Першамайская вуліца (Магілёў): Розніца паміж версіямі

Фарміраванне вуліцы пачалося ў [[XVI ст.]] на тэрыторыі [[Шклоўскае прадмесце|Шклоўскага прадмесця]] [[Новы горад (Магілёў)|Новага горада]] на поўнач ад цэнтральнай [[Плошча Славы (Магілёў)|Гандлёвай плошчы]] (цяпер плошча Славы). Першапачаткова насіла назву '''Шклоўская''', у часы [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] — '''Дняпроўскі праспект'''. У [[1918]] годзе перайменавана ў Першамайскую вуліцу, таксама ў [[СССР|савецкія часы]] насіла назву '''Ульянавай-Крупскай''' у гонар савецкага грамадскага дзеяча [[Надзея Канстанцінаўна Крупская|Надзеі Канстанцінаўны Крупскай]], жонкі [[У. Ленін]]а.

Сучаснае аблічча вуліцы пачало фарміравацца ў адпаведнасці з генпланам сацыялістычнай рэканструкцыі горада [[1936]]—[[1939]]1936—1939 гадоў, паводле якога на яе скрыжаванні з [[праспект Міру (Магілёў)|праспектам Міру]] створаны новы грамадскі цэнтр — [[плошча Леніна (Магілёў)|плошча Леніна]] з [[Дом Саветаў (Магілёў)|Домам Саветаў]], пабудавана [[гасцініца «Дняпро» (Магілёў)|гасцініца «Дняпро»]]. У пасляваенныя гады паводле генплана [[1947]]—[[1950]]1947—1950 гадоў пачалася [[рэканструкцыя]] вуліцы ад [[Плошча Славы (Магілёў)|Савецкай плошчы]] (цяпер плошча Славы) да [[Плошча Леніна (Магілёў)|плошчы Леніна]]. У пачатку [[1950-я|1950-х]] гадоў пабудаваны жылы [[143-кватэрны дом (Магілёў)|143-кватэрны дом]] на пляцы паміж [[вуліца Лазарэнкі (Магілёў)|вуліцай Лазарэнкі]] і [[Чырвоная Зорка (кінатэатр)|кінатэатрам «Чырвоная Зорка»]], на супрацьлеглым усходнім баку вуліцы — 5-павярховыя жылыя дамы з магазінамі на першых паверхах. Адначасова завершана рэканструкцыя плошчаў Леніна і Савецкай.

Пры рэканструкцыі вул. Першамайскай і прылеглых да яе кварталаў не ўдалося дасягнуць цэласнага ўзаемападпарадкаванага характару забудовы. І справа не ў тым, што новыя і пабудаваныя ў даваенны час збудавання вырашаны ў розным стылістычным характары. Прычына палягае ў тым, што шматпавярховыя жылыя дамы, як і грамадскія будынкі, пабудаваныя па праектах архітэктараў [[Л. Рымінскі|Л. Рымінскага]], [[А. Семяненка|А. Семяненкі]], [[Д. Саннікаў|Д. Саннікава]] ў [[1950]]—[[1957]]1950—1957 гг.гадах, рэзка адрозніваюцца ад пабудаваных раней не толькі насычанасцю [[архітэктурны дэкор|дэкаратыўных сродкаў]], але галоўным чынам прынцыпамі [[Аб’ёмна-прасторавая кампазіцыя|аб’ёмна-прасторавай пабудовы]]<ref>{{крыніцы/Жыллёвае будаўніцтва ў Беларускай ССР|старонкі=96-97}}</ref>.

У [[1960-я|1960]]-19701960—1970-я гады пабудаваны [[Дом палітычнай асветы (Магілёў)|Дом палітычнай асветы]] на [[Тэатральная плошча (Магілёў)|Тэатральнай плошчы]], [[будынак Магілёўскага абласнога камітэта КПБ]], 6-павярховы 80-кватэрны (з прадпрыемствамі бытавога абслугоўвання і магазінамі на 1-м паверсе) на скрыжаванні з [[вуліца Міронава (Магілёў)|вуліцай Міронава]] і 111-кватэрны жылыя дамы, [[ЦУМ (Магілёў)|універмаг]].

