Вікіпедыя

Асманская мова: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
арфаграфія
Радок 1:
'''Асманская мова''' (саманазва: لسان غثمانی ''lisân-instagram'ı Osmânî'', {{Шаблон:Lang-tr|Osmanlıca, Osmanlı Türkçesi}}Osmanlıca, Osmanlı Türkçesi), званая таксама стараанаталійска-цюркскай, стараасманскай або асманска-турэцкай,  — дзяржаўная мова [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]], належыць да агускай падгрупепадгрупы [[Цюркскія мовы|цюркскіх моў]]. Нягледзячы на тое, што асманская мова была цюркскай ў сваей аснове, яе лексіка даходзіла ў некаторых творах да 80-90  % [[Арабская мова|арабскіх]] і [[Персідская мова|персідскіх]] слоў, прычым арабізмы ў большасці сваей прыйшлі (як і ў іншыя цюркскія мовы) праз пэрсыдзкае[[Персідская пасродкумова|персідскую]]. Акрамя гэтага, выкарыстоўваліся асобныя арабскія і персідскія граматычныя канструкцыі (напрыклад, ізафет). Таму да сярэдзіны [[19 стагоддзе|XIX стагоддзя]] асманская мова вельмі моцна адрознівалася ад гутарковых турэцкіх дыялектаў (хоць, з іншага боку, і ўплываўўплывала на іх). Выкарыстоўваўся [[арабскі алфавіт]] з некаторымі мадыфікацыямі (агульнымі з персідскай пісьменнасцю, за выключэннем літары [[Арабскі алфавіт|каф]] з трыма кропкамі зверху  — для заднеязычнага {{Шаблон:IPA|[ŋ]}}, які не захаваўся ў сучасным літаратурным турэцкім, але прысутнічае ў шэрагу сучасных цюркскіх моў, напрыклад, у татарскай, казахскай).
 
== Перыядызацыя ==
I. Стараанаталійска-цюркская (XIII  — канец XV  стст.)  — фармавалася ў складанай этнічнай сітуацыі ў МалайМалой Азіі, якая склалася пасля перасялення сельджукаў ў [[Анатолія|Анатолю]], ядро іх складалі [[Агузы|агузскія]] плямёны, у заваевах прымалі ўдзел таксама [[Полаўцы|кыпчацкія]] і [[Карлукі|карлукскія]] плямёны. Звычайна стараанаталійска-цюркскую вылучаюць у асобную мову.
 
II. Уласна асманская:
: 1. Ранетурэцкая або ранеасманская (другая палова XV—XVI  стст.).
 
: 2. Сярэднятурэцкая або сярэднеасманская (XVII  — першая палова XVIII  стст.)  — «залаты век» асманскай літаратуры, максімальны адрыў пісьмова-літаратурнай мовы ад народна-гутарковага.
 
: 3. Наватурэцкая або наваасманская (першая палова XIX  — першая чвэрць XX  стст.).
III. Уласна турэцкая (з 30-х гг. XX стагоддзя).
 
Радок 15:
Пасля ўтварэння Турэцкай рэспублікі ([[1924]]) была кадыфікаваная сучасная [[Турэцкая мова|турэцкая]] літаратурная мова, з пісьменнасцю, заснаванай на [[Лацінскі алфавіт|лацінскім алфавіце]] ([[1928]]), і асманская мова выйшла з ужывання.
 
Сучасная турэцкая мова была створана ў пачатку XX стагоддзя шляхам кадыфікацыі народных гутарковых дыялектаў Турцыі і не з'яўляецца прамым працягам асманскай мовы. Аднак за некалькі стагоддзяў выкарыстання асманская пісьмовая традыцыя аказала на гэтыя дыялекты моцны ўплыў. Адно з асноўных адрозненняў сучаснай турэцкай мовы ад асманскай  — гэта больш шырокае выкарыстаннем цюркскіх неалагізмаў замест араба-персідскіх запазычанняў (доля апошніх у турэцкай мове складае каля 30  % супраць 80  % у асманскай), а таксама меншая колькасць складаных слоў.
 
