Вікіпедыя

Ансамбль Віленскага ўніверсітэта: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др вырашэнне неадназначнасцяў using AWB (7794)
др clean up, replaced: . → ., (1556—1600)| → , 1556—1600|, г.| → |, св. → Св. , а у → а ў (3), а]] у → а]] ў, Вялікае княства Літоўскае → Вялікае Кня using AWB (8323)
Радок 1:
[[Выява:Vilnius University 2007 July 15.jpg|thumb|''Цэнтральны будынак'']]
[[Выява:VilniusUniversityBibliothecYard100LT.jpg|thumb|''Двор Бібліятэкі. Фрагмент банкноты 100 [[Літоўскі літ|літаў]]'']]
[[Выява:Vilnius University.Scheme of Central Campus .jpg|thumb|340px|''Схема ансамбля Вільнюскага ўніверсітэта
'']]
'''Анса́мбль Ві́льнюскага ўніверсітэ́та''' — архітэктурны комплекс у [[Вільнюс]]е, які займае амаль увесь квартал [[Стары горад, Вільнюс|Старога горада]], акрэслены межамі вуліц [[Вуліца Універсітэта|Універсітэта]], [[Вуліца Швянта Ёна|Шв. Ёна]], [[Вуліца Пілес|Пілес]] і [[Вуліца Скапа|Скапа]]; помнік культуры і гісторыі, у формах якога адлюстроўваюцца пераважныя ў [[Літва|Літве]] пры фарміраванні комплексу архітэктурныя стылі — [[готыка]], [[рэнесанс]], [[барока]], [[класіцызм]]. У стварэнні найбуйнейшага і самага складанага архітэктурнага ансамбля Старога горада на працягу чатырох стагоддзяў прымалі ўдзел лепшыя архітэктары Літвы.
 
Ансамбль прадстаўляе Літву ў парку [[Міні-Еўропа]] ў [[Брусель|Бруселі]], сярод найбольш выбітных еўрапейскіх славутасцяў.<ref>[http://www.werbeka.com/europa/minieure.htm Mini-Europe in Brussels]{{ref-en}}</ref> Наведванне гэтага комплексу ўваходзіць у праграмы турыстычных экскурсій і візітаў кіраўнікоў дзяржаў і іншых высокіх гасцей ў Літву. Напрыклад, яго наведвалі [[Далай-лама XIV|Далай лама]] ([[2001]]), Папа Рымскі [[Ян Павел II]] ([[2003]]), каралева [[Нідэрланды|Нідэрландаў]] [[Беатрыкс]] ([[2008]]). У кастрычніку [[2006]] года ўніверсітэт наведалі каралева Вялікабрытаніі [[Елізавета II]], [[Філіп, герцаг Эдынбургскі|герцаг Эдынбургскі Філіп]] і [[Чарльз, прынц Уэльскі|прынц Чарльз]] у суправаджэнні прэзідэнта [[Валдас Адамкус|Валдаса Адамкуса]].<ref>{{cite web|date=20 октября 2006|url=http://pda.regnum.ru/news/725065.html|title=Половина литовцев живет в страхе перед Россией: Литва за неделю|publisher=[[REGNUM]]|accessdate=18 июня 2009}}{{ref-ru}}</ref> У маі [[2009]] года ва універсітэцкіхўніверсітэцкіх будынках і дварах пабывала іспанская каралеўская пара [[Хуан Карлас I]] і каралева [[Сафія Грэчаская|Сафія]].<ref>{{cite web|datep=2009.05.06|url=http://www.kurier.lt/?r=100000&n=5056|title=В Литву прибыла королевская чета Испании|work=Литовский курьер|publisher=Литовский курьер|accessdate=2009-06-18}}{{ref-ru}}</ref> У сакавіку [[2010]] года ўніверсітэт падчас свайго афіцыйнага візіту наведаў прэзідэнт [[Славенія|Славеніі]] [[Даніла Цюрк]] з жонкай.<ref>{{cite web|date=10 марта 2010|url=http://ru.delfi.lt/news/politics/v-litvu-s-vizitom-pribyvaet-prezident-slovenii.d?id=29857073&l=fplead|title=В Литву с визитом прибывает президент Словении|publisher=Delfi|accessdate=12 марта 2010-03-12}}{{ref-ru}}</ref>
 
