Філіп III Іспанскі: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др clean up, replaced: я у → я ў, нэртны → нертны, асцяў → асцей using AWB |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 33:
Сын і пераемнік [[Філіп II, кароль Іспаніі|Філіпа II]], першы з няздольных каралёў, якія давялі Іспанію да крайняга ўнутранага заняпаду і знешняга палітычнага бяссілля. Інертны і забабонны, Філіп акружыў сябе бяздарнымі міністрамі, якія думалі толькі пра сваё ўзбагачэнне за кошт казны і народа. Найбольшым уплывам карыстаўся [[герцаг Лерма]], надзелены шырокімі паўнамоцтвамі, які адрозніваўся бязмерным славалюбствам, але не меў здольнасцей дзяржаўнага чалавека.
== Біяграфія ==
Велізарны дзяржаўны доўг (больш 140 млн дукатаў), пераняты Філіпам ад бацькі, паступова ўзрастаў, тым часам як крыніцы прыбыткаў усё больш вычэрпваліся, народ бяднеў з прычыны благой адміністрацыі і вымагальніцтваў фіскальных чыноўнікаў, а двор патанаў у вар'яцкай раскошы. У [[1612]] годзе агульная сума прыбыткаў з усіх велізарных уладанняў іспанскай кароны не перавышала 27 411 415 дукатаў.▼
Філіп III атрымаў у спадчыну трон свайго бацькі ў 1598 годзе, і паколькі быў збалаваны сваім бацькам, быў слабым чалавекам, які не цікавіўся палітыкай і кіраваннем дзяржавай, аддаючы перавагу марнатраўныя прыдворнымі забавам і рэлігійным службам. Ён меў патрэбу ў кімсьці, хто змог бы за яго выконваць яго абавязкі, і ён абраў для гэтага [[Франсіска Гомес дэ Сандаваль Лерма|герцага Лерму]], чалавека амбіцыйнага, і, з-за няздольнасці Філіпа III кантраляваць дзяржаўныя справы, карумпаванага. Камбінацыя Філіпа III і Лермы мела вельмі негатыўныя наступствы для дзяржавы на працягу ўсяго часу кіравання Філіпа III.
[[Файл:Retrato ecuestre del duque de Lerma (Rubens).jpg|міні|злева|Герцаг Лерма, праца [[Пітэр Паўль Рубенс|Пітэра Паўля Рубенса]], 1603. Музей Прада. Мадрыд]]
Пад уплывам Лермы ўрад Філіпа III звярнуўся да тактыкі, якой пярэчыў Філіп II, пакрываць дэфіцыт бюджэту за кошт масавага выпуску ўсё больш і больш нізкапробных [[Білон|білонаў]], што выклікала некантралюемую інфляцыю. У 1607 годзе ўрад ізноў апынулася перад тварам банкруцтва, але, нягледзячы на абяцанні Філіпа, білоны працягвалі перыядычна выпускацца.
[[Файл:Studio of Peter Paul Rubens - Marquis Ambrogio Spinola.jpg|thumb|Амброзіа Спінола, праца [[Пітэр Паўль Рубенс|Пітэра Паўля Рубенса]]]]
Мір з Англіяй і Францыяй дазволіў Іспаніі сканцэнтравацца на аднаўленні яе правоў на кіраванне галандскімі правінцыямі. Галандцы пад правадырствам [[Морыц Аранскі|Морыца Аранскага]], сына Вільгельма Маўклівага і, магчыма, лепшага стратэга свайго часу, пасля 1590 года захапілі шэраг прыгранічных гарадоў, у тым ліку крэпасць [[Брэда|Брэду]]. З прычыны таго, што з Англіяй быў заключаны мір, новы іспанскі галоўнакамандуючы [[Амброзіа Спінола]] накіраваў усе высілкі супраць паўстанцаў-галандцаў. Спіноле, военачальніку талентам параўнальнаму з Морыцам, перашкодзіла захапіць Нідэрланды толькі чарговае банкруцтва Іспаніі ў 1607 годзе. Да шчасця, да таго часу іспанская армія ў такой ступені валодала ваеннай ініцыятывай, што [[Рэспубліка Злучаных правінцый|Злучаныя правінцыі]] былі вымушаны пайсці на падпісанне [[Дванаццацігадовае перамір'е|Дванаццацігадовага перамір'я]] ў 1609 годзе.
▲Велізарны дзяржаўны доўг (больш за 140 млн дукатаў), пераняты Філіпам ад бацькі, паступова ўзрастаў, тым часам як крыніцы прыбыткаў усё больш вычэрпваліся, народ бяднеў з прычыны благой адміністрацыі і вымагальніцтваў фіскальных чыноўнікаў, а двор патанаў у
[[Файл:La Expulsión en el Puerto de Denia. Vicente Mostre.jpg|thumb|злева|300пкс|Выгнанне марыскаў з порта [[Дэнія]]]]
Моцным ударам для дабрабыту Іспаніі і ў той жа час адным з самых змрочных праяў фанатызму быў дэкрэт [[22 верасня]] [[1609]] года (выдадзены пад уплывам архібіскупа валенсійскага Рыберы) пра [[Выгнанне марыскаў|выгнанне з Іспаніі]] [[марыскі|марыскаў]]: ён пазбавіў краіну паўмільёна працавітага і заможнага насельніцтва маўрытанскага паходжання, каталіцкая прававернасць якога была пастаўлена пад падазрон. Выгнанню папярэднічаў каралеўскі мемарандум 1600 года аб перавазе чысціні крыві перад высакароднасцю паходжання. У 1619 годзе з краіны былі выгнаны [[цыгане]].
