Бра́слаў( Bratislaw oder Braslaw), пабудаваны з дрэва горад(stadt), размешчаны на вялікім возеры (see) і мае замак (sschloß), які стаіць на скале-ўцёсе (felsen). Гэтае месца знаходзіцца прыкладна ў 20 мілях ад Вільна (Wilna) і мае ладную вобласьць.
Вількаміц -Вількамір (Wilkomitz), пабудаваны з дрэва горад (stadt), на рацэ Сьвіента-Сьвятая (Swienta), мае суд феадала (hoff- gerichte) для арыстакратыі (adel) і ладны раён, дзе разьмешчаны розныя гарады,/ якія королю (Könige),/ ад якога біскупам (Bischöffen) і арыстакратыі (adel), належаць/.
Іка́зьнь (Jkaznia), пабудаваны паблізу аднайменнай ракі горад (stadt) з дрэва, ляжыць прыблізна ў трох польскіх мілях ад Браціславы-Браславы (Bratislaw).
Дрызьвіяць-Дрысьвяты (Drizwiatz), горад (stadt) на возеры паблізу аднайменнай ракі, ляжыць прыблізна ў пяці мілях ад Браціславы-Браславы (Bratislaw).
Імперскія дарадцы(reichs-räthe) гэтага ваяводзтва (woywodschafft) – ваявода (Woywod) і кашталян-каштэлян (Castellan) Віленскія (von Wilna). Вядома, што ва ўсёй Літве (Littauen) няма падкаштэлянаў (Unter-castelläne).
Гэта ваяводзтва (woywodschafft) мае чатыры розныя віды (viererley) гербаў.
Герб самога ваяводзтва мае белае (weisses) і блакітнае (blaues) поле; у тым (in jenem) стаіць літоўскі герб (Littauische wapen), а ў гэтым (in diesem) - два слупы (zwey pfeiler). / Das wapen der woywodschafft an sich selbst hat ein weisses und blaues feld; in jenem stehet das Littauische wapen; in diesem aber zwey pfeiler. >
Пры гэтым кожны дыскрыкт мае свой асабісты герб.
Дыскрыкт (district) Ашмян-Асьміян (Osmian) мае Вільніскі (Vilnische) герб, за выключэньнем таго, што заместа слупоў у ім стаяць вертыкальныя мячы (aufgerichtete schwerdter) / Der district von Osmian hat das Vilnische wapen/ ausgenommen/ dass an statt der pfeiler aufgerichtete schwerdter darinne stehen/;
дыскрыкт (district) Браслаў (Braslaw) мае герб з чырвоным( rothen) полем /der district von Braslaw hat ein wapen mit einem rothen felde/;
дыскрыкт (district)
376↓
Вілкаміц (Wilkomitz) ўзначальвае такі ж герб, за выключэньнем таго, што заместа слупоў у ім стаіць вобраз сьвятога Міхайлы (heil. Michaelis ). / Der Derdistrict von Wilkomitz führet eben dergleichen wapen/ ausgenommen/ dass an statt der pfeiler das bild des heil. Michaelis darinne stehet/.
- Апісаньне Польскага каралеўства і Вялікага Герцагства Літоўскага. Аўтар: Бернард Конар. Выдавецтва: Фрыч, 1700. Арыгінал па: Баварскай дзяржаўнай бібліятэцы. Алічбаваныя: 30 чэрвеня 2011. Стар.372-376.
