Вікіпедыя

Каралеўства Прусія: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др clean up, replaced: нэксавала → нексавала (4), мэты → меты, меты → мэты, Гальштэйн → Гольштэйн (4), паразу → паражэнне (2) using AWB
Радок 102:
Тэрыторыя каралеўства была раскідана больш чым на 1200 км: ад зямлі княства Прусія на паўднёва-ўсходнім узбярэжжы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]], да сэрца [[Гогенцолерны|Гогенцолернаў]] — Брандэнбурга, з [[эксклаў|эксклавамі]] — [[Герцагства Клеўскае]], акругі Марк і Равенсбург у [[Рэйнланд]]зе. Новае Каралеўства Прусія было вельмі беднае — цяжка ішло аднаўленне пасля [[Трыццацігадовая вайна|Трыццацігадовай вайны]]. У 1708 годзе, прыблізна адна траціна насельніцтва герцагства Прусія стала ахвярай бубоннай чумы. Чума ў жніўні 1710 года дасягнула [[Прэнцлау]], але ў рэшце рэшт адступіла, не дасягнуўшы сталіцы — [[Берлін]]а, які быў толькі на адлегласці 80 км.
 
[[Швецыя]], пацярпеўшы паразупаражэнне ад [[Расійская імперыя|Расіі]], [[Курфюрства Саксонія|Саксоніі]], [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], [[Данія-Нарвегія|Даніі-Нарвегіі]], [[Гановер]]а і Прусіі ў [[Паўночная вайна|Паўночнай вайне]] (1700—1721) страціла тэрыторыі на паўднёвым узбярэжжы Балтыйскага мора. Па пруска-шведскай дамове, падпісанай у [[Стакгольм]]е (студзень 1720 года), Прусія атрымала [[Шчэцін]] і іншыя тэрыторыі Швецыі ў [[Памеранія|Памераніі]].
 
=== 1740—1760: Сілезскія войны ===
Радок 120:
 
=== 1772, 1793, 1795 гады: Падзелы Рэчы Паспалітай ===
На ўсходзе і поўдні ад Прусіі знаходзілася [[Рэч Паспалітая]] якая паступова прыходзіла ў заняпад на працягу [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]]. Занепакоены павелічэннем расійскага ўплыву ў польскіх справах і магчымым пашырэннем Расійскай імперыі, Фрыдрых прыняў удзел у [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першым з падзелаў Рэчы Паспалітай]] паміж Расіяй, Прусіяй і Аўстрыяй у [[1772]] годзе для падтрымання балансу сіл. Каралеўства Прусія анэксавалаанексавала большую частку тэрыторыі Кароны Каралеўства Польскага, у тым ліку [[Вармія|Вармію]]. Далучаныя тэрыторыі ўтварылі ў наступным годзе правінцыю [[Заходняя Прусія]]. Новую тэрыторыю, якія ўвайшлі ў склад [[Усходняя Прусія|Усходняй Прусіі]] (тэрыторыя, раней вядомая як [[герцагства Прусія]]) у [[Памеранія|Памераніі]], аб'ядналі ў каралеўства на ўсходніх тэрыторыях.
 
Пасля смерці Фрыдрыха ў [[1786]] годзе, яго пляменнік [[Фрыдрых Вільгельм II]] працягнуў раздзелы Польшчы, што дазволіла Прусіі атрымаць значную частку заходняй Польшчы ў [[1793]] годзе.
Радок 147:
За наступныя паўстагоддзя пасля Венскага кангрэса, у Нямецкім саюзе ўзнік канфлікт паміж прыхільнікамі ідэі фарміравання адзінага германскага дзяржавы і захавання цяперашняга сходу невялікіх германскіх дзяржаў і каралеўства. Стварэнне ў 1834 годзе Мытнага саюза Германіі ({{lang-de|Zollverein}}), які выключаў Аўстрыйскую імперыю, павялічыў прускай уплыў на дзяржавы-члены. У выніку рэвалюцыі 1848 года Франкфурцкі парламент прапанаваў каралю [[Фрыдрых Вільгельм IV|Фрыдрыху Вільгельму IV]] аб'яднаць Германію вакол яго кароны. Фрыдрых Вільгельм адмовіўся ад прапановы на той падставе, што рэвалюцыйныя зборы не могуць прадастаўляць каралеўскія тытулы. Але існавалі дзве іншыя прычыны яго адмовы: у той час было зроблена мала намаганняў, каб пакласці канец унутранай барацьбе за ўладу паміж Аўстрыяй і Прусіяй. Стварэнне Германскай імперыі азначала б канец незалежнасці Прусіі ў рамках федэрацыі.
 
У 1848 годзе дзеянні [[Данія|Даніі]] па адносінах да [[герцагства Шлезвіг і ГальштэйнГольштэйн]] прывялі да [[Першая Шлезвігская вайна|Першай Шлезвігскай вайны]] (1848-51) паміж Даніяй і Германскім саюзам. У ёй Данія была пераможаны, але Прусія пад знешнім ціскам была вымушаная аддаць ёй абодва герцагства.
 
