Югаславія: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др Bot: Migrating 83 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q36704 (translate me) |
|||
Радок 4:
У Вялікую Югаславію — каралеўства (КСХС), затым федэрацыю (ФНРЮ, СФРЮ) — уваходзілі цяпер незалежныя дзяржавы: [[Сербія]], [[Чарнагорыя]], [[Харватыя]], [[Славенія]], [[Рэспубліка Македонія|Македонія]], [[Боснія і Герцагавіна]].
У Малую Югаславію — федэрацыю (СРЮ), затым канфедэратыўны
Югаславія ўтварылася (як [[Каралеўства Югаславія|Каралеўства Сербаў, Харватаў і Славенцаў]]) пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] і распаду [[Аўстра-Венгерская Імперыя|Аўстра-Венгерскай Імперыі]] ў пачатку XX ст., распалася ў канцы [[XX стагоддзе|XX ст.]] — пачатку XXI ст.
Дзяржаўнай мовай у выніку супрацоўніцтва сербскіх і харвацкіх лінгвістаў першапачаткова была [[сербахарвацкая мова|сербахарвацкая або харватасербская]]. Пасля 2-й сусветнай вайны мовы саюзных рэспубалік былі абвешчаныя раўнапраўнымі дзяржаўнымі мовамі, хоць сербахарвацкая і [[сербская мова|сербская]] карысталіся адноснай перавагай. Асноўнае насельніцтва — паўднёвыя славяне: ([[сербы]], [[славенцы]], [[харваты]], [[македонцы]]), а таксама не славянскія народнасці: [[албанцы]], [[цыгане]].
Радок 13:
{{main|Гісторыя Югаславіі}}
=== «Першая Югаславія» ([[1918]]- [[1946]]) ===
У перыяд паміж Першай і Другой сусветнымі войнамі ў [[1918]]—[[1941]] гг. Югаславія існавала пад назвамі [[Каралеўства Сербаў, Харватаў і Славенцаў|Каралеўства Сербаў, Харватаў і Славенцаў (КСХС)]] (з [[1918]]) і [[Каралеўства Югаславія|Каралеўства Югаславія (КЮ)]] (c [[1929]]).
[[Image:Yugoslavia1936physical.jpg|300px|left|thumb|Каралеўства Югаславія, 1929-1941]]
Радок 22 ⟶ 21:
Пасля вайны Ціта меркаваў аб стварэнні «Вялікай Югаславіі» у рамках рэалізацыі планаў стварэння [[Балканская Федэрацыя|Балканскай Федэрацыі]], разгледжвальных ім сумесна са [[Сталін]]ым і Дымітравым.
Ціта жадаў
Спачатку былі створаны югаслава-албанскі і югаслава-балгарскі эканамічна-мытныя звязы з інтэграцыяй албанскай эканомікі ў югаслаўскую, аднак затым ні Вялікая Югаславія, ні хоць бы далучэнне да Югаславіі Албаніі рэалізаваныя не былі з прычыны ўзніклых рознагалоссяў з кіраўніцтвам Албаніі і Балгарыі, а затым і парыву са Сталінам.
Радок 33 ⟶ 32:
У якасці мадэлі нацыянальнага будаўніцтва ў сацыялістычнай Югаславіі быў абраны [[федэралізм]]. Паводле Канстытуцыі СФРЮ, прынятай у 1974 г., суб'ектамі федэрацыі якімі былі шэсць сацыялістычных рэспубалік і два аўтаномных сацыялістычных края. Усе народы Югаславіі былі прызнаныя раўнапраўнымі. Цітава нацыянальна-дзяржаўная рэформа прывяла да вызначаных поспехаў: сталі паступова забывацца этнічныя чысткі ваенных гадоў, у краіне знізіўся напал міжэтнічных адносін. Кіраўніцтва краіны заявіла аб з'яўленні новай наднацыянальнай этнічнай агульнасці — югаслаўскага народа. Колькасць людзей, якія лічаць сябе югаславенамі (як правіла, гэта былі людзі, народжаныя ў змяшаных шлюбах), павялічвалася ад перапісу да перапісу, да моманту распаду Югаславіі іх доля ў насельніцтве краіны перавысіла 5 %.
