Бапай Ханым
Бапай Ханім (каз.: Бопай Ханым; 1690/1695 — 31 май 1780) — жонка хана Малодшага жуза Абулхаіра, маці ханаў Нуралы, Ералы і Айшуака. Падчас кіравання сына насіла тытул Хан-ана (Маці-хана) і з’яўлялася адной з самых уплывовых жанчын у Казахскім ханстве.
| Бапай Ханым | |
|---|---|
| каз.: Бопай Ханым | |
 Прыжыццёвы партрэт працы Джона Кэстля | |
| Нараджэнне |
1690 |
| Смерць |
31 мая 1780 |
| Муж | Abul Khair Khan[d] |
| Дзеці | Aishuaq Khan[d], Erali Khan[d] і Nurali Khan[d] |
Біяграфія
правіцьБапай Ханым — любімая жонка Абулхаір-хана, грамадская дзеячка, якая ўдзельнічала ў кіраванні краінай, дыпламат. Бапай Ханым была не толькі жонкай і маці спадчыннікаў ханскага прастола, яна стала суправіцелькай Абулхаіра, яго мудрай дарадчыцай і надзейнай апорай. Пры вырашэнні пытанняў, якія вызначалі ўнутраную і знешнюю палітыку Казахскага ханства, Бапай Ханым сама выступала на народных сходах, супернічаючы ў красамоўстве з прызнанымі майстрамі слова і знаўцамі народнага права. Бапай Ханым усталёўвала добрасуседскія адносіны паміж суседнімі краінамі, мірныя сувязі з Расіяй, дзякуючы гэтаму ёй атрымоўвалася вырашаць многія пытанні дыпламатычным шляхам. Бапай Ханім вяла перапіску з царскімі адміністратарамі, расійскімі імператрыцамі і з джунгарскімі кіраўнікамі. Буйны спецыяліст па гісторыі Казахстана А. І. Лёўшын пісаў: «…што Бапай Ханым па розуму сваім карысталася выдатнай павагай, і мела часам вельмі моцны ўплыў на кіраванне Казахскім ханствам. Яна мела пячатку са сваім вензелем, адрозненне зусім не звычайнае ў народзе, які прывык абыходзіцца з жанчынамі, як з нявольніцамі, выдаляючы іх ад усякага ўдзелу ў справах грамадскіх.». Бапай Ханым нарадзіла Абулхаір-хану пяцёра сыноў і дачку Зулейху Ханым. Дзеля ўмацавання саюза, джунгары папрасілі адну з дачок Абулхаір-хана за сына хантайчы. Аднак, Бапай Ханым адпрэчыла гэтую ідэю, нагадаўшы, што ў палоне ў джунгар яшчэ засталіся казахскія батыры, і жалоба па загінулых яшчэ не скончана. Трэба адзначыць, што ў дадзеным пытанні, ад якога залежала знешнепалітычная абстаноўка Казахскага ханства, народны савет падтрымаў менавіта Бапай Ханым, а не хана Абулхаіра.
Пасля смерці Абулхаір-хана
правіць1 жніўня 1748 года Абулхаір-хан загінуў у баі ў выніку засады султана Барака. З гэтага моманту пачалося кіраванне Бапай Ханым. Першым яе крокам была заява, адрасаваная расійскай імператрыцы Лізавеце Пятроўне — калі яе сын не стане ханам, дамова з Расіяй будзе скасаваная. 26 лютага 1749 года Нуралы, згодна з Указам імператрыцы Лізаветы Пятроўны, стаў казахскім ханам. Будучы маці новага хана, Бапай Ханым узвысілася да рангу Хан-ана.
Бапай Ханым была настолькі ўладнай жанчынай, што калі загінуў Абулхаір-хан, яна на працягу дзесяці гадоў аказвала вельмі моцны ўплыў на сваіх сыноў. Пасля смерці мужа Бапай Ханым не змяніла палітычнага курсу, праводзячы палітыку праз свайго сына Нуралы, якога падтрымалі вядомыя біі і батыры Казахскага ханства. Пасля смерці Абулхаір-хана Бапай Ханым прыйшлося змяніць сваё меркаванне адносна сваяцтва з джунгарамі і даць згоду на шлюб сваёй падчарыцы Намурун Ханым з сынам Галдан-Цэрэна. Аднак шлюб не адбыўся — падчарыца Намурун Ханым памерла. Неўзабаве пасля гэтага памёр і Барак. У народзе пагаворвалі, што Бапай Ханым адпомсціла забойцу сваёй падчарыцы.
Характарыстыка
правіцьБапай Ханым была вельмі прыгожай жанчынай. Пра гэта сведчаць не толькі шматлікія народныя паданні. У 1736 годзе ў арэнбургскіх стэпах апынуўся англійскі падарожнік і жывапісец Джон Кэстль. Гледзячы на малюнкі Кэстля, цяжка паверыць, што Бапай Ханым да гэтага часу перасягнула саракагадовую мяжу і была ўжо маці пецярых дзяцей.
Смерць
правіцьБапай Ханым памерла 31 мая 1780 года, яна перажыла мужа на 32 гады. Пахавана ў вярхоўі ракі Жасалы. Маўзалей Бопай Ханым, збудаваны з шэрага сырца, стаў месцам паломніцтва. Да нашых дзён маўзалей не захаваўся. Пасля адмены ханскага праўлення, калі на тэрыторыю Казахстана хлынулі перасяленцы з унутраных губерняў Расіі, маўзалей Бапай Ханым быў разбураны.
Зноскі
Спасылкі
правіць- Бопай // Казахстан. Национальная энциклопедия (руск.). — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. — Т. I. — ISBN 9965-9389-9-7.
- Бопай Ханум (около 1690—1780 гг.) Архівавана 7 жніўня 2016. Архивная копия от 7 августа 2016 на Wayback Machine
- женщины: Бопай ханум(недаступная спасылка) (недоступная ссылка)
- Ханша Бопай была умной, красивой и кокетливой дамой, влиявшей на политику
- великие-дочери-сакральной-степи Архивная копия от 23 августа 2016 на Wayback Machine
- Бопай ханша жена хана Абулхаира
- Переименованные улицы г. Уральска (1995—2010 гг.) Архивная копия от 25 октября 2016 на Wayback Machine
- Вторая жизнь Бопай ханым