== Гісторыя ==
 
Ансамбль пачаў фарміравацца каля [[1570]] года ў раней ужо забудаваным каменнымі будынкамі квартале ва ўладаннях віленскага біскупа. Заснаваная ў [[1579]] годзе [[езуіты|езуіцкая]] [[Вільнюскі ўніверсітэт#Акадэмія і універсітэтўніверсітэт віленскі Таварыства Ісуса|Акадэмія і Універсітэт]] набывала новыя дамы, пашыраючы свае памяшкання ў паўночным і ўсходнім напрамках. У будынках ансамбля размяшчаліся па чарзе езуіцкая калегія, ператвораная ў [[Вільнюскі ўніверсітэт#Акадэмія і універсітэтўніверсітэт віленскі Таварыства Ісуса|Акадэмію і Універсітэт Таварыства Ісуса]], затым [[Галоўная віленская школа]], імператарскі [[Віленскі ўніверсітэт]], гімназія, Музей старажытнасцяў і [[Віленская археалагічная камісія]],пазней Публічная бібліятэка і архіў, а таксама [[Вільнюская астранамічная абсерваторыя|астранамічная абсерваторыя]], у [[1919]]—[[1939]] гадах — [[Універсітэт Стэфана Баторыя]]. Цяпер у памяшканнях ансамбля размяшчаюцца адміністрацыя, [[Бібліятэка Вільнюскага ўніверсітэта|бібліятэка]], філасофскі, гістарычны і філалагічны факультэты [[Вільнюскі ўніверсітэт|Вільнюскага ўніверсітэта]].
 
== Агульная характарыстыка ==
 
Ансамбль складаецца з дванаццаці будынкаў з некалькімі карпусамі, якія злучаюцца адзін з адным, [[касцёл Святых Янаў, Вільнюс|касцёла Святых Янаў]] і званіцы, якія ўтвараюць 13 двароў рознай велічыні і планіроўкі.Прызначэнне памяшканняў, іх назвы, як і назвы двароў, мяняліся. Ансамбль адкрыты для платнага наведвання ў сакавіку — кастрычніку з 9 да 18 гадзін, у лістападзе — лютым з 10 да 17 гадзін (уваход з [[Ансамбль Вільнюскага ўніверсітэта#Двор Бібліятэкі|двара Бібліятэкі]] ва [[Ансамбль Вільнюскага ўніверсітэта#Двор Сарбевія|двор Сарбевія]]); касцёла Святых Янаў адкрыты для наведвання з панядзелка да суботы з 10 да 17 гадзін. Ва [[Ансамбль Вільнюскага ўніверсітэта#Двор Міцкевіча|двор Міцкевіча]] і [[Ансамбль Вільнюскага ўніверсітэта#Двор Стуокі-Гуцявічуса|двор Стуокі-Гуцявічуса]] уў летні час таксама можна прайсці уў будныя дні праз піўны рэстаран «Аўла» (раней кафэ «Жалтвіксле») на [[Вуліца Пілес|вуліцы Пілес]].
 
== Вялікі двор ==
[[Выява:GreatCourtyard.jpg|thumb|''Двор Скаргі ([[XIX стагоддзе]])'']]
[[Выява:VilniusUniversitySkargi.jpg|thumb|''Двор Скаргі. Фрагмент банкноты 100 [[Літоўскі літ|літаў]]'']]
[[Выява:The Grand Courtyard of Vilnius University and the Church of St. John.Lithuania.jpg|thumb|''Касцёл свСв. Янаў і званіца'']]
[[Выява:The Grand Courtyard of Vilnius University.Lithuania.jpg|thumb|''Вялікі двор'']]
 
Радок 30:
На фрэсках пілястраў паўночнага і заходняга крыла намаляваныя герб універсітэта, партрэты біскупа [[Валяр'ян Пратасевіч|Валяр'яна Пратасевіча]],палкаводца [[Ян Караль Хадкевіч|Яна Караля Хадкевіча]], каралёў [[Аўгуст Моцны|Аўгуста II Моцнага]] і [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіслава Аўгуста Панятоўскага]].
 
