|
'''Вал''' — прасцейшая [[інжынерная загарода]], што складаецца з [[грунт|зямлянага]], [[каменне|каменнага]] ці [[снег|снежна]]-[[лёд|ледзянога]] [[насып]]у, звычайна з [[роў|ровам]] спераду. Служыць перашкодай для нападнікаў і сховішчам для абаронцаў. У шырокім сэнсе: [[сістэма]] [[умацаваная паласа|ўмацаваных палос]] і [[умацаваная пазіцыя|пазіцый]].
{{далей}}: [[Рымскія валы]], «[[Атлантычны вал]]», «[[Усходні вал]]», «[[Вал Антаніна]]».
'''Таксама''': элемент абарончых умацаванняў [[паселішча]] або частка [[крэпасць|крэпасці]]. Звычайна з [[роў|ровам]] наперадзе, з [[бруствер]]ам і [[валганг]]ам; часта — у некалькі (да трох і болей) [[абвод, фартыфікацыя|абводабводаў]]аў. Часта дапаўняўся [[тын]]ам і іншымі загародамі.
У старажытнасці — пераважна земляныя, часам [[жвір]]овыя. Пазней часта ўмацоўваліся [[каркас]]нымі драўлянымі канструкцыямі ([[клець|клецямі]], [[гародня, фартыфікацыя|гароднягароднямі]]мі, [[тарас]]амі). Часам драўляны каркас дапаўняўся канструкцыямі з неапаленай [[цэгла|цэглы]]. У [[яцвягі|яцвяжскіх]] [[гарадзішча]]х вонкавы схіл вала часта замошчваўся [[валун]]амі<ref>Костачкін, Піваварчык.</ref>. Земляны вал мог перабудоўвацца, цалкам ці часткова, у каменны, утвараючы [[вала-каменная крэпасць|вала-каменную крэпасць]]<ref name=mak>Макееў.</ref>. Германскія гарадзішчы ў часы рымскага заваявання ([[1 ст. да н.э.]]) мелі валы, складзеныя з чаргаваных слаёў грунту, камення і бярвення<ref>Fortification and siegecraft // {{крыніцы/Брытаніка 1911}}</ref>.
Звычайны нахіл землянога вала быў каля 30°, жвіровага — да 50°, каменнага — да 70°<ref name=mak/>. Дзеля паляпшэння абарончых якасцяў вал мог [[эскарп]]іравацца (падрэзвацца знізу), што, аднак, было магчымым не з усімі відамі канструкцыйнага грунту.
{{далей}}: [[умацаванае гарадзішча]], [[горад]].
== Гл. таксама ==
* [[Тура]]
{{зноскі}}
* {{крыніцы/БелСЭ|2}} С.563.
* {{крыніцы/ВЭС-83}} С.109.
* [[Сяргей Аркадзевіч Піваварчык|Пивоварчик С. А.]] Городища X—XIII вв. Белорусского Понеманья. — Мн., 1994. С.47—54.
* В. В. Косточкин. Русское оборонное зодчество конца XIII - — начала XVI веков. — М.: Издательство Академии наук, 1962. С.7—17.
* Г. Мокеев. Древнерусские крепости комбинированного типа // Проблемы теории и истории архитектуры. М., 1973, С.72—85.
| 