Севана-Разданскі каскад

Севана-Разданскі каскад (Севан-Разданскі каскад, Севанскі каскад) — комплекс гідраэлектрастанцый, размешчаных на рацэ Раздан, у Арменіі. Каскад складаецца з 8 ГЭС, з іх шэсць на Раздане і дзве на адыходзячым ад Раздана Арташацкім ірыгацыйным канале.

Гісторыя будавання і эксплуатацыі

Канакерская ГЭС.

Стварэнне каскада пачалося ў 1923 годзе з пачаткам будавання малой Ерэванскай ГЭС на адыходзячым ад Раздана Арташацкім ірыгацыйным канале. У 1932 годзе на ім жа была пабудавана Ерэванская ГЭС-2. У 1931 годзе была складзена схема выкарыстання вод возера Севан, якая разумела паступовае зніжэнне ўзроўню возера на 50 м; пры гэтым, плошча возера значна скарачаўся, што дазволіла б скарыстаць для патрэб ірыгацыі (са спадарожным выпрацаваннем электраэнергіі) значныя аб'ёмы вады, што выпараюцца з люстэрка возера (сярэднегадовы сцёк Раздана ў гэтым выпадку павялічыўся б прыкладна ў 14 раз). Праект быў прыняты да рэалізацыі — пачалося будаванне ірыгацыйных сістэм, а таксама Канакерскай ГЭС на Раздане, пушчанай у 1936 годзе. З 1933 года праз паглыбленае рэчышча Раздана пачаўся паступовы спуск возера. У 1940 годзе было пачата будаванне галоўнай ГЭС каскада — Севанскай, прыпыненае на час Вялікай Айчыннай вайны. Севанская ГЭС была пушчана ў 1949 годзе, Гюмушская (найболей магутная ГЭС каскада) — у 1953 годзе, Арзнинская ГЭС — у 1953 годзе, Ерэванская ГЭС-3 — у 1955 годзе, Атарбекянская ГЭС — у 1959 годзе, Ерэванская ГЭС-1 — у 1962 годзе; таксама, у 1960-х гадах планавалася будаванне яшчэ трох ГЭС (Верхне-Аргавандскай, Ніжне-Аргавандскай і Нарагавіцкай), аднак дадзеныя станцыі пабудаваны не былі.

Аднак, зніжэнне ўзроўня возера (пры адначасна нарастальным яго забруджанні) прывяло да ўзнікнення шэрага экалагічных праблем, у выніку чаго ў 1958 годзе было прынята рашэнне адмовіцца ад фарсіраванага спуску возера. Скіды з возера былі моцна зніжаны і прывязаны да патрэб ірыгацыі, у выніку чаго выпрацаванне на ГЭС Севана-Разданскага каскада істотна зменшылася. Для папаўнення запасаў вады ў возеры, у 1961 годзе быў прынята рашэнне пра будаванне тунэля для перакідання часткі сцёку ракі Арпа ў Севан. Будаванне дадзенага тунэля даўжынёй 48,3 км было завершана ў 1981 годзе, пасля чаго было пачата будаванне тунэля Варатан-Арпа даўжынёй 21,7 км, завершанае ў 2003 годзе. Пасля пуску тунэля ровень возера, што знізіўся да сярэдзіны 1980-х гадоў на 18,5 м, стаў паступова расці.

ГЭС Севана-Разданскага каскада згулялі вялікую ролю ў развіцці эканомікі Арменіі ў 1930—1960-х гадах. З 1953 па 1966 год на каскадзе штогод выпрацоўвалася больш 1 млрд.квт·г. электраэнергіі, максімум выпрацавання быў дасягнуты ў 1951 годзе — 2,542 млрд.квт·г. У 1970—1980-х гадах выпрацаванне каскада вар'іравалася ў межах 500—800 млн.квт·г. у год. У 1992 годзе Арменія стала адчуваць рэзкі дэфіцыт электраэнергіі — Армянская АЭС была спынена з 1988 года, а цеплавыя электрастанцыі адчувалі востры дэфіцыт паліва ў сувязі з эканамічнай блакадай краіны, уведзенай у выніку распачатай армяна-азербайджанскай вайны. У гэтых умовах, выпрацаванне ГЭС каскада было рэзка павялічана, дасягнуўшы максімуму ў 1993 годзе — 2,838 млрд.квт·г, завошта давялося заплаціць зніжэннем роўня возера за 1992—1994 гады на 1,15 м. З 1995 года, пасля завяршэння вайны і пуску Армянскай АЭС, выпрацаванне на ГЭС каскада было рэзка зніжана, узровень возера зноў пачаў расці.

У 1995 годзе ў выніку сходу апоўзня і затаплення станцыі селевымі струменямі была выведзена з ладу самая магутная ГЭС каскада — Гюмушская, ліквідацыя наступстваў аварыі была канчаткова завершана толькі ў 2006 годзе. З 2003 года ГЭС каскада знаходзяцца ва ўласнасці ЗАТ «Міжнародная энергетычная карпарацыя», 90 % акцый якога было перададзена расійскаму ААТ «Інтэр РАА ЕЭС» у рахунак пагашэнні абавязку за пастаўленае на Армянскую АЭС ядзернае паліва. 24 мата 2011 года ўласнікам дадзенага пакета акцый стала ААТ «РусГідра». У наш час, ГЭС каскада забяспечваюць 10-12 % выпрацавання электраэнергіі Арменіі (сярэднегадовае выпрацаванне парадку 500 млн.квт·г). Сукупная ўсталяваная магутнасць ГЭС каскада складае 559,4 Мвт, рабочая магутнасць — 549,2 Мвт.