Македонцы: Розніца паміж версіямі

'''Македо́нцы''' ({{lang-mk|Македонци}}) — [[славяне|славянскі]] народ, карэнныя насельнікі [[Балканскі паўвостраў|Балканскага паўвострава]]. Жывуць у [[РэспублікаПаўночная Македонія|РэспубліцыПаўночнай МакедоніяМакедоніі]], у суседніх рэгіёнах [[Грэцыя|Грэцыі]], [[Албанія|Албаніі]]. У выніку эміграцыі склаліся буйныя македонскія абшчыны ў іншых [[Еўропа|еўрапейскіх]] краінах, [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[ЗША]], [[Канада|Канадзе]]. Агульная колькасць - 2 115 тыс. чал.<ref>[http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=13186 Macedonian]</ref>.

У старажытнасці тэрыторыя [[Балканскі паўвостраў|Балканскага паўвострава]], населенага сучаснымі македонцамі, была занята [[ілірыйцы|ілірыйскімі]], [[фракійцы|фракійскімі]] і [[грэкі|грэчаскімі]] плямёнамі. Само найменне [[Македонія, зямля|Македоніі]] паходзіць ад назвы [[старажытныя македонцы|старажытных македонцаў]], якія маглі належыць як да фракійцаў, так і да грэкаў. Да [[148]] г. н. э. існавала буйная [[Старажытная Македонія|Македонская дзяржава]], пазней заваяваная [[Старажытны Рым|Рымам]]. Да сярэдзіны 1 тысячагоддзя н. э. яе насельніцтва было значна [[эліны|элінізавана]] або [[раманскія мовы|раманізавана]], толькі ў заходняй [[гара|горнай]] частцы захаваліся нашчадкі ілірыйцаў і фракійцаў — продкі сучасных [[албанцы|албанцаў]]. Таксама захавалася назва Македоніі як [[Гістарычная вобласць|гістарычнай вобласці]].

У [[681]] г. на поўдзень ад [[Рака Дунай|Дуная]] было заснавана [[Першае Балгарскае царства|Балгарскае царства]], у склад якой трапіла частка Македоніі (у тым ліку тэрыторыя сучаснай [[Рэспубліка Македонія|Рэспублікі Македонія]]). Паўднёвыя землі (тэрыторыя сучаснай [[Македонія, Грэцыя|грэчаскай Македоніі]]) у большым кантралявалася [[Візантыя]]й. [[Булгары]] і візантыйцы праводзілі палітыку перасялення славян, што прывяло да распаду традыцыйных племянных саюзаў і некаторым зменам на [[этнас|этнічнай]] [[Геаграфічная карта|карце]] Балканскага паўвострава. Значную ролю ў захаванні славянскай мовы і культуры адыгралі візантыйскія місіянеры [[Кірыл і Мяфодзій]], якія з дапамогай вучняў стварылі [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскую мову]] на аснове дыялектаў македонскіх славян, а таксама славянскае [[пісьмо]] ([[кірыліца]], [[глаголіца]]). У [[865]] г. балгарскі цар [[Барыс I]] прыняў [[праваслаўе|праваслаўнае]] [[хрысціянства]]. Старажытная Балгарыя стала своеасаблівым пасрэднікам у перадачы хрысціянства і [[кніга|кніжнай]] культуры іншым славянскім народам. Адным з галоўных культурных цэнтраў Балгарыі стаў [[горад Скоп'е]]. У [[970]] г., калі ўсходняя частка Балгарыі была занята спачатку кіеўскім князем [[Святаслаў Ігаравіч|Святаславам]], а потым Візантыяй, у Скоп'е была перанесена балгарская [[сталіца]].

У [[XI стагоддзе|XI]] - [[XIV стагоддзе|XIV]] стст. тэрыторыю Македоніі аспрэчвалі паміж сабою Візантыя, [[Другое Балгарскае царства|другое Балгарскае царства]] і [[Сербія]]. У другой палове [[XIV стагоддзе|XIV]] ст. [[Марка Мрняўчэвіч]] стварыў [[Прылепскае каралеўства]], якое падначальвалася [[Асманская імперыя|Асманскай Порце]]. Але ў [[1395]] г. яно было анэксавана асманамі. Македонія ўвайшла ў склад іх дзяржавы.

У часы панавання першага і другога Балгарскіх царстваў славянскае насельніцтва Македоніі звычайна называлася ў пісьмовых крыніцах або [[балгары|балгарамі]] або проста славянамі. Відавочна істотных адрозненняў у культуры славян Македоніі і Балгарыі сапраўды не было. Сучасныя [[Грэцыя|грэчаскія]] гісторыкі заўважаюць, што ў розныя гістарычныя перыяды ў Македоніі ўзрастала або памяншалася колькасць грэчаскага насельніцтва. Асманскі ўрад праводзіў палітыку каланізацыі зямель [[мусульмане|мусульманамі]]. Некаторыя з іх былі мясцовага паходжання, але таксама прыцягваліся перасяленцы з [[Малая Азія|Малой Азіі]] і [[Албанія|Албаніі]]. Усе праваслаўныя жыхары Македоніі звычайна называліся ў асманскіх дакументах па канфесійнай прыкмеце грэкамі. Хаця выхадцы з Македоніі прымалі ўдзел у барацьбе паўднёвых славян і грэкаў супраць асманаў, асобны [[нацыяналізм|нацыянальны рух]] македонцаў вылучыўся даволі позна.

