Італія: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др r2.7.1) (робат змяніў: bi:Itali |
др clean up, replaced: га рэгіёну → га рэгіёна, |Тэлефонны код = → |тэлефонны код =, атэнцы → афіняне, таршынём → таршынёй, |Ш using AWB |
||
Радок 19:
|подпіс да карты = Размяшчэнне '''Італіі''' (цёмна-зялёны):<br />— у [[Еўропа|Еўропе]] (светла-зялёны і цёмна-шэры)<br />— у [[Еўрапейскі саюз|Еўрапейскім саюзе]] (светла-зялёны)
|На карце2 =
|Мова = [[італьянская мова|італьянская]]<ref name="lang" group=note>[[Нямецкая мова|Нямецкая]] і [[Ладзінская мова|ладзінская]] ў [[Паўднёвы Ціроль|Паўднёвым Ціролі]], [[славенская мова|славенская]] і [[Фрыўльская мова|фрыўльская]] ў [[Фрыўлі-Венецыя-Джулія]], [[французская мова|французская]] ў [[Вале-
|Заснавана = [[2 чэрвеня]] [[1946]]
|Дата незалежнасці =
Радок 53:
|Узровень ІРЧП = <span style="color:#090;">вельмі выс.</span>
|Авіякампанія =
|Валюта = [[еўра]]
|Дамен = [[.it]]
|ISO =
|Тэлефонны код = 39
Радок 64:
=== Агульная характарыстыка ===
Італія цягнецца з паўночных [[Альпы|Альпаў]] амаль да ўзбярэжжа Паўночнай Афрыкі, ствараючы, такім чынам, лінію даўжынёй 1100 км. Італію акружаюць [[Лігурыйскае мора|Лігурыйскае]] і [[Тырэнскае мора]] на захадзе, [[Іанічнае мора]] на поўдні і [[Адрыятычнае мора]] на ўсходзе. У нацыянальную тэрыторыю Італіі ўваходзяць два вялікіх вострава, гэта [[Сардзінія]] і [[Сіцылія]], а таксама мноства маленькіх астравоў, такіх як [[Капры]], [[Іхія]], [[Эльба]]; [[Ліпарскія астравы]] паўночней [[Сіцылія|Сіцыліі]]; астравы [[
▲Італія цягнецца з паўночных [[Альпы|Альпаў]] амаль да ўзбярэжжа Паўночнай Афрыкі, ствараючы, такім чынам, лінію даўжынёй 1100 км. Італію акружаюць [[Лігурыйскае мора|Лігурыйскае]] і [[Тырэнскае мора]] на захадзе, [[Іанічнае мора]] на поўдні і [[Адрыятычнае мора]] на ўсходзе. У нацыянальную тэрыторыю Італіі ўваходзяць два вялікіх вострава, гэта [[Сардзінія]] і [[Сіцылія]], а таксама мноства маленькіх астравоў, такіх як [[Капры]], [[Іхія]], [[Эльба]]; [[Ліпарскія астравы]] паўночней [[Сіцылія|Сіцыліі]]; астравы [[Пэнтэлерыя]], [[Ліноза]], [[Ламп'ёнэ]] і [[Лампедуза]] паміж [[Сіцылія]]й і [[Афрыка]]й. Па пагадненню з [[Югаславія]]й [[1954]]—[[1971]] гг., у склад Італіі ўвайшоў [[Трыест]] з вобласцю [[Істрыя]]. На тэрыторыі самой Італіі існуюць два невялікіх незалежных анклава — [[Ватыкан]] і [[Сан-Марына|Рэспубліка Сан-Марына]]. Італія мяжуе на захадзе з [[Францыя]]й, на поўначы з [[Швейцарыя]]й і [[Аўстрыя]]й, на ўсходзе са [[Славенія]]й. Сталіца Італіі — [[Рым]].
