Металы: Розніца паміж версіямі

'''Метал''' (мн. лік “металы”; ад {{lang-la|metallum}}  — шахта) – — [[Простыя рэчывы|простае рэчыва]], [[атам]]ы якіхякога вызначаюцца здольнасцю аддаваць [[валентныя электроны]] і пераходзіць у [[Зарад электрычны|дадатна зараджаныя]] [[іон]]ы. Абагуленыя [[валентныя электроны]] свабодна перамяшчаюцца ў [[Крышталь|крысталічнайкрышталічнай рашотцы]], забяспечваючы [[Хімічная сувязь|сувязь]] паміж [[атам]]амі. Структура М.металаў апісваецца зоннай теорыяйтэорыяй.

Большасць (больш за 85) вядомых [[Хімічны элемент|хімічных элементаў]] — – М.металы і толькі каля 22 — [[неметал]]ы.

Адрозніваюць М.металы галоўных і пабочных падгруп [[Перыядычная сістэма элементаў|Перыядычнай сістэмы]]. М.Металы галоўных падгруп завуцца непераходнымі, у іх [[атам]]ах адбываецца запаўненне s- і р-электронных абалонак. М.Металы пабочных падгруп завуцца пераходнымі, у іх дабудоўваюцца d- і f-абалонкі, у адпаведнасці з чым яны падзяляюцца на d-групу иі дзве f-групы — [[лантаноіды]] иі [[актыноіды]].

М.Металы вызначаюцца высокай электра- і [[цеплаправоднасць|цеплаправоднасцю]], здольнасцьюздольнасцю адбіваць светлавыя хвалі, пластычнацюпластычнасцю. У цвёрдым выглядзе звычайна маюць [[Крышталь|крышталічную]] будову. Большасць М.металаў крышталізуецца ў простых структурах (кубічных і гексаганальных), якія адпавядаюць найшчыльнейшай кампаноўцы [[атам]]аў. Шмат М.металаў могуць існаваць у дзвюх і больш [[Крышталь|крышталічных]] мадыфікацыях (гл. [[Палімарфізм]]). Паліморфныя пераходы часам спалучаюцца са стратай металічных уласцівасцей (напрыклад, пераход белага [[волава]] (b-Sn) ў шэрае (a-Sn).

Цвёрдасць некаторых металаў па [[Шкала Моаса|шкале Моаса]]:<ref>{{кніга | аўтар = Поваренных А. С. |загаловак = Твердость минералов | выдавецтва = АН УССР| год = 1963 | старонкі = 197-208. — 304 с }}</ref>

Агульныя для М.металаў хімічныя ўласцівасці абумоўленыяабумоўлены слабойслабай [[Хімічная сувязь|сувяззю]] [[Валентныя электроны|валентных электронаў]] з [[Ядро атама|ядром]] [[атам]]а: утварэнне дадатна [[Зарад электрычны|зараджаных]] [[іон]]аў (катыёнаў), станоўчая [[ступень акіслення]] ў [[Рэчывы складаныя|злучэннях]], утварэнне асновныхасноўных [[аксід]]аў і [[гідраксід]]аў, выцясненне [[вадарод]]у з [[Кіслата|кіслотаўкіслот]] і г.д.

Металічныя ўласцівасці [[Хімічны элемент|элемента]] праяўляюцца тым яскравей, чым, ніжэй яго [[электраадмоўнасць]]. У падгрупах [[Перыядычная сістэма элементаў|Перыядычнай сістэмы]] з узрастаннем [[Атам|атамнага нумару]] [[электраадмоўнасць]] у цэлым змяншаецца, а металічныя ўласцівасці ўзрастаюць.

М.Металы ад [[Літый|Li]] да [[Натрый|Na]] лёгка рэагуюць з [[кісларод]]ам на холадзе, іншыя злучаюцца з [[кісларод]]ам толькі пры награванні, а [[Ірыдый|Ir]], [[Плаціна|Pt]], [[Золата|Au]] з [[кісларод]]ам не ўзаемадзейнічаюць. Уласцівасці М.металаў характарызуюцца іх месцам у [[ЭлектрахіміныЭлектрахімічны рад напружанняў металаў|электрахімічным радзе]]. М.Металы ад [[Літый|Li]] да [[Натрый|Na]] выцясняюць [[вадарод]] з [[Вада|вады]] пры [[Нармальныя ўмовы|нармальных умовах]], а ад [[Магній|Mg]] да [[Талій|Tl]]  — пры награванні. М.Металы, якія стаяць у [[ЭлектрахіміныЭлектрахімічны рад напружанняў металаў|электрахімічным радзе]] перад [[вадарод]]ам, выцясняюць яго з разбаўленых [[Кіслата|кіслотаўкіслот]] (на холадзе або пры награванні). М.Металы, якія стаяць у [[ЭлектрахіміныЭлектрахімічны рад напружанняў металаў|электрахімічным радзе]] пасля [[вадарод]]у, раствараюцца толькі ў [[Кіслата|кіслародных кіслотах]] (канцэнтраваная [[Серная кіслата|H2SO4]] ці [[Азотная кіслата|HNO3]]), а [[Плаціна|Pt]], [[Золата|Au]]  — толькі ў [[Сумесь|сумесі]] гэтых [[Кіслата|кіслотаўкіслот]]. [[Аксід]]ы М.металаў ад [[Літый|Li]] да [[Алюміній|Al]] і ад [[Лантан|La]] да [[Цынк|Zn]] [[Аднаўленне|аднаўляюцца]] цяжка, бліжэй да канца [[ЭлектрахіміныЭлектрахімічны рад напружанняў металаў|рада]] схільнасць да [[Аднаўленне|аднаўлення]] павялічваецца, [[аксід]]ы апошніх у [[ЭлектрахіміныЭлектрахімічны рад напружанняў металаў|радзе]] М.металаў распадаюцца на М.метал і [[кісларод]] ужо пры невялікім награванні.

