Хлопчык і ведзьма
Хлопчык і ведзьма («Піліпка-сынок», «Піліпка і ведзьма») — сюжэт усходнеславянскіх народных казак.
| Хлопчык і ведзьма | |
|---|---|
 Паштовая марка Беларусі, прысвечаная мультфільму «Піліпка» | |
| Мова арыгінала | руская, украінская мова і беларуская |
 Тэкст твора ў Вікікрыніцах | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
У паказальніку казачных сюжэтаў мае індэксы 327 °C, F «Хлопчык (Івась, Жыхарка, Лутонюшка) і ведзьма»: ведзьма заваблівае хлопчыка да сябе, пераймаючы голасу маці; даручае сваёй дачцэ пячы яго ці сама паказвае, як трэба садзіцца на лапату; хлопчык засоўвае ў печ дачку ведзьмы або ведзьму; узбіраецца на дрэва; гусі-лебедзі прыносяць яго дадому: у казцы тыпу 327f хлопчык-рыбак ловіць рыбу, седзячы ў лодцы; ведзьма перакоўвае свае грубы голас на тонкі і выдае сябе за маці, якая прынесла ежу. Рускіх варыянтаў казкі — 52, украінскіх — 23, беларускіх — 13.
Сюжэт
правіць
У старога і старой няма дзяцей; стары прыносіць дадому палена, каб «у бабы хоць забаўка была». З гэтага палена нараджаецца хлопчык (матыў Пінокіа) — Піліпка.
Пераймаючы голасу Піліпкавай маці, ведзьма (Баба-Яга, змяя) выманьвае Піліпку на бераг падчас рыбнай лоўлі і выкрадае яго. Даручае сваёй дачкі (Аленцы) пячы Піліпку, але ён хітрасцю прымушае Аленку сесці замест яго ў печ («Я яшчэ малы і дурны, не ведаю, як на лапату садзіцца»).
Ведзьма з’ядае сваю дачку і катаецца на яе касцях, паўтараючы: «павалюся, пакачуся, Піліпкавага мяса наеўшыся»; убачыўшы гэта, Піліпка смяецца з яе. Яна пачынае секчы дрэва, на якім сядзіць Піліпка; той заклікае аб дапамозе да птушак (гусей), і яны ратуюць яго, прынёсшы дадому да бацькоў.
Украінская назва сюжэту: Хлопчик (Івась, Жихарко, Лутонюшка) і відьма. Украінскія варыянты казак — укр.: Івасик, Івасик-телесик, Казка про Івасика-Телесика і Бабу-ягу, Казка про Івася та відьму, Івасик і відьма.
Інтэрпрэтацыя
правіць
На думку даследчыкаў, дадзены сюжэт з’яўляецца завэлюмаваным адлюстраваннем абрадаў ініцыяцыі; у ім, гэтак жа як і ў сюжэце казкі «Гусі-лебедзі», адбілася ўяўленне пра птушак-псіхафораў.
Украінскі фалькларыст Віктар Давыдзюк тлумачыў сэнс казкі забаронай раскрываць, да якога роду чалавек належыць. Івасік-Тэлесік мог выказаць гэта, адгукнуўшыся на «матчын голас». Гэтая акалічнасць сведчыць аб тым, што карані казкі могуць ляжаць у эпоху матрыярхату, калі вызначэнне бацькоўства насіла адносны характар. Іншым магчымым сэнсам з’яўляецца забарона раскрываць староннім магічны сэнс сваіх слоў.
У культуры
правіць
У літаратуры
правіцьРускія і ўкраінскія казкі пра хлопчыка і ведзьму неаднаразова апрацоўваліся пісьменнікамі А. М. Талстым, Р. П. Данілеўскім, П. Р. Тычынам і іншымі.
