Юльюш Славацкі: Розніца паміж версіямі

'''Юльюш Славацкі''' ({{lang-pl|Juliusz Słowacki}}; [[4 верасня]] [[1809]], [[Крэменец]], Падольская губэрня, цяпер [[Тэрнопальская вобласць]], [[Украіна]]  — [[3 сакавіка]] [[1849]], [[Парыж]])  — [[палякі|польскі]] [[паэт]] і [[драматург]], прылічваецца да найвялікшых польскіх паэтаў эпохі [[Рамантызм]]у ў шэрагу з [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевічам]], [[Зыгмунт Красінскі|Зыгмунтам Красінскім]] і [[Цыпрыян Каміль Норвід|Цыпрыянам Норвідам]]. Ягоным творам уласцівыя элемэнты славянскіх паганскіх традыцыяў, містыцызму і арыенталізму.

[[Выява:POL_COA_Leliwa.svg|thumb|left|100пкс|[[Ляліва (герб)|Ляліва]]  — герб сям'і Славацкага]]

Нарадзіўся ў [[Крэменец|Крэменцы]] ў паўднёва-ўсходняй частцы былой [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Яго бацька, Эўзэбіюш, быў прафэсарам літаратуры ў Крэменскім ліцэі і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]]. Маці Славацкага, Салямэя з Янушэўскіх, асоба вялікай літаратурнай і асабістай культуры, пасля смерці мужа займалася выхаваннем сына. У сям’ісям'і Славацкіх панавала атмасфэра захаплення творчасцю [[клясыцызм|клясыкаў]], што мела важны ўплыў на пазнейшыя змены светапогляду творцы «[[Кароль-Дух|Караля-Духа]]». Дзякуючы шматлікім знаёмствам сярод высокапастаўленай эліты  — Салямэя выйшла замуж другі раз, за лекара Аўгуста Бэкю. Маці будучага паэта трымала нешта накшталт літаратурнага салёну, дзякуючы чаму Юльюш меў у дзяцінстве і раннім юнацтве шырокі кантакт з тагачаснай інтэлектуальнай элітай, пераважна з кола Віленскага ўнівэрсытэту. Такім спосабам, між іншым, ён пазнаёміўся з [[Адам Міцкевіч|Адамам Міцкевічам]] перад яго дэпартацыяй з [[Летува|Летувы]]. Пасля юрыдычнай адукацыі ў [[Вільня|Вільні]] [[1 лютага]] [[1829]] году прыехаў у [[Варшава|Варшаву]]. [[30 сакавіка]] атрымаў пасаду юрыста ва Ўрадавай Камісыі Прыбытку і Скарбу. Пасля выбуху [[Паўстанне 1830—1831 гадоў|лістападаўскага паўстання]], [[9 студзеня]] [[1831]] году працягнуў працу ў паўстанцкім Дыпляматычным Бюро князя Адама Ежы Чартарыйскага. [[8 сакавіка]] накіраваўся ў [[Лёндан]] з дыпляматынай місіяй ад Нацыянальнага Ўраду.

