Балгарскі алфавіт

Кірылічныя алфавіты
Славянскія:
Беларускі
Балгарскі
Сербскі
Македонскі
Рускі
Украінскі
Неславянскія:
Казахскі
Кыргізскі
Малдаўскі
Мангольскі
Таджыкскі
Гістарычныя:
Стараславянская азбука
Румынская кірыліца
* Азначаны толькі афіцыйныя алфавіты дзяржаў. Падрабязней тут.

Балга́рскі алфаві́т — кірылічны алфавіт балгарскай мовы. Уключае 30 літар — у параўнанні з рускім (самым падобным з балгарскім), у ім няма літар Ы, Э і Ё:

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ж ж
З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н
О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф
Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ь ь
Ю ю	Я я

Найбольш істотныя адрозненні балгарскага алфавіта ад рускага заключаюцца ў тым, што:

• літара Е абазначае галосны гук [ɛ];
• літара Щ чытаецца як ШТ;
• літара Ъ абазначае спецыфічны кароткі галосны гук (падобны на шва), які можа быць як ненаціскным [ɐ] (мъжа), так і націскным [ɤ̞] (път).

Гісторыя

Балгарская стала ў VIII стагоддзі першай пісьменнай славянскай мовай, пры гэтым для запісу выкарыстоўвалася глаголіца. Пазней глаголіца была заменена кірыліцаю.

Балгарская клавіятурная раскладка

Уведзены ў Расіі ў 1708 грамадзянскі шрыфт быў прыстасаваны да балгарскай мовы к канцу XVIII стагоддзя. Пазней ужываліся розныя варыянты кірылічнага алфавіта, а к 1870 году найбольш распаўсюджаным стаў алфавіт з 32 літар, прапанаваны Марынам Дрынавым.

Рэформа 1945 года адмяніла дзве літары, яць Ѣ [æː] (т. зв. «Е двойно» — «Е двайное») і юс вялікі Ѫ [ɔ̃] («голям юс»). Яць быў заменен на я ці е, што стварыла яцеву граніцу, юс вялікі — на ъ. Рэформа 1945 года выключыла таксама літары ъ і ь на канцы слоў (у адрозненне ад рускай дарэформеннай арфаграфіі, дзе нямым быў толькі канцавы ъ, у балгарскай пісьменнасці нямым быў і ь, бо канцавыя зычныя зацвярдзелі: градъ — сучасн. град, царь — сучасн. цар).

Практычная транскрыпцыя на рускую мову

Пры перадачы балгарскіх імён уласных (перш за ўсё імён і тапонімаў) на рускую мову выкарыстоўваюцца наступныя правілы.

Усе літары, акрамя «й, щ, ъ, ь» застаюцца без змен: Владая, Ясеновец, Гложене.

• щ → шт: Пещера → Пештера
• ъ → ы: Търново → Тырново
  • Але:
  • ъ → и у пачатку слоў: Ъглен → Иглен
  • ъ → о у словах з коранем «българ-»: Българско → Болгарско, Българово → Болгарово
  • ъ → е у словах з коранем «първ-»: Първомай → Первомай (горад)
  • ъ → о, у у словах з іншымі каранямі: Гълъб → Голубь; Ъгъл — Угол; Лъчезар — Лучезар
  • ъ → е у словах пасля літар ж, ш і ц
  • ъ у канцы асабістых імён паміж зычнымі — прапускаецца Александър — Александр, Димитър — Димитр
• ьо → ё (у іншых выпадках ь не сустракаецца): Гроздьово → Гроздёво, Бельово → Белёво, Бракьовци → Бракёвци
• й:
  • йо → ё у сярэдзіне слоў: Змейово → Змеёво
    • выключэнні: імя Панайот → Панайот
  • йо → йо у пачатку слоў: Йововци → Йововци
  • й → й у астатніх выпадках (г. зн. пасля галосных): Ивайло → Ивайло

Акрамя таго, пры перадачы геаграфічных назваў, якія складаюцца з некалькіх слоў, усе словы пішуцца з вялікай літары і праз злучок. Напрыклад: Царев дол → Царев-Дол.

Заўвага.

Для правільнай транскрыпцыі на беларускую мову неабходна ведаць месца націску. Націск у балгарскай мове рухомы і можа не супадаць з інтуітыўным для носьбітаў беларускай мовы.

Раманізацыя

Асноўны артыкул: Транслітарацыя балгарскага алфавіта лацініцай

Гл. таксама

• Балгарская дарэформенная арфаграфія
• Яцева граніца