Паўло Тычына па-мастацку перарабіў народны варыянт казкі, змяніўшы канец такім чынам, што гусі-лебедзі пужаюцца арла, які апынуўся самалётам, што адвёз Івасіка-Тэлесіка да людзей, што прыязна сустракаюць яго. Тэкст і малюнкі, створаныя мастачкай А. Якабсон, у выданні 1941 года дастаткова празрыста падводзілі чытача да разумення, што Івасік-Тэлесік у казцы з’яўляецца сялянскім хлопчыкам, які трапляе ў светлую савецкую будучыню, у тым ліку таму, што ён здзіўляецца выкарыстанню тэлефону, пад’еўшы ў новым месцы ён хрысціцца, але потым знаёміцца з дзецьмі з дзіцячага садка, які выглядае на выяве ледзь не як палац, вучыцца грамаце і піша ліст бацькам з запрашэннем прыехаць у госці[1].
У кінематографе
правіць
- «Піліпка» — мультыплікацыйны фільм, зняты на кінастудыі «Беларусьфільм» рэжысёрам Таццянай Кубліцкай у 2012 годзе.
- Івашка і Баба-Яга — чорна-белы анімацыйны фільм, 1938
- Івашка і ведзьма — чорна-белы дыяфільм студыі «Дыяфільм», 1946[2]
- Жыхарка — каляровы маляваны дыяфільм прадстаўляе сабой сюжэт, змяшаны з дзвюх казак: Жыхарка і Коцік, пеўнік і лісіца[3].
- Жыхарка — каляровы лялечны дыяфільм 1983 года прадстаўляе сабой сюжэт, змяшаны з дзвюх казак: Жыхарка і Коцік, пеўнік і лісіца[4].
- Івашка і Баба-Яга — мультфільм кінастудыі «Саюзмультфільм», 1938
- Івасік-Тэлесік — анімацыйны фільм аб’яднання «Кіеўнавучфільм», 1968
- Жыхарка — анімацыйны фільм 1977 года прадстаўляе сабой сюжэт, змяшаны з дзвюх казак: Жыхарка і Коцік, пеўнік і лісіца
- Івасік-Тэлесік — анімацыйны фільм аб’яднання «Кіеўнавучфільм», 1989
- Жыхарка — анімацыйны фільм 2006 года прадстаўляе сабой сюжэт, змяшаны з дзвюх казак: Жыхарка і Коцік, пеўнік і лісіца
У філатэліі
правіць
У 2004 годзе Укрпошта выпусціла паштовую марку з выявай Івасіка-Тэлесіка
У графіцы
правіцьСярод вядомых мастакоў, якія стваралі ілюстрацыі да гэтай казкі можна згадаць Уладзіміра Кутлінскага, Валерыя Славука, Міколу Рыжага, Юрыя Герасіменку-Жызнеўскага, Рыгора Святліцкага, Алісу Селязень, Кацярыну Чорную, Анатоля Елісеева, Віктара Таўбера[5], Тамару Зебраву, Алену Паленаву і іншых.
Крыніцы
правіць- ↑ П.Тычина. «Ивасик Телесик» (худ. А.Якобсон) (руск.)
- ↑ Ивашка и ведьма, диафильм (1946) (руск.)
- ↑ Русская народная сказка. Жихарка (руск.)
- ↑ Краткое описание диафильма (руск.)
- ↑ Жихарка. Рисует Таубер (руск.)
Літаратура
правіць- Губанова Г. Н. Золотая книга сказок. — Тула: ООО «Родничок», 2001. — 259 с. — ISBN 5-89624-013-9.
- Терешечка: Текст сказки № 112 // Народные русские сказки А. Н. Афанасьева: В 3 т. — М.: Наука, 1984—1985. — (Лит. памятники). Т. 1. — 1984. — С. 146—147.
- Сюжет № 327С, F. «Мальчик (Ивась, Жихарко, Лутонюшка) и ведьма» // Сравнительный указатель сюжетов. Восточнославянская сказка
- Івасик-Телесик // Українські народні казки / ілюстрації Валентини Мельниченко. — Київ: Веселка, 1988. — [Електронне джерело]. — Режим доступу: https://derevo-kazok.org/ivasik-telesik.html [Архівовано 5 червня 2020 у Wayback Machine.]