Паэта застаўся ў эміграцыі ў [[Францыя|Францыі]], дзе дэбютаваў у [[1830]] годзе паэтычным раманам «Хуґо». У [[1833]]—1835 гады знаходзіўся ў [[Швайцарыя|Швайцарыі]] на [[Жэнэўскае возера|Жэнэўскім возеры]] (выдае 3 том паэзіі); закахаўся ў Мар’юМар'ю Вадзінскую. У Швайцарыі прабыў да [[1838]] году, вандраваў па [[Італія|Італіі]], [[Грэцыя|Грэцыі]], [[Эгіпет|Эгіпце]], [[Палестына|Палестыне]] і [[Сырыя|Сырыі]]. Падчас побыту ў [[Рым]]е (дзе ён быў да [[22 лютага]] [[1836]]) жыў у доме на Вія дэль Бабуно 165. У час знаходжання ў Італіі наладзіў сяброўства з [[Зыгмунт Красінскі|Зыгмунтам Красінскім]], які зрабіўся першым сапраўдным крытыкам творчасці Славацкага<ref>Stanisław Makowski, Juliusz Słowacki, w:Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. II Warszawa 1985, s. 376. {{ref-pl}}</ref>. У рэшце рэшт надоўга асеў у [[Парыж]]ы. Нягледзячы на тое, што быў хворы, рушыў у [[1848]] годзе ў [[Вялікая Польшча|Вялікапольшчу]], каб прыняць удзел у паўстанні, аднак яго намерам не было суджана спраўдзіцца. Тады ён апошні раз спаткаўся з маці ў [[Уроцлаў|Вроцлаве]]. Ніколі не ажаніўся. Быў тыповым [[ранцье]]. Высылаемыя маткай грошы ўмела памнажаў, інвэстуючы іх на парыскай біржы, між іншым, у акцыі ліёнскай чыгункі. Гэта дазволіла яму атрымаць пэўную грашовую незалежнасць. Дазволіла гэта таксама Славацкаму ня толькі выдаваць уласную тврчасць, але перадусім прысвяціць сябе гэтай творчасці.

На філязофска-эстэтычныя змены творчасці Славацкага важны ўплыў мела захапленне літаратурай [[Эпоха Асветніцтва|клясыцыстаў]], якая панавала ў асяродздзі паэта. Уладыслаў Штурц адзначаў, што Славацкі пачынаў пісаць як псэўдаклясык, а прыклад браў не з такіх рамантыкаў, як [[Байран|Лорд Байран]] ці [[Пэрсі Біш Шэлі]], а з [[Вальтэр]]а. Малады паэт спрабаваў ў гэты час перакласці «Магамэта» Вальтэра. Натхніўшыся трагедыяй «Міндоўг», напісанай бацькам, у 20 гадоў распачаў працу над уласнай драматычнай паэмай «Міндоўг» (перакладзенай на беларускую Сержам Мінскевічам)<ref>[http://nn.by/index.php?c=ar&i=35501 Слова вось Міндоўга...Міндоўга…] // [[Наша Ніва]], [[26 лютага]] [[2010]]</ref>. У цэнтры гістарычнай драмы  — каранацыя першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а і яго забойства змоўнікамі, князямі [[Транята]]м і [[Даўмонт]]ам. Месца дзеяння  — [[Наваградзкі замак]].

Творчасьць Славацкага гэтага пэрыяду абапірался на асветніцкі дэізм, рэлігійны скептыцызм і кінізм, заснаваны на філязоўскіх поглядах [[Фрэнсіс Бэкан]], [[Рэнэ Дэкарт|Рэнэ Дэкарта]]а, [[Бэнэдыкт Спіноза|Бэнэдыкта Спінозы]], [[Нікало Мак'явэлі]] ці Інакентыі Джэнцілет. Галоўнай тэмай яго тагачасных твораў («Марыі Сцюарт») былі рэлігійныя войны, якія ён лічыў маскай фанатызму і выдуманай прычынай вайны за ўладу. Славацкі думаў пра гэта, кажучы: «калі вядома, што Бога няма, адкуль ахвота да бойкі за рэлігію і веру?» У цэнтры гэтых справаў панавала захопленасць злом, якая з цягам часу (калі набыла фатальныя рысы) вымусіла Славацкага схіліцца да звароту ў рамантызм.