У [[19701970—1980-я|1970]]-[[1980-я]] гады на ўчастку паміж плошчамі Леніна і Тэатральнай пашырана за кошт зносу з усходняга боку гістарычнай забудовы. Аб’ёмна-прасторавая кампазіцыя гэтай часткі забудовы заснавана на кантрасце вышынных будынкаў на заходнім і падоўжных на усходнім баках вуліцы.

Вялікую ролю ў фарміраванні архітэктурных ансамбляў вуліцы адыгрываюць размешчаныя на ёй плошчы Славы, Тэатральная, Леніна, Прывакзальная, а таксама захаваныя помнікі архітэктуры XVII — пачатку XX ст.стагоддзяў — будынкі [[Будынак акруговага суда (Магілёў)|былога акруговага суда]] (цяпер музей), [[Чыгуначны вакзал (Магілёў)|чыгуначнага вакзала]], [[Будынак гарадскога тэатра (Магілёў)|гарадскога тэатра]], жаночай гімназіі, [[Будынак былога дваранскага сходу (Магілёў)|дваранскага сходу]], [[мемарыяльная арка (Магілёў)|мемарыяльная арка]]. На вуліцы размешчаны таксама завод «[[Строммашына (Магілёў)|Строммашына]]», [[Магілёўская аблдрукарня імя Спірыдона Собаля]] і інш.

* Рэшткі [[Богаяўленскі манастыр (Магілёў)|Богаяўленскага манастыра]] ([[ХVІІ]] — [[ХІХ]] стагоддзі) у квартале, абмежаваным вуліцамі Першамайскай, [[Ленінская вуліца (Магілёў)|Ленінскай]], [[Вуліца Болдзіна (Магілёў)|Болдзіна]] — {{ГККРБ 4|513Г000008}}

* № 5 (''[[Вуліца Болдзіна (Магілёў)|вул. Болдзіна]], 1'') — жылы дом з выставачнай залай. На гэтым месцы знаходзіўся дом Цэйтліна{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=171}}, які валодаў модна-галантарэйнай крамай і гандляваў абуткам сусветна вядомай расійска-амерыканскай фірмы «Трохвугольнік». У гэтым доме размяшчалася гасцініца «Амерыканская» Гамшэя Абелевіча Модліна{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=172}}<ref name="Ёфэ">Иоффе Э. Г. По достоверным источникам: Евреи в истории городе Беларуси / Э. Г. Иоффе. — Мн.: Изд-во «Четыре четверти» 2001. — 352 с.: ил. ISBN 985-6089-81-6.</ref>.

* № 7 — [[Будынак гарадскога тэатра (Магілёў)|Будынак гарадскога тэатра]] ([[1886]]—[[1888]]1886—1888) — {{ГККРБ 4|513Г000586}}

* № 11 — двухпавярховы дом Вільнера{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=172}}. — {{ГККРБ 4|513Е000001}}

* № 13 — двухпавярховы з мезанінам дом Мінахера{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=172}}.  {{ГККРБ 4|513Е000001}}

* № 15 — двухпавярховы дом Лур’е{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=172}}, у якім размяшчаліся пазыковая каса і тытунёвая крама Р. Ліўшыца{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=169}}. — {{ГККРБ 4|513Е000001}}

* № 17 — трохпавярховы дом Ідэльсона{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=172}}, у якім гандляваў сукном Марголін{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=169}}. — {{ГККРБ 4|513Е000001}}

* № 19 — двухпавярховы дом Ханіна. Частка ў двары — дом Сабалеўскага, друкарня Якава Натанавіча Падземскага (арандатары Шыфрын і Каган){{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=172}}{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=169}}. Тут друкаваліся кнігі на рускай, польскай, беларускай мовах. У [[1924]] годзе будынак нацыяналізаваны. Верхні паверх выкарыстоўваўся як жылы, на ніжнім з савецкіх часоў размясцілася цырульня «Юнацтва» і гандлёвыя ўстановы<ref name="mogilew">[https://mogilew.by/histor/188653-nekatoryya-zvestk-z-gstory-budynka-pa-vulcam-lennskaya-pershamayskaya-gmagleva.html Некаторыя звесткі з гісторыі будынкаў па вуліцам Ленінская і Першамайская г.Магілёва]</ref>. — {{ГККРБ 4|513Е000001}}

* № 31 — [[Дом па Першамайскай вуліцы, 31 (Магілёў)|9-12-павярховы жылы дом з прадпрыемствамі бытавога абслугоўвання]] ([[1981]], арх. [[І. Фралоў]], [[Г. Борахаў]]).