[[Image:Giuseppe Garibaldi (1866).jpg|thumb|upleft|right|150 px|Джузэпэ Гарыбальдзі, адзін са стваральнікаў сучаснай Італіі]]
Сучасная Італія ўтварылася ў [[1861]] г., пад кіраўніцтвам караля [[Сардзінія|Сардзініі]] [[Віктор Эмануіл II|Віктора Эмануіла II]]. Дагэтуль Італія складалася з шматлікіх незалежных дзяржаў, чый сепаратызм і моц адлюстраваліся ў тэрытарыяльным падзеле Італіі на 20 рэгіёнаў. Восем з іх знаходзяцца ў Паўночнай Італіі: [[Эмілія-Раманья]], [[Фрыулі-Венецыя-Джулія]], [[Лігурыя]], [[Ламбардыя]], [[П'емонт]], [[Трэнціна Альто-Адзіджэ]], [[Вале-
Італія знаходзіцца на сусветнай гістарычнай арэне з часоў [[Рымская Імперыя|Рымскай Імперыі]]. Сучасная Італія з'яўляецца індустрыяльна развітай краінай, адным з лідараў [[Еўрапейскі Саюз|Еўрапейскага Саюза]].
Радок 80 ⟶ 79:
Эміграцыя моцна паўплывала на італьянскую папуляцыю. З [[1861]] па [[1965]] год 26,5 млн італьянцаў эмігравалі, большая частка ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|Злучаныя Штаты]], [[Аргенціна|Аргенціну]] і [[Бразілія|Бразілію]], і толькі 6 млн вярнуліся. Пасля [[Другая Сусветная вайна|Другой Сусветнай вайны]], многія з'язджалі на працу ў іншыя еўрапейскія краіны, галоўным чынам у заходнюю [[Германія|Германію]] і [[Швейцарыя|Швейцарыю]], і толькі 25% вярнуліся. З 80-х гг. эміграцыя спынілася і Італія сама пачала прымаць эмігрантаў, галоўным чынам з Паўночнай Афрыкі, Албаніі і Югаславіі, а пасля краху камуністычных рэжымаў ва Усходняй Еўропе, пачаўся прыток з краін Усходняй Еўропы.
Італьянцы этнічна не гамагенны, што было выклікана працяглай гісторыяй падзеленасці і міграцыі<!--, і мноства псіхічных тыпаў прэзентуе папуляцыю-->. Мноства людзей размаўляе не на літаратурнай [[італьянская мова|італьянскай мове]], а на [[дыялект]]ах альбо неітальянскіх мовах. Гэтыя дыялекты і мовы залежаць ад рэгіёну. Найбольш адасобленымі раманскімі мовамі з'яўляюцца мова [[Сардзінія|Сардзініі]], якая бліжэй за ўсіх да [[лацінская мова|лацінскай мовы]], на якой размаўляе 1,2 мільёна жыхароў Сардзініі; фрыульская, альбо [[рэтараманская мова]], на якой размаўляюць 520 000 чалавек у паўночна-заходнім рэгіёне Фрыулія; [[ладына]], рэта-раманская мова, на якой размаўляюць у гарах [[Трэнціна-Альта-Адыджэ]]. Цалкам неітальянскай групай з'яўляюцца 260 000 германа-італьянцаў, якія жывуць у [[Трэнціна-Альта-Адыджэ]] (былы аўстрыйскі Паўднёвы Ціроль) і размаўляюць на паўднёва-нямецкім дыялекце [[Аўстрыя|Аўстрыі]]
Амаль 90% італьянцаў — каталікі. Каталіцтва было прызнана афіцыйнай рэлігіяй Італіі па Латэранскаму каншахту паміж [[Ватыкан]]ам і Італіяй [[11 лютага]] [[1929]] года, і гэты легальны статус быў адменены толькі ў [[1984]] годзе. [[Пратэстантызм|Пратэстанты]] жывуць невялікімі абшчынамі і складаюць прыкладна каля 180 000 чалавек, колькасць [[яўрэі|яўрэяў]] складае прыкладна 35 000. Таксама дзейнічае [[Праваслаўная царква Італіі]].