Першыя вершы Славацкага былі збольшага свабоднымі перакладамі з Ламарціна, Мора і [[Эдмунд Спэнсэр|Спэнсэра]], чым яго арыгінальнымі кампазыцыямі. Больш сур’ёзныясур'ёзныя літаратурныя спробы датуюцца прыкладна [[1825]] годам; ананімна дэбютаваў байранічнай аповесцю «Хуґо» ў [[1830]] годзе. У [[1832]] годзе выдаў першы і другі том «Паэзіі» (трэці датуецца [[1833]] годам). Публікацыі, якія ўжо адхіляюцца ад рамантычнага характара яго творчасці, утрымліваюць і ягоныя раннія паэтычныя аповесці (між іншым, «Змяя», «Ян Бялецкі», «Мніх» і згаданая вышэй трагедыя «Марыя Сцюарт»); яны аднак не выклікалі цікавасці ў польскіх эмігрантаў у Парыжы. У наступныя гады творчасць Славацкага пачынае змяняцца; у лісце да маці ад [[20 кастрычніка]] [[1835]] году паэт пісаў: «зненавідзеў мае першыя творы (...…) развілося ўва мне нейкае новае прыгожае пачуцьце».

У канцы [[1830-я|1830-х]] гадоў Славацкі ў лісце да Зыгмунта Красінскага абвясціў напісанне «вялікай паэмы ў стылі Арыёста, якая павінна скласціся з шасці трагедый ці драматычных хронік»<ref>E. Sawrymowicz, Wstęp do: J. Słowacki, Lilla Weneda, Wrocław 1954, str. 3 {{ref-pl}}</ref>. Паэма мусіла быць своеасаблівай літаратурнай хроніка, якая прэзэнтуе казачныя першапачаткі польскай дзяржавы, якая накіроўвае да традыцый, легендаў і гісторыі [[славянаў]] [[Паганства|паганскіх]] часоў<ref>A. Przybylska, Posłowie do: J. Słowacki, Balladyna, Kraków 2004, str. 144 {{ref-pl}}</ref>. Аднак яго задума дачакалася толькі частковай рэалізацыі; паўсталі дзве рамантычныя трагедыі  — «[[Балядына]]» ([[1839]]) і [[Ліля Вэнэда]] ([[1840]]).

Юльюш Славацкі з юнацтва быў перакананы ў сваёй паэтычнай геніяльнасці, а таксама прызначэннем да ролі правадыра народа, гэтае перакананне распальвала ў ім маці, Салямэя. Сказам паэта існуюць дзве дарогі да спазнання абсалюту. Першая гэта навуковае спазнанне, якое з'яўляецца аднак толькі часткай і вымагае крапатлівых, доўгіх даследаванняў; другая ж заключаецца ў адкрыцьцях, якія патрабуюць ведаў пра сусвет. Адкрыццё з'яўляецца аднак уласцівасцю выбітных індывідаўумаў  — адсюль перакананні Славацкага  — натхнёныя паэты павінны прымаць ролю духоўнага правадыра часткі народу.

Стварыў арыгінальныя вялікія драмы: «[[Кардыян (драма)|Кардыян]]» [[1834]], «[[Балядына]]» 1834 (выд. [[1839]]), «[[Гарштынскі]]» [[1835]], «[[Ліля Вэнэда]]» [[1840]], «[[Мазэпа]]» [[1839]], «[[Срэбраны сон Салямэі]]» [[1843]], «[[Ксёндз Марэк]]» [[1843]], «[[Фантазы]]»; паэмы: «Анхэліі» [[1838]], «[[Бэнёўскі]]» [[1841]] і «[[Кароль-Дух]]». Займаўся выкшталцонай паэтынай прозай  — гэта «Генэзіс з Духа» 1844 году. Вяршыня яго паэтычнага генія  — цыкль таямнічых генэзійскіх лірыкаў, дзе аўтар выкладае сваю філязоўскую сыстэму  — эвалюцыі свету ад матэрыі да чыстага духа (паэма«" Кароль-Дух»" 1845—1849 гадоў). Несамавітым здзейсненым прароцтвам Славацкага стаў яго верш «Pośród niesnasków Pan Bóg uderza...uderza…» (1848), да якога шамтразова заклікаў [[Ян Павал II]].

* [http://slowacki.klp.pl/ Юльюш Славацкі  — жыцьцё і творчасць] {{ref-pl}}