Тэкст арыгінала (на нямецкай мове). 372↓ Die erste woywodschafft in dem eigentlich so genannten Littauen ist die woywodschafft von Wilna/ deren Palatinus Ober- Gouverneur der stadt Wilna ist. Diese woywodschafft begreifft drey grosse districte in sich/ welche sind die districte von Osmian/ Bratislaw oder Braslaw/ und Wilkomitz. Darinne liegen folgende städte: Vilna / Osmia/ Bratislaw oder Braslaw/ Wilkomitz/ Ikaznia und Drizwiatz. Die haupt-stadt in dem groß-herzogthum Littauen ist Wilna/ so von denen einwohnern Wilenski/ von denen Teutschen aber Wildaw oder die Wilde genennet wird. Sie liegt in der gegend/ wo die beyden flüsse Wilia und Wiln zusammen kommen/ wovon sie ihren nahmen bekommen hat/ und ist ohngefähr 130 Polnische meilen nord-ostwerts von Cra-
373↓ Cow/ 48 nordwerts von Riga/ 70 von Warschau und 100 ostwerts von Smolensko entfernet. Sie ist eine grosse und sehr volckreiche stadt/ und hat zwey gute castelle/ wovon eines auff einer ebene/ und das andere auss einem berge stehet. Jenes wird von dem flusse Wilia/ dieses aber von der Wiln benetzet. Der erste unter diesen flüssen ist gross und schiffreich/ worauff die einwohner ihre waren nach Danzig bringen; Der andere aber ist klein und unansehnlich. Die häuser dieser stadt sind insgemein niedrig/ unansehnlich und von holz gebauet/ ausgenommen einige/ so denen edelleuten und fremden kauffleuten gehören/ wie auch einige öffentliche geböude/ die allesamt entweder von ziegel- oder andern steinen auffgeführet sind. Unter denen beyden castellen ist dasjenige/ so auff dem berge stehet/ sehr alt und fast gantz ruiniret/ das andere aber ist sehr schön und nach der neuen bau- kunst auffgeführet. Die allhier besindliche kirchen sind ganz steinern/ so wol diejenigen/ welche denen Römisch- catholischen/ als auch die/ welche denen Griechen oder Reussen gehören. Die dom-kirche stehet in dem niedern-schlosse/ worinne der cörper des heil. Casimiri liegt/ in einer sehr kostbaren silbern grab-stätte/ und ist derselbe von Pabst Leone X canonisiret worden. Allhier ist auch eine sehr grosse glocke/ wie die zu Cracau/ welche von mehr als 24 starcken männern gezogen werden muß. Innerhalb dieses schlosses ist der erzbischöffliche sitz des Erzbischoffs von Reussen. Unter denen an dern öffentlichen gebäuden ist insonderheit des Groß- Hertzogs palast merckwürdig/ worinn eine berühmte rüst-kammer ist /somit allerley
374 ↓
waffen versehen. Ohngefehr zwey Englische meilen von dieser stadt stehet ein ander herzoglicher palast/ welcher von seinem lager Rudnick/ das ist/ nahe bey dem wasser/ genennet wird. Dieser palast ist ganz von holtz erbauet und mit einem thier-garten und angenehmen inst- und obst-gärten gezieret. Hiernechst kommt die Academie dieser stadt welche vom Könige Stephano an. 1579 gestifftet/ und in eben demselbigen jahr von dem Pabste Gregorio XIII. auff Valeriani/ des Bischoffs von Wilna/ anhalten/ zu einer universität gemachet und bestätiget wurde. Auff dieser universität sind sechs Professores Theologiae, fünff Professores Philosophiae, vier Professores Juris und sieben Professores Literarum humaniorum. Unter denen kauffmanns- häusern ist insonderheit ein sehr nettes/ welches von der Moscowitischen compagnie zu einem magazin ihrer rauchwerck/ hermelin-felle und anderer kostbarer waren/ so von Moscau dahin gebracht werden/ erbauet worden. Deßgleichen sind auch allhie viel andere schöne gebäude/ welche ich um der kürze willen vorbey gehe. In dieser stadt werden allerley grobe geschütze gegossen/ wie auch viel andere kostbare und künstliche kriegs-instrumente verfertiget. Wilna hat ein allgemeines land- gerichte für ganz Littauen. AC 1655 bemächtigten sich die Moscowiter dieser stadt/ musten sie aber bald wiederum denen Polen abtreten.
Osmian / eine von holz erbaute stadt/ ist der vor-nehmste ort in einem besondern district/ liegt ohngefehr 7 meilen von Wilna/ und hat eine grosse jurisdi
375 ↓
ction nebst unterschiedlichen wackern städten unter sich.
Bratislaw oder Braslaw eine von holz erbaute stadt, liegt an einem grossen see und hat ein auf einem felsen stehende sschloß. Dieser ort liegt ohngefehr 20 meilen von Wilna und hat ein ziemliches gebiete.
Wilkomitz / eine von holz erbaute stadt am fluß Swienta/ hat ein hoff- gerichte für den adel/ und ein ziemliches gebiete/ worinnen unterschiedliche städte liegen/ welche dem Könige / denen Bischöffen und dem adel gehören.
Jkaznia/ eine von holz erbaute Stadt nahe bey einem Fluß gleiches Nahmens/ liegt ohngefehr drey Polnische meilen von Bratislaw
Drizwiatz/ eine stadt an einem see/ nahe bey einem fluß gleiches nahmens/ liegt ohngefehr fünff meilen von Bratislaw.
Die reichs-räthe dieser woywodschafft sind nur der Woywod und Castellan von Wilna. Denn es ist zu wissen/ daß in ganz Littauen keine Unter-castelläne sind.