У [[1929]] годзе да 350-годдзя універсітэтаўніверсітэта ў нішах будынка аўлы былі ўсталяваны алегарычныя фігуры Ісціны і Прыгажосці (скульптар [[Баляслаў Балзукевіч]]). Яны не захаваліся. Зараз ў нішах устаноўлены стылізаваныя фігуры студэнтаў. Над фасадам аўлы надпіс {{lang-la|Alma Mater Vilnensis}}. На першым паверсе дзейнічае кафэ, вядомае па неафіцыйнай назве «морг». У двары адбываюцца ўрачыстасці з нагоды пачатку новага навучальнага года і заканчэння навучальнага года.
 
== Двор абсерваторыі ==
Радок 39:
Цяперашнюю форму двор атрымаў у пачатку [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]]. У двары ў [[XVII стагоддзе|XVII]]—[[XVIII]] стагоддзях вырошчвалі лекавыя расліны і ў паўднёвым крыле размяшчалася аптэка. У канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] ў гэтым жа будынку змяшчаліся канцылярыя і архіў [[Адукацыйная камісія|адукацыйнай камісіі]].
 
На будынку астранамічнай абсерваторыі па фрызу знаходзіцца надпіс — цытата на [[Лацінская мова|лацінскай мове]] з [[Вергілій|Вергілія]]: {{lang-la|Addidit antiquo virtus nova lumina coelo}} («Адвага дае старому небу новае святло»). Ніжэй: {{lang-la|Haec domus Uraniae est: Curae procul este profanae: Temnitur hic humilis tellus: Hinc itur ad astra}} («Гэта дом Ураніі. Ідзіце прэч, прафаны! Тут зневажаюць нікчэмную Зямлю: адсюль падымаюцца да зорак»). Яшчэ ніжэй змешчаны надпіс у памяць 150-годдзя адукацыйнай камісіі і рэформы асветы. Будынак упрыгожвае [[дарыйскідарычны ордэрордар|дарыйскідарычны]] [[Фрыз, архітэктура|фрыз]] са знакамі [[задыяк]]а ў [[метопа]]х.
 
На сцяне заходняга корпуса знаходзіцца мемарыяльная табліца з тэкстам на [[Польская мова|польскай мове]] ў памяць [[Марцін Пачобут-Адляніцкі|Марціна Пачобут-Адляніцкага]], прафесара астраноміі і рэктара ўніверсітэта.
Радок 49:
Двор бібліятэкі ({{lang-lt|Bibliotekos kiemas}}) сфармаваўся ў канцы [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзя]]. У [[XVII стагоддзе|XVII]]—[[XVIII]] стагоддзях быў закрытым гаспадарчым дваром універсітэта. Пры капітальнай перабудове суседняга генерал-губернатарскага палаца ў пачатку XIX стагоддзя адзін з карпусоў быў разабраны. Пазней двор ад вуліцы аддзяляў каменны плот з варотамі класіцысцкага стылю, але і ён быў разабраны. Цяпер двор выглядае як невялікая плошча. Яго ўтвараюць трохпавярховы фасад аднаго з найстарэйшых будынкаў ансамбля — будынак бібліятэкі, не менш старога корпуса былой астранамічнай абсерваторыі (справа) і корпус гістарычнага факультэта злева.
 
Надбудова ўласна абсерваторыі над ранейшым трохпавярховым паўночным корпусам будынка былой езуіцкай калегіі ўпрыгожваюць [[пілястра|пілястры]] з [[фрэска]]мі [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]], якія паказваюць матэматычныя і астранамічныя прыборы і сімвалы сямі найбуйнейшых планет над вокнамі. У сярэдзіне XVIII стагоддзя абсерваторыю упрыгожваліўпрыгожвалі дзве [[Барока|барочныя]] вежы. Заходняя вежа была перабудавана ў [[1838]]—[[1842]] гадах і стала ніжэй. На ёй быў усталяваны [[тэлескоп]], але ў [[1867]] годзе згарэў пры пажары. Верхні паверх ўсходняй вежы быў разабраны. На ёй у [[1863]] годзе былі ўсталяваны выраблены ў [[Эдынбург]]у электрычны гадзіннік. Механізм іх рэгуляваўся астранамічнымі прыборамі, таму яны паказвалі вельмі дакладны час. Вайскоўцы на Замкавай гары ў тэлескоп, пазычаны астраномамі, сачылі за гадзіннікам і паводле іх сведчанняў роўна апоўдні стралялі з гарматы. У [[1990-я|1990-я гады]] ўсходняя вежа была адрэстаўраваная. Яе верхавіну ўпрыгожвае герб Пратасевічаў і флюгер з [[манаграма]]й [[Ордэн езуітаў|ордэна езуітаў]].<ref>{{cite web|date=2009-01-05|url=http://www.vilnensis.vu.lt/istorija/42-istorija/600-vilniaus-universiteto-bibliotekos-kiemas|title=Vilniaus universiteto Bibliotekos kiemas|publisher=Vilniaus universitetas|accessdate=11 февраля 2009-02-11|lang=lt}}</ref>
 
