Алегорыя

Алегорыя (ад стар.-грэч.: ἀλληγορία; стар.-грэч.: ἀλλος і стар.-грэч.: ἀγορεύω) — іншасказанне, увасабленне ў канкрэтным мастацкім вобразе абстрактнага паняцця, выраз якой-небудзь адцягненай ідэі.

• Алегорыя з’яўляецца ў Александрыйскі час, калі спынілася натуральна адукацыя міфамі і зрабілася прыкметным уплыў усходніх уяўленняў — прыкмета яе панаванне ў Рыме. Але мацней за ўсё яна панавала ў паэзіі і мастацтве Сярэдніх стагоддзяў з канца XIII ст., у той час браджэння, калі наіўная жыццё фантазіі і вынікі мыслення Схаластаў узаемна датыкаюцца і, наколькі магчыма, імкнуцца пракрасціся сябар у сябра. Так — у большасці трубадураў, у Вальфраму фон Эшенбаха, у Дантэ. «Feuerdank», грэчаская паэма XVI ст., у якой апісваецца жыццё імператара Максіміліяна, можа служыць прыкладам алегарычна-эпічнай паэзіі.

Скульптар Кладыён — алегорыя ракі Рэйн

Алегорыя паўстала на глебе міфалогіі, знайшла адлюстраванне ў фальклоры, і атрымала сваё развіццё ў выяўленчым мастацтве. Асноўным спосабам выявы алегорыі яўляецца абагульненне чалавечых паняццяў; прадстаўлення раскрываюцца ў вобразах і паводзінах жывёл, раслін, міфалагічных і казачных персанажаў, у нежывых прадметах, што набываюць пераноснае значэнне.

Алегорыя Нёмана. Баляслаў Русецкі

Алегорыя, адпавядаючы багатаму на выявы спосабу прадстаўлення народаў Усходу, займае бачнае месца ў мастацтве Усходу. Наадварот, яна чужая грэкам пры цудоўнай ідэальнасці іх багоў, разумеюцца і ўяўных у выглядзе жывых асоб. Прыклад: алегорыя «правасуддзе» — Феміда (жанчына з вагамі). Найбольш характэрная для сярэдневяковага мастацтва, эпохі Адраджэння, барока і класіцызму. Сярод майстроў, малявалі алегорыі, многія майстры Італіі (С. Бацічэлі «Алегорыя сілы», алегорыя жывапісу і скульптуры (Гверчына), нават партрэт з алегорыяй малавядомага мастака-італьянца Джыралама Бедолі.

Алегорыя — мастацкае адасабленне старонніх паняццяў з дапамогай канкрэтных уяўленняў. Рэлігія, любоў, справядлівасць, разлад, слава, вайна, мір, вясна, лета, восень, зіма, смерць і г.д. адлюстроўваюцца i прадстаўляюцца як жывыя істоты (персаніфікацыя іх). Прыкладзеныя гэтым жывым істотам якасці і выгляд запазычаюцца ад характэрных учынкаў і следства таго, што адпавядае зняволенаму ў гэтых паняццях адасаблення (напрыклад адасабленне бою і вайны пазначаецца праз ваенных гармат, часоў года — з дапамогай адпаведных ім кветак і пладоў, бесстароннасць — з дапамогай вагаў і павязкі на вачах, смерць — з дапамогай косы і г.д.).

Алегорыя — гета выявы абстрактнай ідэі (паняцця) з дапамогай вобраза. Значэнне алегорыі, у адрозненне ад шматзначнага знака, адназначнае і аддзеленае ад выявы, сувязь паміж значэннем і чынам усталёўваецца па падабенстве (напрыклад леў — сіла, улада або валадарання). Як сцежак алегорыя выкарыстоўваецца ў байка, прытчах, маралітэ. Алегорыя ў выяўленчых мастацтвах выяўляецца пэўным атрыбутам для перадачы іншага паняцця (вобразаў, выкліку ўражання, схаваны сэнс, намёк, адцягненая ідэя ў мастацкім творы).

• «Казаць алегорыямі» — азначае часам мудрагелістай, незразумела. Таму-што залежыць ад адпаведнасці вобразаў гаворачага ў вобразна-асацыятыўным мысленні слухача, ад наяўнасці ў паняційны апараце індывіда сфарміраваных уяўленняў (на аснове жыццёвага вопыту, інтэлектуальнай сталасці). Неадпаведнасць — спараджае неразуменне, канфлікт.

Літаратура

• Слоўнік іншамоўных слоў : у 2 т. / А. М. Булыка. — Мінск : БелЭн, 1999.  — Т. 1 : А-Л. — 1999. — 736 с. — ISBN 985-11-0152-4, С.59
• «Современный толковый словарь русского языка», Ридерз Дайджест, г. Москва, 2004 г. ISBN 5-89355-108-7, с. 17;
• Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.