У 1850 годзе Фрыдрых Вільгельм выдаў першую канстытуцыю Прусіі. Гэты дакумент — ўмераны па мерках таго часу, але кансерватыўны па сённяшніх стандартах — прадугледжваў дзвюхпалатны парламент. Ніжняя палата, або [[Ландтаг]], абіраўся ўсімі падаткаплацельшчыкамі, якія былі падзеленыя на тры тыпы, чые галасы мелі вагу паводле сумы падаткаў, якія яны выплочвалі. Жанчыны і тыя хто не плацілі падаткі не мелі права голасу. Гэта дазволіла траціне выбаршчыкаў кантраляваць 85 % ад заканадаўчай улады. Верхняя палата, якая ў далейшым была перайменавана ў («Палату лордаў» ({{lang-de|Herrenhaus}}), назначалася каралём. Ён захаваў цалкам выканаўчую ўладу і міністры адчытваліся толькі перад ім. Як вынік, улада землеўладальніцкіх класаў, юнкераў, заставалася непарушнай, асабліва ва ўсходніх правінцыях.
Радок 153:
У [[1862]] годзе [[Ота фон Бісмарк]] быў прызначаны каралём [[Вільгельм I, імператар Германіі|Вільгельмам I]] ў якасці прэм'ер-міністра Прусіі. Ён быў поўны рашучасці аб'яднаць нямецкія дзяржавы пад прускай уладай, і кіраваў Прусіяй падчас трох войнаў, якія ва ўрэшце рэшт дасягнулі гэтай мэты.
 
Першай з згаданых войнаў была [[Другая Шлезвігская вайна]] (1864), якую ініцыявала Прусія заручыўшыся падтрымкай Аўстрыі. Данія пацярпела ў ёй паразупаражэнне і аддала Шлезвіг і ГальштэйнГольштэйн, Прусіі і Аўстрыі адпаведна.
 
Размеркаванне кіравання Шлезвіг і ГальштэйнГольштэйн стала штуршком да Аўстра-прускай вайне (1866), вядомай таксама як [[Сямітыднёвая вайна]], дзе Прусія, у саюзе з [[Каралеўства Італія|Каралеўствам Італія]] і рознымі паўночна-германскімі дзяржавамі, аб'явіла вайну Аўстрыйскі імперыі. Аўстрыйская кааліцыя была разбурана і некаторыя нямецкія дзяржавы ([[Каралеўства Гановер]], [[Вялікае герцагства Гесэ]], [[герцагства Насау]] і [[Вольны горад Франкфурт]]) былі далучаныя да Прусіі. Найважнейшым вынікам гэтых набыткаў стала тэрытарыяльнага злучэнне рэйнскага комплексу ўладанняў Прусіі з астатняй часткай каралеўства. Спрэчныя тэрыторыі Шлезвіг і ГальштэйнГольштэйн перайшлі пад Прускае кіраванне. З улікам гэтых тэрытарыяльных дасягненняў, з'явілася магчымасць аб'яднання прускіх уладанняў у Рэйнланд-Вестфаліі з асноўнай часткай Каралеўства. Менавіта ў гэты час Прусія дасягнула сваёй найбольшай плошчы і займала дзве траціны плошчы Германіі. Прусія заставалася ў гэтых межах да канца [[1918]] года.
 
Германскі саюз быў адменены паводле вынікаў вайны. На яго месцы, Прусія аб'яднала 21 дзяржава, на поўнач ад ракі [[Рака Майн|Майн]] і ўтварыла [[Паўночна-Германскі Саюз]] у [[1867]] годзе.
Радок 193:
Прускія поспехі ў Сілезскай вайне прывялі да ўтварэння [[правінцыя Сілезія|правінцыі Сілезія]] ў [[1740]] годзе.
 
Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе, анэксаваныяанексаваныя Каралеўская Прусія і Вармія сталі [[Заходняя Прусія|правінцыяй Заходняя Прусія]], тады як герцагства Прусія (разам з часткай Варміі) стала правінцыяй [[Усходняя Прусія]].
 
Іншая анексіі тэрыторый уздоўж ракі [[Рака Нетцэ|Нетцэ]] (Netze) прывяла да стварэння акругі [[Нетцэ]]. Пасля другога і трэцяга падзелаў Рэчы Паспалітай (1793—1795 гады), Прусія стварыла [[правінцыя Новая Сілезія|правінцыі Новая Сілезія]], [[Паўднёвая Прусія]], і [[Новая Усходняя Прусія]], з акругай Нетцэ, якая размежавала Заходнюю і Паўднёвую Прусію. Гэтыя тры правінцыі, перайшлі да Царства Польскага згодна рашэнню Венскага кангрэса ў 1815 годзе, за выключэннем заходняй частцы Паўднёвай Прусіі, якая стала складовай часткай [[Вялікае Княства Познаньскае|Вялікага Княства Познаньскага]].
Радок 210:
* [[Вестфалія]]
 
У 1822 годзе, правінцыі Юліх-Клевэ-Берг і Ніжні Рэйн былі аб'яднаны ў правінцыю Рэйн. У 1829 годзе, правінцыі Усходняя і Заходняя Прусія аб'ядналіся ў [[правінцыя Прусія|правінцыю Прусія]], але гэтыя правінцыі зноў былі створаны ў 1878 годзе. Княства Гогенцолерн-Зігмарінген і Гогенцолерн-Хэхінген былі анэксаваныанексаваны ў 1850 годзе і ўтварылі правінцыю [[правінцыя Гогенцолерн|Гогенцолерн]].
 
Пасля перамогі Прусіі ў 1866 годзе ў Аўстра-прускай вайне, тэрыторыі, якія анэксавалаанексавала Прусія былі рэарганізаваны ў тры новыя правінцыі: [[правінцыя Гановер|Гановер]], [[Гесэ-Насау]], і [[Правінцыя Шлезвіг-Гольштэйн|Шлезвіг-Гольштэйн]].
 
{{Германскі саюз}}
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Каралеўства_Прусія"