Дзяржынск: Розніца паміж версіямі

{{значэннізначэнні2|Спасылка=Дзяржынск, (значэнні)}}

'''Дзяржы́нск'''<ref name="NNP"/>, ці '''Ко́йданаў'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}} С. 48.</ref> ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Dziaržynsk''; да [[29 ліпеня]] [[1932]] года  — '''''Ко́йданава''''')  — горад у [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскага раёна]].

== ЗаГеаграфія 38==
Горад знаходзіцца за 38 км на паўднёвы захад ад [[Мінск]]а, на чыгуначнай лініі (станцыя [[Койданава (станцыя)|Койданава]]) і аўтадарозе Мінск  — [[Баранавічы]]. Насельніцтва 27&nbsp;441 чал. (2017)<ref name="2017-Estimate"/>. Праз горад працякае рака [[Нецечка]]<ref name="epb4">{{Крыніцы/ЭПБ|4}}</ref>.

Тапонім «Койданаў», імаверна, утварыўся ад імя татарскага ваяра Койдана (Кайдана), войскі якога нібыта разбіў непрыяцель пад легендарным ''Крутагор’ем'' у [[13 стагоддзе|XIII ст.]]<ref name="KTSB"/>. Згодна з іншым меркаваннем, назва места паходзіць ад імя татарскага военачальніка, які калісьці жыў у гэтых мясцінах. Ён наняўся ў канцы [[14 стагоддзе|XIV]]  — пач. [[15 стагоддзе|XV]] стст. ў войска [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і меў тут сваю рэзідэнцыю.

У [[14 стагоддзе|XIV ст.]] Койданаў далучыўся да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У розныя часы мясцовасць знаходзілася ва ўладанні [[Гедзімінавічы|Гедзімінавічаў]], [[Вярэйскія|Вярэйскіх]], [[Гаштольды|Гаштольдаў]], [[Радзівілы|Радзівілаў]]. У пач.пачатку [[16 стагоддзе|XVI ст.]] Койданаў пацярпеў ад набегаў татараў (у [[1502]] і [[1503]] гг.). У [[1542]] годзе паселішча зрабілася цэнтрам [[Койданаўскае староства|староства]], пазней [[Койданаўскае графства|графства]].

У [[1550]]—[[1831]] гг. Койданаў атрымаў вядомасць значнага асяродку распаўсюджвання [[кальвінізм]]у. Каля [[1564]] года [[Мікалай Радзівіл «Руды»]] збудаваў тут драўляны кальвінскі збор (з [[1613]]  — мураваны), а таксама плябанію, школу і багадзельню. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай ([[1565]]—[[1566]]) мясцовасць увайшла ў склад [[Менскі павет|Менскага павета]] [[Менскае ваяводства|Менскага ваяводства]]. У [[1588]] паселішча атрымала статус [[мястэчка]]<ref name="evkl"/>. У гэты час тут было 120 дымоў, замак, кальвінскі збор, ратуша, касцёл, рынак, 2 карчмы, 4 вадзяныя млыны. Існавала 6 вуліцаў: Віленская, Мінская, Плябанская, Рубяжэвіцкая, Слуцкая, Станькаўская. [[Спіс каралёў польскіх|Кароль]] і [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Ваза]] дазволіў праводзіць 2 вялікія кірмашы: на [[Грамніцы]] ([[2 лютага]]) і [[Сёмуха|Сёмуху]] і штотыднёвы торг. Пазней кірмашы таксама збіраліся на Юр’я ([[23 красавіка]]) і Пакровы ([[1 кастрычніка]]). Паводле звестак на [[1620]] год, у цэнтры мястэчка знаходзіўся чатырохкутны гандлёвы пляц, забудаваны дамамі рамеснікаў і гандляроў; на пляцы было 5 крамаў, карчма і 23 мяшчанскія двары; агулам налічвалася 110 двароў

[[11 ліпеня]] [[1655]] г. у пачатку [[Вайна 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовай вайны]] войскі [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] ўшчэнт спустошылі Койданаў. Як даносілі захопнікі свайму гаспадару<ref name="NV"/>:

Аднаўленне Койданава ішло марудна. У 2-й пал.палове [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] тут збудавалі новы драўляны касцёл Св. Ганны. Станам на [[1791]] год у мястэчку было 134 [[Дым, (адзінка падаткаабкладання)|дымы]].