[[Ступень акіслення|Ступені акіслення]] непераходных М.металаў: +1 для падгрупы I а; +2 для II a; +1 і +3 для III a; +2 і +4 для IV a; +2, +3 і +5 для V a; — 2, +2, +4, +6 для VI a. У пераходных М.металах: +1, +2, +3 для падгрупы I б, +2 для II б; +3 для III б; +2, +3, +4 для IV б; +2, +3, +4, +5 для V б; +2, +3, +4, +5, +6 для VI б, +2, +3, +4, +5, +6, +7 для VII б, от +2 до +8 в VIII б. У [[Лантаноіды|лантаноідаў]]: +2, +3 иі +4, у [[Актыноіды|актыноідаў]]  — ад +3 да +6. [[Аксід]]ы М.металаў з малой [[Ступень акіслення|ступенню акіслення]] маюць [[Аснова|асноўныя ўласцівасці]], [[аксід]]ы з высокай [[Ступень акіслення|ступенню акіслення]] з'яўляюцца [[ангідрыд]]амі [[Кіслата|кіслотаўкіслот]]. М.Металы з пераменнаю [[Валентнасць|валентнасцю]] (напрыклад, [[Хром|Cr]], [[Марганец|Mn]], [[Жалеза|Fe]]), у [[Складаныя рэчывы|злучэннях]], дзе яны маюць нізкія [[Ступень акіслення|ступені акіслення]], ([[Хром|Cr]] (+2), [[Марганец|Mn]] (+2), [[Жалеза|Fe]] (+2)), выяўляюць [[Аднаўленне|аднаўленчыя ўласцівасці]], а ў [[Складаныя рэчывы|злучэннях]], дзе яны маюць вышэйшыя [[Ступень акіслення|ступені акіслення]] ([[Хром|Cr]] (+6), [[Марганец|Mn]] (+7), [[Жалеза|Fe]] (+3)) уласцівасці [[Акісленне|акісляльныя]].

Здольнасць М.металаў да ўтварэння [[Складаныя рэчывы|злучэнняў]] і [[Палімарфізм|паліморфных пераходаў]] стварае аснову для атрымання шмаатлікіхшматлікіх [[Сплаў|спаваўсплаваў]] з разнастайнымі карыснымі ўласцівасцямі. Колькасць вядомых [[Сплаў|спаваўсплаваў]] перавысіла 10 000.

НазоўНазва «метал» паходзіць ад грэчаскага métallon (ад metalléuo  — выкапваю, здабываю з зямлі), якое спачатку азначала копі, руднікі (у [[Герадот|Геродота]], [[5 ст. да н.э.]]). У старажытнасці і сярэднявеччы лічылі, што ёсць 7 М.металаў: [[золата]], [[серабро]], [[медзь]], [[волава]], [[свінец]], [[жалеза]], [[ртуць]]. М.  В.  Ламаносаў налічваў 6 М.металаў ([[Золата|Au]], [[Серабро|Ag]], [[Медзь|Cu]], [[Волава|Sn]], [[Жалеза|Fe]], [[Свінец|Pb]]) і вызначаў М.метал як «светлое тело, которое ковать можно». У 1-й палове [[19 ст.]] былі атрыманыя М.металы платынавай групы, [[Шчолачныя металы|Шчолачныяшчолачныя]] і [[Шчолачназямельныя металы|шчолачназямельныя]] М.металы, адкрытыяадкрыты невядомыя М.металы пры [[Хімічны аналіз|хімічным аналізе]] [[мінерал]]аў. В 1860—63 метадам [[Спектральны аналіз|спектральнага аналізу]] былі адкрыты [[Цэзій|Cs]], [[Рубідый|Rb]], [[Талій|Tl]], [[Індый|In]]. У другой палове [[20 ст.]] былі штучна атрыманыя [[Радыеактыўнасць|радыеактыўныя]] М.металы, у прыватнасці, [[трансураніды]].