Кхуздул: Розніца паміж версіямі

Паводле легенды, апісанай у [[Сільмарыліян|Сільмарыліяне]], кхуздул прыдумаў [[Аўлэ]], адзін з [[валар]]. Аўлэ стварыў гномаў з камянёў і пачаў вучыць іх мове, прыдуманай для іх<ref>([[сільмарыліян]], глава 2)</ref>. Гэта адбылося да таго, як гномы зноў заснулі, каб дачакацца, калі прыйдзе час іх Абуджэння. І да таго часу, як у Міжзем'е прыйшлі Сыны Эру [[Эльфы (Міжзем'е)|эльфы]] і [[Людзі (Міжзем'е)|людзі]]. Такім чынам, магчыма сказаць, што кхуздул — старажытнейшая мова Міжзем'я (не лічачы [[Валарын|Валарына]] і магчыма [[Мова энтаў|мовы энтаў]]).

[[Image:Balin.jpg|thumb|left|Надпіс на магіле Баліна — адзіны вядомы надпіс на кхуздуле: "Balin Fundunul uzbad Khazaddûmu" - "Балін, сын Фундзіна, уладар Морыі|250px]]Пасля іх абуджэння гэтая мова (як і ўсе мовы і ўсё іншае ў [[Арда|Ардзе]]) з цягам часу мянялася, набываючы адрозненні ў розных аддаленых адзін ад аднаго паселішчах гномаў. Але змены адбываліся так марудна, а адрозненні былі такімі нязначнымі, што нават у ТрэцюююТрэцюю эпоху Гномы з розных родаў лёгка разумелі адзін аднаго. Кхуздул рэдка і неахвотна вывучалі прадстаўнікі іншых рас, мабыць з-за таго, што мова гномаў была складанай і немілагучнай. І самі гномы не вельмі жадалі распавядаць аб ёй іншым. Іх мова была «сакрэтам, які яны не адкрывалі добраахвотна нават сваім сябрам»<ref>LotR прыкл. F</ref>. Уласныя імёны гномаў, такія, якімі іх бачым у творах Толкіна, узятыя з [[адунаік|мовы людзей]]. Сваіх сакрэтных, "унутраных" імёнаў, гномы не гавораць анікому, іх нават не выбіваюць на надмагільных камянях. Ва [[Уладар пярсцёнкаў|Уладары пярсцёнкаў]] і іншых творах Толкіна кхуздул ужываецца ў асноўным у геаграфічных назвах. Адной з нешматлікіх фраз, якія былі сказаныя на кхуздуле, з'яўляецца баявы выклік [[Гімлі]], які ён пракрычаў падчас [[Аблога Хорнбурга|Аблогі Хорнбурга]]: "Барук Казад! Казад аі-мену! (Baruk Khazâd! Khazâd ai-mênu!) - "Сякеры Гномаў! Гномы (ідуць) на вас!"

Толкін пісаў, што кхуздул "быў створаны ў накідах, з некаторымі дэталямі структуры і вельмі маленькім слоўнікам"<ref>{{Кніга HC|Two|Late Writings|300}}</ref>. Гэта, безумоўна, адбылося ў трыццатыя гады. Кхуздульскія словы Khazaddûm i Gabbilgathol з'яўляюцца ў раніх версіях "«Сільмарыліёна"»<ref>{{Кніга УтП|Two|Valinor and Middle-Earth before the Lord of thr rings|274}}</ref>. Відавочна, што асновай для мовы былі [[семітскія мовы]]. Але Толкін не пакінуў падрабязных матэрыялаў па мове, і ўсё, што вядома - асобныя фразы аб структуры і невялікі лексікон слоў і выразаў. Мы ведаем некалькі назваў, імёнаў, надпіс на магіле Баліна («Balin Funinul uzbad Khazaddumu» - «Балін, сын Фундзіна, уладар Морыі») і баявы клічвокліч Гімлі («Baruk Khazâd! Khazâd ai-mênu!» — «Сякеры Гномаў! Гномы ідуць на вас!»). Але ёсць звесткі, што ў чарнавых накідах Толкіна, ёсць поўная граматыка Кхуздула, але яна не апублікаваная і знаходзіцца ў архіве аднаго з лінгвістычных толкіністскіх часопісаў.