У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Койданаў апынуўся ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], дзе стаў цэнтрам воласці Мінскага павета [[Віленская губерня|Віленскай губерні]]. У [[1796]] годзе мястэчка атрымала герб: «''выява галінак дуба і алівы''»<ref name="ehb"/>. У [[вайна 1812 года|вайну 1812 года]] [[15 лістапада]] войскі [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] разбілі аддзел, сфарміраваны з мясцовых і французскіх салдат. У [[1871]] годзе праз мястэчка прайшла [[чыгунка]], адкрыўся 2-павярховы вакзал. У кан.канцы [[XIX стагоддзе|XIX]]  — пач.пачатку [[XX стагоддзе|XX ст.]] дзейнічалі кальвінскі збор, [[касцёл]], [[царква]], [[сінагога]]; працавалі народная і гарадская вучэльні, 2 яўрэйскія малітоўныя школы, багадзельня, больш за 30 крамаў, паравы млын, шапавальні, бровары; [[год|рэгулярна]] праводзілася 6 кірмашоў. У [[1920]] г. у выніку антыбальшавіцкага паўстання ўтварылася [[Койданаўская самастойная рэспубліка]].

У [[1924]] годзе Койданаў стаў цэнтрам раёна [[БССР]] (з [[30 чэрвеня]] [[1937]] да [[15 студзеня]] [[1938]]<ref name="NK-1"/> быў у Мінскім раёне). У [[1930]] годзе савецкія ўлады зачынілі мясцовы касцёл і ліквідавалі каталіцкую парафію<ref name="NK-2"/>. [[15 сакавіка]] [[1932]] г. паселішча атрымала статус места. [[29 ліпеня]] [[1932]] г. бальшавікі змянілі назву паселішча на ''Дзяржынск'' у гонар [[Фелікс Дзяржынскі|Фелікса Дзяржынскага]]<ref name="NK-3"/>; чыгуначная станцыя захавала старую назву. Падчас [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] з [[28 чэрвеня]] [[1941]] да [[7 ліпеня]] [[1944]] г. Дзяржынск знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.

* '''[[19 стагоддзе|ХIХ стагоддзе]]''': [[1866]]  — 1&nbsp;383 чал.<ref name="ehb"/>; [[1897]]  — 4&nbsp;744 чал.<ref name="ehb"/>

* '''[[20 стагоддзе|ХХ стагоддзе]]''': [[1939]]  — 8,7 тыс. чал.<ref name="ehb"/>; [[1977]]  — 10,7 тыс. чал.<ref name="VSE"/>; [[1991]]  — 23,7 тыс. чал.<ref name="VES"/>; [[1993]]  — 23,9 тыс. чал.<ref name="ehb"/>

* '''[[21 стагоддзе|ХХI стагоддзе]]''': [[2003]]  — 25,0 тыс. чал.; [[2006]]  — 24,8 тыс. чал.<ref name="TEB"/>; [[2008]]  — 24,9 тыс. чал.; [[2009]]  — 25&nbsp;164 чал. (перапіс)<ref name="belstat"/>; [[2016]]  — 27&nbsp;225 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [[2017]]  — 27&nbsp;441 чал.<ref name="2017-Estimate"/>

Прадпрыемствы машынабудаўнічай і металаапрацоўчай, [[Лёгкая прамысловасць|лёгкай]], [[Харчовая прамысловасць|харчовай]] прамысловасці. Гасцініца.

У месце паставілі помнік у гонар 850-[[год]]дзягодзя заснавання Крутагор’я-Койданава-Дзяржынска.

* Гарадзішча (XI—XIII  стст.)

* [[Адам Глобус]] — беларускі [[пісьменнік]], [[мастак]], выдавец

* [[Артур Вольскі]] ([[23 верасня]] [[1924]]—[[2002]])- — беларускі пісьменнік

* ''Валахановіч А.'' Дзяржынск. Гісторыка-эканамічны нарыс.  — Мінск, 1977.  — 80 с.

* ''Сташэўскі В.'' Койданаўская МТС.  — Менск, 1931.  — 48 с.

* ''Шпілеўскі І., Бабровіч Л.'' Гістарычны нарыс Дзяржыншчыны (Койданаўшчыны).  — Менск, 1932.  — 110 с.

* ''Шпілеўскі І., Бабровіч Л.'' Мястэчка Койданава. / Адбітак з часопісу «Наш Край» за 1929 год №№ № 2, 3 і 4.  — Менск, 1929.  — 42 с.  — Койданава: «Кальвіна», 2012 [http://chatys.blog.tut.by/2012/04/08/ivan-shpileuski-lyavon-babrovich-myastechka-koydanava-koydanava-kalvina-2012-2/].

* ''Валаханович А.  И.  Дзержинск.'' Историко экономический очерк.  — Минск, 1982.  — 80 с. [Города Белоруссии].

* ''Валаханович А. И., Кулагин А.  Н. '' Дзержинщина: прошлое и настоящее.  — Минск, 1986.  — 199 с.

* Устав Койдановского общества для выдачи беспроцентных ссуд бедным евреям местечка Койданово, Минской губернии.  — Минск, 1913.  — 8 с.