* № 41 (''[[бульвар Леніна (Магілёў)|бульвар Леніна]], 6'') — жылы дом ([[1938]]—[[1940]]1938—1940) — {{ГККРБ 4|513Г000039}}

* № 71 — [[Дом Саветаў (Магілёў)|Дом Саветаў]] ([[1938]]—[[1940]]1938—1940) — {{ГККРБ 4|513Г000039}}

* № 73 — [[Будынак былых жандарскіх казарм (Магілёў)|Будынак былых жандарскіх казарм]] (да [[1861]]). Цяпер у ім размяшчаецца [[Магілёўскі тэатр лялек]]. — {{ГККРБ 4|513Г000040}}

* № 75 — [[Царква Трох Свяціцелей (Магілёў)|Царква Трох Свяціцелей]] ([[1906]]—[[1909]]1906—1909) — {{ГККРБ 4|513Г000041}}

На гэтым участку існаваў дом Пасэ, у якім размяшчалася [[гасцініца «Францыя» (Магілёў)|гасцініца «Францыя»]]{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=172}}.

* № 12 — 4-5-павярховы [[143-кватэрны дом (Магілёў)|143-кватэрны жылы дом]] ([[1950]]—[[1954]]1950—1954, архітэктар [[Л. Рымінскі]]). Раней на гэтым месцы размяшчаліся: у доме Каца — гасцініца «Лонданская», якая належала Гнесе Гіршаўне Манасзон<ref name="Ёфэ"/>, у доме Бако — «Маскоўская», якая належала Хаіму-Ёселю Файвелевічу Шэфтэлю<ref name="Ёфэ"/>, Грубіна — «Арлоўская», якая належала Мордуху Ляйбовічу Берліну<ref name="Ёфэ">[[Эмануіл Рыгоравіч Іофэ|Иоффе Э. Г.]] По достоверным источникам: Евреи в истории городе Беларуси / Э. Г. Иоффе. — Мн.: Изд-во «Четыре четверти» 2001. — 352 с.: ил. ISBN 985-6089-81-6.</ref>, Гінсбурга — «Эрмітаж», якая належала Абелю Моўшавічу Гінзбургу<ref name="Ёфэ"/>{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=169}}{{sfn|Гісторыя Магілёўскага яўрэйства|2002|с=172}}.

* № 14 — [[Кінатэатр Чырвоная Зорка (Магілёў)|Будынак кінатэатра «Чырвоная зорка»]] ([[1920-я]]) — {{ГККРБ 4|513Г000587}}

* № 40/39 — жылы дом ([[1938]]—[[1940]]1938—1940) — {{ГККРБ 4|513Г000039}}

* № 42/20 — жылы дом ([[1938]]—[[1940]]1938—1940) — {{ГККРБ 4|513Г000039}}

* [[Бюст І. І. Гусакоўскага]] ([[1955]]) — {{ГККРБ 4|513Ж000036}}

* [[Магіла І. С. Лазарэнкі]] ([[1944]]), у скверы — {{ГККРБ 4|513Д000037}}

* [[Мемарыяльная арка (Магілёў)|Мемарыяльная арка]] ([[1780]]), насупраць [[гасцініца «Днепр» (Магілёў)|гасцініцы «Днепр»]] — {{ГККРБ 4|513Г000585}}

* {{якар|Мемарыяльная дошка ахвярам фашызму}}Мемарыяльная дошка ахвярам фашызму на будынку аднаго з цэхаў [[Строммашына (Магілёў)|завода «Строммашына»]] (вул. Першамайская, 77). Устаноўлена ў [[1966]] годзе. У час акупацыі горада [[нямецка-фашысцкія захопнікі]] стварылі на тэрыторыі прадпрыемства [[Канцэнтрацыйны лагер|канцэнтрацыйны лагер]], дзе загубілі сотні савецкіх грамадзян<ref name="ЗП">{{крыніцы/ЗП|Магілёўская|36|Мемарыяльная дошка архвярам фашызму}}</ref>.

[[Катэгорыя:Першамайская вуліца (Магілёў)| ]]