У канцы 1940-х гг. паўсталі рознагалоссі паміж лідарам камуністычнай партыі Югаславіі [[Іосіп Броз Ціта|Ціта]] і [[Сталін]]ым, што прывяло да парыву адносін з СССР. Хоць пасля смерці Сталіна яны былі часткова ўхіленыя, Югаславія не стала членам [[Арганізацыя Варшаўскай Дамовы|Арганізацыі Варшаўскай Дамовы]], а наадварот, у процівагу ёй стварыла [[Рух недалучэння]]. У гады кіравання Ціта Югаславія выконвала ролю пасярэдніка паміж Захадам і
Рэжым Ціта гуляў на супярэчнасцях паміж дзяржавамі капіталістычнай і сацыялістычнай сістэм, што дазваляла Югаславіі ў пасляваенныя дзесяцігоддзі даволі хутка развівацца.
Радок 45 ⟶ 44:
З прычыны нарастальных нацыянальных рознагалоссяў па завяшчанні [[Ціта]] пасля яго смерці пост прэзідэнта краіны быў скасаваны, а на чале краіны ўстаў Прэзідыум, члены якога (раздзелы саюзных рэспубалік і аўтаномных абласцей) штогод змянялі адзін аднаго па чарзе. Кароткачасовы эканамічны цуд у сярэдзіне 1980-х гг. скончыўся імклівай інфляцыяй і развалам эканомікі, што прывяло да абвастрэння адносін паміж эканамічна больш развітымі [[Сербія]]й, [[Харватыя]]й і [[Славенія]]й, і астатнімі рэспублікамі.
Падчас грамадзянскай вайны і распаду ад Вялікай Югаславіі ў канцы XX стагоддзя аддзяліліся чатыры з шасці саюзных рэспублік ([[Славенія]], [[Харватыя]], [[Боснія і Герцагавіна]], [[Рэспубліка Македонія|Македонія]]). Тады на тэрыторыю спачатку [[Боснія і Герцагавіна|Босніі і Герцагавіны]], а затым аўтаномнага края [[Косава і Мятохія|Косава]] былі ўведзеныя міратворчыя сілы [[ААН]] пад кіраўніцтвам [[ЗША]]. У [[Косава, гістарычная вобласць|Косава]], з падставы рэгулявання мандату [[ААН]] міжэтнічнага канфлікту паміж [[сербы|сербскім]] і [[албанцы|албанскім]] насельніцтвам, [[ЗША]] і іх саюзнікі правялі ваенную аперацыю па захопе і фактычнаму аддзяленню ад Югаславіі і Сербіі аўтаномнага края Косава, які апынуўся пад [[пратэктарат]]ам [[ААН]] (гл. [[Вайна НАТА супраць Сербіі, 1999]]. Тым часам Югаславія, у якой напачатку [[XXI стагоддзе|XXI ст.]] заставалася дзве рэспублікі, ператварылася ў [[Сербія і Чарнагорыя|Малую Югаславію (Сербію і Чарнагорыю)]]:
з [[1992]] па [[2003]] г. — [[Саюзная Рэспубліка Югаславія|Саюзная Рэспубліка Югаславія (СРЮ)]], з [[2003]] па [[2006]] г. — канфедэратыўны [[Сербія і Чарнагорыя|Дзяржаўны
Югаславія канчаткова спыніла існаванне c выхадам з
== Склад ==
Радок 60 ⟶ 59:
* Вардарская бановіна
* Дунайская бановіна
* Бялград
* Харвацкая бановіна (з [[1939]]) — паўстала ў выніку аб'яднання Саўскай і Прыморскай бановін
| |||