Перамір'е са Злучанымі правінцыямі дала Іспаніі магчымасць аднавіцца падчас перамір'я, паправіць фінансавае становішча і зрабіць многае для ўзняцця прэстыжу і аднаўлення стабільнасці; гэта было апошняе перамір'е ў вялікай вайне, у якой яна магла выступаць як наймацнейшая дзяржава. У Нідэрландах кіравала дачка Філіпа II, інфанта [[Ізабела Клара Яўгенія]], і яе муж, эрцгерцаг [[Альбрэхт VII Аўстрыйскі|Альбрэхт]], якім удалося аднавіць стабільнасць у паўднёвых Нідэрландах і змякчыць антыіспанскія настроі. Аднак Філіп III і Лерма не валодалі належнымі здольнасцямі да вядзення знешняй дзяржаўнай палітыкі. Яны прасоўвалі абсурдную ідэю пасадзіць інфанту Ізабелу на англійскі трон пасля смерці каралевы Елізаветы і адправілі абмежаваны экспедыцыйны корпус у Ірландыю на дапамогу падтрымных Іспаніяй мяцежнікаў. Англійская армія лёгка іх разбіла, але {{нп3|Дзевяцігадовая вайна, Ірландыя|зацяжная вайна|en|Nine Years' War (Ireland)}} каштавала Англіі вялікіх грашовых выдаткаў, ваенных страт і зніжэнню духу нацыі: спадчыннік Елізаветы [[Якаў I, кароль Англіі|Якаў I]] захацеў пачаць сваё кіраванне з чыстага ліста. Вайна, якая доўжылася паміж дзвюма краінамі з 1585 года, нарэшце завяршылася. У 1610 навісла пагроза вайны з Францыяй, аднак неўзабаве Генрых IV загінуў ад рукі [[Франсуа Равальяк|рэлігійнага фанатыка]], і ў краіне зноў разгарэлася грамадзянская вайна. Да 1630 года ў Іспаніі захоўвалася ўнутраная стабільнасць, і яна займала дамінантнае становішча ў Еўропе, шмат у чым дзякуючы таму, што яе ворагі былі дэзарганізаваны і падзелены. Тым часам ворагі Лермы знялі яго з пасады ў 1617 годзе, а {{нп3|Бальтасар дэ Суньіга||en|Baltasar de Zúñiga}} імкнуўся праводзіць больш агрэсіўную знешнюю палітыку.
У вядомых мемуарах маршала [[Басамп'ер]]а расказаны [[анекдот]], які высмейвае іспанскі этыкет, пра тое, што нібы Філіп III памёр, учадзеўшы ля [[камін]]а, бо прыдворныя не змаглі своечасова адшукаць адзінага гранда, які меў права рухаць крэсла караля.▼
У [[1618]] годзе пасля [[Пражскія дэфенестрацыі|Пражскай дэфенестрацыі]] Аўстрыя і імператар свяшчэннай Рымскай імперыі [[Фердынанд II, імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі|Фердынанд II]] пачалі кампанію супраць [[Евангелічная унія|Пратэстанцкай уніі]] і [[Чэхія, гістарычная вобласць|Багеміі]]. Суньіга падбухторваў Філіпа ўступіць у вайну на баку Аўстрыйскіх Габсбургаў, і Амброзіа Спінола, узыходная зорка іспанскай арміі, быў адпраўлены на чале [[Фламандская армія|Фламандскай арміі]] для ўдзелу ў канфлікце. Такім чынам, Іспанія ўступіла ў [[Трыццацігадовая вайна|Трыццацігадовую вайну]].
=== Смерць ===
▲У вядомых мемуарах маршала [[Басамп'ер]]а расказаны [[анекдот]], які высмейвае іспанскі этыкет, пра тое, што нібы Філіп III памёр, учадзеўшы ля [[камін]]а, бо прыдворныя не змаглі своечасова адшукаць адзінага гранда, які меў права рухаць крэсла караля. Філіп III памёр у [[1621]] годзе і на прастол узышоў яго сын [[Філіп IV, кароль Іспаніі|Філіп IV]].
== Сям'я ==
[[Файл:Margaret of austria 1609.jpg|міні|Маргарыта Аўстрыйская, жонка Філіпа III]]
У [[1599]] годзе Філіп III ажаніўся з [[Маргарыта Аўстрыйская, 1584–1611|Маргарытай Аўстрыйскай]] ([[1584]]—[[1611]]), сястрой імператара [[Фердынанд II, імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі|Фердынанда II]]. Яна нарадзіла яму восем дзяцей:
* [[Ганна Аўстрыйская|Ганна]] ([[1601]]—[[1666]]), каралева Францыі, жонка [[Людовік XIII|Людовіка XIII]].
| |||