Радок 87 ⟶ 86:
Італьянская адукацыя вольная, дзеці вучацца з 6 да 14 год. Дзеці паміж 11 і 14 гадамі паступаюць у сярэднюю школу, якая з'яўляецца градуіраванай, і могуць скончыць яе ў класічнай навуковай школе, школе трэніроўкі выкладчыкаў, альбо ў разнастайных тэхнічных школах, дзе рыхтуюць студэнтаў для якой-небудзь прафесіі. Толькі невялічкая частка вучняў ідзе вучыцца ва ўніверсітэты. Галоўныя ўніверсітэты Італіі знаходзяцца ў [[Рым]]е, [[Неапаль|Неапалі]], [[Мілан]]е, Балонні, [[Турын]]е і [[Палерма]]. У г. Дуіна (камуна Дуіна-Аўрысіна, правінцыя Трыест, рэгіён Фрыўлі-Венецыя-Джулія) дзейнічае Адрыятычны [[Каледжы аб'яднанага свету|каледж міжнароднай супольнасці]].
Італьянская адукацыя зрабіла вялікі прагрэс у ХХ ст. У [[1930]] гг. толькі 20% насельніцтва ведалі грамату. Сёння безграматнасць цалкам ліквідавана на поўначы краіны, але на поўдні адукацыйная сістэма працягвае цярпець ад недахопу фінансавання і недахопаў самой сістэмы, і, нягледзячы на зробленыя ўрадам крокі, адукацыйная сістэма ўсё яшчэ моцна залежыць ад кожнага асобнага
Сістэма аховы здароўя ў Італіі платная, але якасць аказанай медыцынскай дапамогі, зноў жа, залежыць ад рэгіёнаў. Мноства шпіталяў знаходзяцца на ўтрыманні разнастайных каталіцкіх ордэнаў. Узровень смяротнасці пайшоў уніз, пачынаючы з 70-х гг., і зараз ён амаль дасягнуў сярэднееўрапейскага ўзроўню.
Радок 142 ⟶ 141:
== Урад ==
На рэферэндуме 2 ліпеня [[1946]] года [[італьянцы]] адмовіліся ад манархіі, Італія стала рэспублікай. Канстытуцыя Італьянскай рэспублікі прымаліся з 22 снежня [[1947]] года і канчаткова была прынята 1 студзеня [[1948]] года. Згодна з Канстытуцыяй, заканадаўчая ўлада падпарадкавана 630 сябрам парламента і 315 сябрам сената. Прэзідэнта рэспублікі абіраюць на сямігадовы тэрмін шляхам галасавання на чарговай сесіі парламента і трох дэлегатаў ад розных рэгіёнаў краіны. Выканаўчая ўлада падпарадкоўваецца кабінету міністраў, які фармуецца з партый парламента, на чале з прэм'ер-міністрам, які фармальна падпарадкаваны прэзідэнту краіны.
У 20 рэгіёнах краіны абіраюць свой урад, які ажыццяўляе кіраванне на мясцовым узроўні. Пяць рэгіёнаў — [[Фрыулі-Венецыя-Джулія]], [[Сардзінія]], [[Сіцылія]], [[Трэнціна-Альта-Адыджэ]] і [[Вале-
Асноўнай палітычнай партыяй
== Узброеныя сiлы ==
Радок 158 ⟶ 157:
У гандлі з Італіяй Беларусь устойліва захоўвае адмоўнае сальда. У [[2008]] годзе ў Беларусі дзейнічала 81 (48 сумесных і 33 замежныя) прадпрыемства з удзелам італьянскага капіталу, што пераважна засяродзіўся ў тэкстыльнай і мэблевай вытворчасці.
У красавіку [[2009]] года Аляксандр Лукашэнка сустрэўся ў Рыме з
{{зноскі}}
== Гл. таксама ==
* [[Гісторыя Таранта]]
* [[Прыродна-рэсурсны патэнцыял Італіі]]
Радок 193 ⟶ 191:
{{Link GA|es}}
{{Link GA|is}}
[[ab:Италиа]]
[[ace:Itali]]
| |||