Коты (народ)
Коты (саманазва kottuen) † — вымерлы сібірскі народ. Карэнныя насельнікі раёну вакол ракі Кан.
| Коты (kottuen) | |
| |
Енісейскія народы
| |
| Агульная колькасць | † |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання | Сібір |
| Мова | коцкая |
| Рэлігія | анімістычныя культы, шаманізм |
| Блізкія этнічныя групы | кеты, асаны, арыны, югі |
Паходжанне правіць
Вывучэнне мовы котаў у першай палове XIX ст. дазволіла Маціясу Кастрэну аднесці іх да енісейскіх народаў. На аснове яго прац і метадаў моўнай статыстыкі ўжо ў XX ст. было вызначана, што мовы кетаў і котаў адасобіліся 2000 — 2500 гадоў таму. Вывучэнне тапанімікі паўднёвай Сібіры паказала, што назвы, характэрныя для мовы котаў, распаўсюджаны ад басейна Уды на ўсходзе да басейна Томі на захадзе. Аднак ў XVII ст., калі коты сутыкнуліся з рускімі казакамі, населеная імі вобласць скарацілася да басейнаў рэк Кан і Біруса, вярхоўяў Абакана.
Гісторыя правіць
Першыя дакладныя пісьмовыя звесткі пра котаў з'явіліся ў 1636 г., калі ў раён ракі Кан прыйшоў атрад рускіх казакаў для заснавання Канскай крэпасці. У сярэдзіне XVII ст. агульная колькасць котаў была каля 860 чалавек. Яны апынуліся ў цяжкім становішчы з-за таго, што былі вымушаны выплочваць даніну адначасова рускім футрам собаляў і енісейскім кіргізам жалезнымі прыладамі працы.
Да сярэдзіны XIX ст., калі раён Кана наведаў Маціяс Кастрэн, засталося ўсяго 5 чалавек, якія захоўвалі этнічную тоеснасць і мову. Яны заснавалі вёску, дзе займаліся земляробствам і разглядаліся расійскай адміністрацыяй як «аселыя інародцы», мала адрозныя ад суседніх камасінцаў. М. Кастрэн меркаваў, што нашчадкамі котаў магла быць група буратаў катон на рацэ Уда. У другой палове XIX ст. коты зніклі як асобны этнас.
Асаблівасці культуры правіць
Галоўнымі заняткамі котаў былі паляванне і збіральніцтва. Паляванне лічылася мужчынскай справай. Палявалі са стрэльбамі або з лукамі і стрэламі з каменнымі навершамі на капытных і футравых звяроў. Здабыча футравых мела сезонны характар і адбывалася пераважна ўзімку. Пры гэтым карысталіся лыжамі. Мяса ўжывалі ў ежу, а са скур шылі вопратку. Характэрнай асаблівасцю зімовых строяў была адсутнасць рукавіц. Замест іх мелі доўгія рукавы. Пашывам вопраткі і збіральніцтвам займаліся жанчыны. Найбольш важнай раслінай для збору была саранка, чые крухмалістыя цыбуліны сушылі або квасілі.
У XVIII ст. коты трымалі коняў і кароў, хаця жывёлагадоўля мела дадатковы характар. Мяркуецца, што ім была вядома апрацоўка жалеза, паколькі ў пачатку XVIII ст. давалі даніну енісейскім кіргізам жалезнымі вырабамі.
Асноўны тып традыцыйнага жытла — канічная юрта, пакрытая драўнянай карою.
Коты практыкавалі дагаворныя шлюбы. Дзяўчыны выходзілі замуж з 10 гадоў. Сям’я жаніха выплочвала бацькам нявесты выкуп свойскай жывёлай, якая, аднак, разглядалася як пасаг і вярталася жонцы пасля нараджэння дзіцяці. Многія коты практыкавалі шматжонства. Дзеці з ранніх гадоў навучаліся паляванню і збіральніцтву.
Вядома, што коты шанавалі духаў, прыносілі ім ахвяры праз спаленне звяроў і птушак. Арганізацыяй абрадаў займаліся шаманы. Памерлых ахіналі драўнянай карою, хавалі на слупах або ў зямлі. У XVIII ст. значная частка вернікаў ужо спавядала праваслаўе.
Літаратура правіць
- Vajda, E. Yeniseian Peoples and Languages: A History of Yeniseian Studies with an Annotated Bibliography and a Source Guide — Abington, New York: Routledge, 2001 ISBN 978-0-7007-1290-8
- Вернер, Г. Коттский язык — Ростов-на-Дону: Из-во Ростовского университета, 1990