Велікамучанік

Велікаму́чанік (грэч. μεγαλόμαρτυρ, лац.: magnus martyr — даслоўна можна перакласці як «знатныя сведкі») — адзін з найбольш старажытных лікаў святых (нароўні з мучанікамі), якія шануюцца Царквой.

Гісторыя правіць

Вылучэнне падчас фарміравання агульнацаркоўнага шанавання мучанікаў асобнай катэгорыі велікамучанікаў адбылося ў выніку ўсталявання ім як асобам знатнага паходжання асабліва ўрачыстых службаў^[1]. Культ асаблівага шанавання велікамучанікаў спарадзіў узнікненне звязаных з імі народных павер'яў і шматлікіх легенд, якія ўвайшлі ў іх агіяграфію. Так, напрыклад, існуюць шматлікія версіі жыція і цудаў Георгія Пераможца^[2], што ўжо ў канцы V стагоддзя прывяло да таго, што Рымскі Папа Геласій у сваім дэкрэце забараняе апакрыфічныя «Акты мучаніцтва святога Георгія» як ератычную фальсіфікацыю і адносіць Георгія да святых, якія больш вядомыя Богу, чым людзям.

Канчаткова падзел святых па ліках святасці сфарміраваўся толькі ў VII—VIII стст. К таму часу разуменне эпітэта «велікамучанік» на праваслаўным Усходзе трансфарміравалася: ён стаў успрымацца як знак асабліва цяжкіх мук (напр., Іаан Сачаўскі, які пацярпеў у XIV стагоддзі^[3].). Аднак некаторыя памесныя цэрквы (у прыватнасці, Грузінская, Сербская) захавалі эпітэт «велікамучанікі» менавіта за знатнымі асобамі.

«Рудыменты» першапачатковага разумення тэрміна захаваліся ў раннехрысціянскай літаратуры (напрыклад, свяціцель Іаан Залатавуст у пахвальным слове называе велікамучаніцай антыяхійскую святую Драсіду, дачку імператара Траяна^[4]), якая ў сучасным праваслаўным царкоўным календары называецца мучаніцай^[5].

У сучаснай праваслаўнай свядомасці паняцце «велікамучанік» звязваецца з асабліва цяжкімі і працяглымі (у параўнанні з «проста» мучанікамі) мукамі, якія святы пацярпеў за веру^[6]^[4].