У [[1870]] г. султан [[Абдул-Азіз]] заснаваў Балгарскі экзархат праваслаўнай царквы, у склад якой увайшлі землі Усходняй і Заходняй Македоніі. Яшчэ раней узніклі свецкія балгарскія школы. Былі створаны неабходныя перадумовы для ўваходжання славян-македонцаў у склад балгарскай [[нацыя|нацыі]]. У [[1878]] г. узнікла аўтаномная [[Балгарыя|Балгарская дзяржава]], якая афіцыйна прэтэндавала на ўсе землі Македоніі. Супраць гэтага выступілі Сербія і Грэцыя. Было вырашана пачаць працэс надання аўтаноміі самой Македоніі, дзе акрамя славян жыло шмат мусульман і грэкаў. Аднак праект македонскай аўтаноміі быў адхілены асманскімі ўладамі ў [[1880]] г.

Сербія, якая ўсё больш і больш губляла аўтарытэт у "македонскім пытанні", у [[1888]] г. праз сваіх [[Дыпламатыя|дыпламатаў]] упершыню адкрыта выказала думку аб існаванні самастойнага македонскага славянскага народа. Спярша яна знайшла падтрымку сярод македонскіх студэнтаў, што вучыліся ў замежных краінах. У [[1903]] г. падчас славянскага паўстання ў Македоніі македонскі мовазнавец [[Крстэ Пэткаў Місіркаў]] навукова абгрунтаваў існаванне асобнай [[македонская мова|македонскай мовы]].

У [[1913]] г. Македонія фактычна апынулася падзеленай паміж Грэцыяй, Балгарыяй і Сербіяй. Грэцыя атрымала так званую Паўднёвую Македонію (зараз [[Македонія, Грэцыя|рэгіён]] у Грэцыі). Балгарыя — усходнюю частку, Сербія — заходнюю. У [[1929]] г. у складзе [[Югаславія|Югаславіі]] вылучылася Вардарская бановіна, на аснове якой у [[1945]] г. была створана Народная Рэспубліка Македонія (з 1963 - Сацыялістычная Рэспубліка Македонія). У [[1946]] г. Народная Рэспубліка Македонія ўвайшла ў склад Югаславіі на правах раўнапраўнага чальца. Македонская мова атрымала дзяржаўны статус як у самой рэспубліцы, так і ва ўсёй Югаславіі.

[[Жывёлагадоўля]] развіта ў горных раёнах, асабліва на захадзе. Найбольш распаўсюджаная свойская жывёла — [[Авечка свойская|авечка]]. Трымаюць таксама [[Каза свойская|коз]], [[карова|кароў]], [[конь|коняў]], [[Свойскі асёл|аслоў]], радзей [[свінні|свінняў]]. У мінулым, кароў выкарыстоўвалі не столькі для атрымання [[малако|малака]], колькі як цяглавую жывёлу. У [[вёска]]х і на ўскраінах [[горад|гарадоў]] даволі распаўсюджана [[пчалярства]], на [[возера|азёрах]] — [[рыбалоўства]].

Здаўна македонцы займаліся адыходніцтвам. У цёплую пару года мужчыны займаліся сельскай , а ў астатнія месяцы працавалі ў гарадах, у тым ліку дастаткова аддаленых, будаўнікамі, цеслярамі, возчыкамі, наймаліся на лесараспрацоўкі і каменаломні. Македонскія [[рамяство|рамеснікі]] здаўна славіліся разьбярствам па дрэву, вытворчасцю [[метал]]ічнага гаспадарчага посуду, конскай збруі і інш.

Сельскія паселішчы рознага тыпу. У далінах сустракаюцца вялікія вёскі, пабудаваныя паабапал дарогі але вакол плошчы. У эпоху [[Асманская імперыя|асманскага]] панавання ўзніклі вёскі-''чыфлік'' з высокай агароджай. У горных раёнах распаўсюджаны так званыя раскіданыя паселішчы, калі асобныя гаспадаркі або некалькі гаспадарак (''край'') знаходзяцца на пэўнай дыстанцыі (да 2 км). Гарады да [[1912]] г. былі заселены пераважна [[грэкі|грэкамі]] або мусульманамі, таму старыя кварталы да нашага часу захоўваюць усходняе аблічча. Да пачатку XX ст. тыповыя хаціны [[каркас]]ныя, абмазаныя [[гліна]]й, аднакамерныя. [[Падлога]] земляная. [[Дах]] накрывалі дранкай або саломай. Столі не было. Жытло падзялялі драўлянай перагародкай на жылую частку (''кука'') і хлеў для жывёлы (''пандзіла''). У XX ст. пачалі ўзводзіць большыя па плошчы жытлы, часцяком на 2 або 3 паверхі. Ніжні паверх выкарыстоўвалі для гаспадарчых мэтаў.

У македонцаў захавалася шмат [[абрад]]авых і [[панегірык|панегірычных]] песен, [[эпас|эпічныя]] балады, чарадзейныя [[казка|казкі]], гумарэскі, рэлігійныя казанні і г. д. Вылучаецца македонскі эпас пра [[Марка Мрняўчэвіч|Марка Кралевіча]], які змагаўся з асманамі і, як вераць македонцы, не загінуў, а спіць сярод [[скала|скал]] і аднойчы прыйдзе на дапамогу свайму народу.

У македонскім [[фальклор]]ы захаваліся некаторыя рысы [[паганства]], вера ў духаў-заступнікаў, у тым ліку [[змеі|змеепадобных]] істот, духаў, якія прыносяць багацце або хваробы, ''нави'' - душы неахрышчаных дзяцей і г. д. У вёсках да сярэдзіны [[XX стагоддзе|XX]] ст. было распаўсюджана [[знахарства]].

[[Катэгорыя:Народы РэспублікіПаўночнай Македоніі]]