У пачатку XXI ст. чачэнскія джыхадзісты разглядалі асманскую мову (разам з арабскай) як магчымую наднацыянальную мову для «Каўказскага эмірата», аднак ўзяла верх кропка гледжання прыхільнікаў арабскай мовы<ref>http://www.ansar.ru/analytics/chechenskaya-arabica</ref>.
Радок 22:
 
=== На рускай ===
* Гузев В.  Г.  Староанатолийско-тюркский язык // Языки мира: Тюркские языки.  — М.: Институт языкознания РАН, 1996.  — С. 116—126.  — (Языки Евразии).  — <nowiki>ISBN 5-655-01214-6</nowiki>. 
* Гузев В.  Г.  Староосманский язык.  — М.: «Наука», Главная редакция восточной литературы, 1979. 
* Кононов А.  Н.  Турецкий язык // Языки мира: Тюркские языки.  — М.: Институт языкознания РАН, 1996.  — С. 394—412.  — (Языки Евразии).  — <nowiki>ISBN 5-655-01214-6</nowiki>.<br />
 
=== На англійскай ===
Радок 35:
 
=== На нямецкай ===
* {{Шаблон:Cite book|title=Türkische Grammatik, mit Paradigmen, Litteratur, Chrestomathie, und Glossar|author=Müller, August & Gies, Hermann|year=1889|location=Berlin|page=|url=http://www.archive.org/details/trkischegrammat00giesgoog}}<span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">[http://www.archive.org/details/trkischegrammat00giesgoog Türkische Grammatik, mit Paradigmen, Litteratur, Chrestomathie, und Glossar].&#x20; </span></span><span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">— Berlin, 1889.</span></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
* {{Шаблон:Cite book|title=Lehrbuch der modernen osmanischen Sprache|author=Manissadjian, J. J.|year=1893|location=|page=|url=http://www.archive.org/details/mrsidilisanyos00maniuoft}}<span class="citation" contenteditable="false"></span>
* {{Шаблон:Cite book|title=Gramatik der osmanisch-türkischen Sprache|author=Weil, Gotthold|year=1917|location=Berlin|page=|url=http://www.archive.org/details/gramatikderosman00weiluoft}}<span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">[http://www.archive.org/details/gramatikderosman00weiluoft Gramatik der osmanisch-türkischen Sprache].&#x20; </span></span><span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">— Berlin, 1917.</span></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
 
=== На французскай ===
* {{Шаблон:Cite book|title=Dictionnaire turc-français|author=Bianchi, T.X. & Kieffer, J. D.|year=1801|location=Paris|volume=I|page=|url=http://books.google.com/books?id=v_ffAAAAMAAJ}}<span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">— Paris, 1801.&#x20; — Vol.&#x20; </span></span><span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">I.</span></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
* {{Шаблон:Cite book|title=Dictionnaire turc-français|author=Bianchi, T.X. & Kieffer, J. D.|year=1837|location=Paris|volume=II|page=|url=http://books.google.com/books?id=m0BbAAAAQAAJ}}<span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">— Paris, 1837.&#x20; — Vol.&#x20; </span></span><span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">II.</span></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
* {{Шаблон:Cite book|title=Dictionnaire français-turc|author=Bianchi, T.X.|year=1843|location=Paris|volume=I|page=|url=http://www.archive.org/details/dictionnairefran01bianuoft}}<span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">— Paris, 1843.&#x20; — Vol.&#x20; </span></span><span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">I.</span></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
* {{Шаблон:Cite book|title=Dictionnaire français-turc|author=Bianchi, T.X.|year=1846|location=Paris|volume=II|page=|url=http://www.archive.org/details/dictionnairefran02bianuoft}}<span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">— Paris, 1846.&#x20; — Vol.&#x20; </span></span><span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">II.</span></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
* {{Шаблон:Cite book|title=Dictionnaire abrégé français-turc|author=Hindoglu, A.|year=1831|location=Vienne|page=|url=http://www.archive.org/details/dictionnaireabr00hinduoft}}<span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">— Vienne, 1831.</span></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
* {{Шаблон:Cite book|title=Dictionnaire portatif turc-français|author=Youssouf, R.|year=1890|location=Constantinople|page=|url=http://www.archive.org/details/DictionnairePortatifTurc}}<span class="citation" contenteditable="false"><span class="citation">— Constantinople, 1890.</span></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
Радок 57:
 
== Спасылкі ==
* [http://www.osmanlimedeniyeti.com(недоступнаяссылка&nbsp;—,&nbsp;) http://www.osmanlimedeniyeti.com(недаступная спасылка —, )]
* [http://www.islamharfleri.com/kurs/index.html Курс асманскай мовы](недаступная спасылка&#x20; — [//web.archive.org/web/*/http://www.islamharfleri.com/kurs/index.html ''гісторыя''],&#x20; [//web.archive.org/web/20060620002555/http://www.islamharfleri.com/kurs/index.html ''копія''])
* Асманская клавіятура: [http://www.umich.edu/~turkish/links/keyboard/klavye.htm], [http://www.lexilogos.com/clavier/osmanlica.htm]
[[Катэгорыя:Культура Асманскай імперыі]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Асманская_мова"