Лексікон Памвы Бярынды: Розніца паміж версіямі

'''Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє'''  — адзін са старэйшых слоўнікаў украінскай мовы, які стварыў [[Памва Бярында]], працуючы над ім 30 гадоў<ref name="БС">{{кніга

Самая''«Лексіконъ адметнаяславенорωсскїй працаальбо Именъ тлъкованїє»'' ([[1627]]) Бярынды — [[друк]]аваны ўкраінскі [[слоўнік]]  — з''«Лексіконъяўляецца славенорωсскїйсамай альбоадметнай Именъпрацай тлъкованїє»'' ([[1627]])Бярынды. Перавыдадзены ў [[КуцейнКуцеінская друкарня|Куцейне]]е (ля [[Горад Орша|Оршы]], [[1653]]) з прадмовай [[Іаіль Труцэвіч|І. Труцэвіча]]<ref name="БС"/>. У ім каля 7 тысяч слоў  — агульных і імёнаўўласных назваў пераважна тагачаснай [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] з перакладам і тлумачэннем іх [[украінская мова|украінскай]] [[літаратурная мова|літаратурнай мовай]] пачатку [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя (гл. [[Старабеларуская мова|стараўкраінская мова]]). Мэтай Бярынды пры складанні яго слоўніка было аднавіць царкоўнаславянскую традыцыю літаратурнай мовы і гэтым супрацьстаяць наступу [[Каталіцызм|каталіцтва]] і польскай культуры. Гэты слоўнік адыграў вялікую ролю ў развіцці не толькі ўкраінскай, але і рускай, беларускай, польскай, румынскай [[лексікаграфія|лексікаграфіі]].

Гэтая працаЛексікон Памвы Бярынды  — выбітнаевыдатнае дасягненне стараўкраінскага [[лексікаграфія|слоўніцтва]]. Складаецца з двух частак: «лексікон»  — царкоўнаславянска-ўкраінскі слоўнік; і «…Імёны ўласныя»  — збор тлумачэнняў {{нп3|Тапонім|тапонімаў|ru|Топоним}} і [[антрапанімантрапаніміка|людскіх імён]]аў, а таксама агульных назваў неславянскага паходжання. У памятцы амаль 7 000 артыкулаў (каля 5 000 ў 1-й частцы, 2 000  — у 2-й, усярод лікуякіх каля 1 400 онімаўуласных (імёнаў уласных)імён).

У «Лексіконе…» ужытыяужыты ўсе асноўныя сродкі навуковай прапрацоўкі матэрыялу, у прыватнасці пашпартызацыя [[вакабулы|вакабул]] (рэестравых слоў (вакабул), рэмаркі, экзэмпліфікацыюцытаты (прадстаўленнез твораў з гэтымі цытат)словамі, указанні на фразеалагізмы, у якія ўваходзяць вакабулы, заўвагі пра арфаграфіюнапісанне, этымалогіюпаходжанне слова, адсылачныя рэмаркізаўвагі. Галоўныя крыніцы працы  — «Лексіс…» [[Лаўрэнцій Зізаній|Лаўрэнція Зізанія]] (першы друкаваны беларускі слоўнік, 1596)<ref name="БС"/>, анамастыконы {{нп3|Максім Грэк|Максіма Грэка|ru|Максим Грек}}, [[Мануіл Рытар|Мануіла Рытара]], тлумачэнне онімаўўласных імён у {{нп3|Антверпенская Паліглота|Антверпенскім выданні Бібліі|en|Plantin Polyglot}} ([[1571]]).

Крыніцамі царкоўнаславянскага рэеструрэестра кнігі былі: [[Астрожская Біблія]] (усе яе кнігі [[Стары Запавет|Старога]] і [[Новы Запавет|Новага Запавету]]), царкоўнаславянскія рукапісы і друк да пачатку 17 стагоддзя.

РэестрСловы з рэестра «Лексікону…Лексікона…» падабраныяпадабраны па дыферэнцыяльнымдыферэнцыяльных прынцыпампрынцыпах: спецыфічныя царкоўнаславянскія словы, агульнаславянскія лексемы, архаічныя ва ўкраінскім мове канца 16  — пач. 17 ст.; Ёсць у ім і ўкраінскія словы.

Абсалютная большасць элементаў неславянскага паходжання, асабліва грэчаскіх і лацінскіх, сабраных асобна ў 2-й часткі працы, суправаджаюцца рэмаркамізаўвагамі, якія паказваюць на крыніцу іх запазычаннізапазычання, і ўкраінскімі адпаведнікамі, што спрыяла нармалізацыі лексікі стараўкраінскай літаратурнай мовы на народнай аснове. Нармалізацыі служыла і дакладнае фармальнае  — з дапамогай двукроп'я  — размежаванне рэестра і перакладной часткі. Апошняя са старанна падабранымі эквівалентамі вакабул, з шырокім наборам сінонімаў  — адно з найбуйнейшых сабранняў ўкраінскай лексікі канца 16  — пачатку 17 стагоддзя.

У «Лексіконе…» змешчаны шэраг тлумачэнняў энцыклапедычнага характару. Значэнне слова аўтар раскрывае і з дапамогай этымалагічных звестак. Больш падрабязна апрацавана семантыка мнагазначных рэестравых слоў. Бярында нярэдка паказваў на метафарычнае і вобразнае ўжыванне слова, упершыню ва ўкраінскай лексікаграфіі ужыўшыўжыўшы рэмаркіабазначэнні «пераносныя», «инорѣчнѣ», «метафар.».

[[Катэгорыя:СтаражытнаславянскаяЦаркоўнаславянская мова]]