Diese woywodschafft hat viererley wapen. Das wapen der woywodschafft an sich selbst hat ein weisses und blaues feld; in jenem stehet das Littauische wapen; in diesem aber zwey pfeiler. Uber dieses hat auch ein jeglicher district sein besonderes wapen. Der district von Osmian hat das Vilnische wapen/ ausgenommen/ dass an statt der pfeiler aufgerichtete schwerdter darinne stehen: der district von Braslaw hat ein wapen mit einem rothen felde. Der district
376↓
von Wilkomitz führet eben dergleichen wapen/ ausgenommen/ dass an statt der pfeiler das bild des heil. Michaelis darinne stehet.
- Beschreibung des Königreichs Polen und Groß-Hertzogthums Litthauens. Autor: Bernard Connor. Verlag: Fritsch, 1700. Original von: Bayerische Staatsbibliothek. Digitalisiert: 30. Juni 2011. Länge: 824 Seiten.
Гарады цяпер:
Wilna: Вільна або Вільня; Ві́льня — сталіца і найбольшае места Летувы-Ліетувы (Lietuvos Respublika), на рацэ Вяльлі пры ўтоку ў яе ракі Вільні. Цяперашнюю расейскую форму „Вильнюс“ упершыню ўжылі ў 1940 годзе, калі ўлады СССР перадалі места Летуве, у гэты ж час у наркамаўцы ўсьлед за расейскай мовай пачалі прымусова ўжываць штучную форму „Вільнюс“ замест традыцыйнай беларускай Вільня.
Osmian: Ашмя́ны (афіц. транс.: Ašmiany) — горад у Гродзенскай вобласьці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Ашмянскага раёна, на р. Ашмянка.
Bratislaw oder Braslaw: Бра́слаў (афіц. транс.: Braslaŭ) — горад у Віцебскай вобласьці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Браслаўскага раёна, на паўночным беразе возера Дрысьвяты. Упершыню згадваецца ў 1065 годзе; вядомы пад назвамі Браславль, Браслав Завельский, Брячиславль, Брятисав. Паходжаньне назвы звязваюць< хто ?> з імем полацкага князя Брачыслава Ізяславіча. На думку географа В. Жучкевіча гэтае меркаваньне з'яўляецца спрэчным, бо паселішча існавала яшчэ да Брачыслава. <Праў В. Жучкевіч: : Брачыслава „рускія летапісы“ вывялі з Браціслава, як і Ізяслава з Заславаўя, па-руску(„ летописные варианты“) Изяславль (др.-рус. Изѧславль), Ижеславль, Жеславль. З літарай "ж" маленькая праблема - на Рагвалодавым камяні яе ня было: запісана „Помозі-Помози“ заместа „Поможі- Поможи“>
Ikaznia: Іка́зьнь— вёска ў Беларусі, на беразе аднайменнага возера. Уваходзіць у склад Цяцеркаўскага сельсавету Браслаўскага раёну Віцебскай вобласьці.
Drizwiatz: Дрысьвяты — вёска ў Беларусі, на паўднёва-заходнім беразе аднайменнага возера; Відзаўскі сельсавет Браслаўскага раёну Віцебскай вобласьці.
Wilkomitz: Вількамір - горад у цэнтральнай Летуве-Ліетуве (Lietuvos Respublika), руйнаваўся крыжакамі ў 1333, 1365, 1378, 1386 і ў 1391 гадах. Крыжацкія набегі скончыліся толькі пасьля Грунвальдзкай бітвы. У 1795 годзе горад трапіў у склад Расейскай імпэрыі, увайшоўшы ў склад Віленскага губэрнатарства. У 1918 годзе горад трапіў у склад Летувы-Ліетувы ( Lietuvos Respublika), але ў 1919 годзе ён быў заняты Чырвоным Войскам. У 1920 годзе горад спрабавалі заняць польскія войскі, але пасьля некалькіх сутычак, была заключаная дамова, якая ўсталявала мяжу паміж краінамі <якімі краінамі?> .
Rudnick: Рудаміна Віленскага раёна?
Рэкі цяпер.
Wilia: Вяльля або Вілія,
Wiln: Ві́льня або Віле́йка,
Swienta: Сьвятая.
Прашу прабачэньня - Вількамірскі-Вількаміцкі - упарта заместа Вількамір выпісваецца ў галаве Ваўкавыск, бо і там і там Воўк.
Пачаць новую размову пра старонку «Віленскае ваяводства».
Старонкі размоў — старонкі, дзе ўдзельнікі абмяркоўваюць, як зрабіць змест Вікіпедыі лепш. На гэтай старонцы вы можаце пачаць новае абмеркаванне з іншымі ўдзельнікамі як палепшыць старонку Віленскае ваяводства.