У заходнім куце па праекце архітэктара [[Стэфан Нарэмбскі|Стэфана Нарэмбскага]] ў [[1938]] годзе былі прасечаны тры аркі. У [[1964]] годзе да 250-годдзя пачынальніка літоўскай мастацкай літаратуры [[Крысціёнас Данелайціс|Крысціёнаса Данелайціса]] ў паглыбленні ўсталявана скульптура Данелайціса (скульптар [[Канстанцінас Багданас]]). Ва ўсходнім куце цэнтральны ўваход ва універсітэтўніверсітэт.
 
Злева ад яго камемараціўныя дзверы ў памяць 450-годдзя першай літоўскай кнігі «Катэхізіс» [[Марцінас Мажвідас|Марцінаса Мажвідаса]] (скульптар [[Ёнас Мяшкялявічус]]) з выявай важнейшых постацей і падзей гісторыі літоўскай культуры. Верхняя частка гранітнага партала важыць каля 9 тон, бакавіны — каля 6 тон, рухомая бронзавая створка дзверы — каля 300 кг. Дзверы, на стварэнне, выраб і мантаж якіх было затрачана паўмільёна [[Літоўскі літ|літаў]] (што выклікала крытыку ў адрас былога [[рэктар]]а ўніверсітэта, літоўскага палітыка [[Раландас Павіленіс|Раландаса Павіленіса]]), лічацца самымі дарагімі ў Літве.
[[Выява:Vilnius University library's commemorative doors.jpg|thumb|left|''Дзверы-помнік. ([[2001]])'']]
 
У верхняй частцы дзвярэй размешчаны бронзавыя партрэты [[Мікалай Крыштаф Радзівіл Сіротка|Мікалая Хрыстафора Радзівіла Сіроткі]], які заснаваў ў [[1579]] годзн друкарню ў [[Вільня|Вільні]] (пазней друкарня Віленскай Акадэміі і Універсітэта Таварыства Ісуса, [[1585]]), дзе ў [[1613]] годзе была надрукавана першая арыгінальная карта [[Вялікае княстваКняства Літоўскае|Вялікага княства Літоўскага]] «Magni Ducatus Lithuaniae caeterarumque regionum illi adiacentium exacta descriptio»; віленскага [[біскуп]] а [[Валяр'ян Пратасевіч|Валяр'яна Пратасевіча]], які заснаваў віленскую езуіцкую калегію ([[1570]]) і яе бібліятэку; Папа Рымскі [[Рыгор XIII]], які зацвердзіў [[29 кастрычніка]] [[1579]] года [[Була|булу]] аб заснаванні Віленскай Акадэміі і Універсітэта; [[кардынал]] [[Юрый Радзівіл, (1556—1600)|Юрый Радзівіл]], які звярнуўся да Папы з просьбай аб прадастаўленні правоў акадэміі віленскай калегіі; кароль польскі і вялікі князь літоўскі [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонт Аўгуст]], які падарыў езуіцкай калегіі сваю бібліятэку (каля 5000 тамоў); кароль польскі і вялікі князь літоўскі [[Стафан Баторый]], які падпісаў прывілей [[1 красавіка]] [[1579]] года аб рэарганізацыі езуіцкай калегіі ва ўніверсітэт.
[[Выява:Bronze door of Vilnius University library.Lithuania.jpg|thumb|''Дзверы-помнік. ([[2006]])'']]
 
Пасярэдзіне размяшчаецца герб універсітэта і надпіс «Першай літоўскай кнізе 1547—1997» ({{lang-lt|Pirmajai lietuviškai knygai 1547—1997}}). На створках дзвярэй адлюстраваныя першая старонка «Катэхізіса» [[Марцінас Мажвідас|Мажвідаса]] і выдадзенага ў Вільні ў [[1595]] годзе зборніка пропаведзяў на літоўскай мове «Пасціла» [[Мікалоюс Даўкша|Мікалоюса Даўкшы]], ніжэй — віды універсітэтаўўніверсітэтаў [[Кёнігсберг]]а («Калыска літоўскай кнігі») і [[Вільня|Вільні]] («Ачаг літоўскай навукі»), партрэты першага літоўскага мовазнаўца [[Канстанцінас Сірвідас|Канстанцінаса Сірвідаса]], бацькі літоўскай гістарыяграфіі [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]], патрыярха літоўскага нацыянальнага адраджэння [[Ёнас Басанавічус|Ёнаса Басанавічуса]], знакамітага кніганошы часоў забароны на літоўскі друк лацінскім шрыфтам [[Юргіс Белініс|Юргіса Белініса]], таксама [[Вінцас Кудырка|Вінцаса Кудыркі]] і біскуп [[Матэўс Валанчус|Матэўса Валанчуса]], братоў [[Вацловас Біржышка|Вацловаса Біржышкі]] і [[Міколас Біржышка|Міколаса Біржышкі]], пісьменніка [[Вінцас Мікалайціс-Пуцінас|Вінцаса Мікалайціса-Пуцінаса]]. Унізе злева сцэна ў старадаўняй друкарне, злева — выява скрыптора або пісьменніка і тэкст з прысвечанай універсітэту паэмы «Дрэва пазнання» [[Юстынас Марцінкявічус]]а «Тым людзям, што падымалі дах слова, тым кнігам, што калыхалі нашы калыскі» ({{lang-lt|Tiems žmonėms žodžio stogą kėlusiems, toms knygoms mūsų lopšį supusioms}}). Дзверы была ўрачыста адкрытыя [[21 мая]] [[2001]] года.
 
На трохпавярховым будынку гістарычнага факультэта мемарыяльная шыльда ў памяць пражывання ў [[Вільня|Вільні]] ўкраінскага [[паэт]]а [[Тарас Рыгоравіч Шаўчэнка|Тараса Шаўчэнкі]], які жыў і тварыў у Вільні ў [[1829]] — [[1831]] гадах. Жыўшы ў Вільні, ён браў урокі малявання ў мастака [[Ян Рустэм|Яна Рустэма]], які жыў ў гэтым будынку.
Радок 113:
Двор утварыўся пасля перабудоў [[XIX]] стагоддзя. Будынкі, якія ўтвараюць яго, набыты адукацыйнай камісіяй у [[1775]] годзе, дзякуючы чаму ўніверсітэцкі комплекс пашырыўся да Замкавай вуліцы ([[Вуліца Пілес|Пілес]]). У гэтых будынках размяшчалася артылерыйскае вучылішча, у якім Стуока-Гуцявічус чытаў лекцыі па матэматыцы, тапаграфіі і фартыфікацыі.
 
У сцяну паўночнага корпуса ўмуравана табліца ў памяць Стуокі-Гуцявічуса з [[барэльеф]]ам архітэктара (скульптар [[Канстанцінас Багданас]]). Доўгі вузкі праход злучае двор Стуокі-Гуцявічуса з дваром Аркад. Двор рэстаўраваўся ў [[1972]] годзе па праекце архітэктара [[Эляна Урбаненэ|Эляны Урбаненэ]]. З двара вядзе ўваход у Цэнтр арыенталістыкі і ў падзямелле, якое займае з [[1990]] года адзін са студэнцкіх тэатраў [[Вільнюскі ўніверсітэт|Вільнюскага ўніверсітэта]] — тэатрам «Мінімум» (пад кіраўніцтвам рэжысёра [[Рымантас Венцкус|Рымантаса Венцкуса]]); зала умяшчаеўмяшчае 45 гледачоў.<ref>[http://www.minimum.puslapiai.lt/kontaktai.html Vilniaus universiteto teatras «Minimum»]{{ref-lt}}</ref>
 
== Двор Міцкевіча ==
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Ансамбль_Віленскага_ўніверсітэта"