Вікіпедыя

Грузінская Апостальская Аўтакефальная Праваслаўная Царква

(Пасля перасылкі з Грузінская праваслаўная царква)

Грузінская праваслаўная царква (афіцыйная назва: Грузінская Апостальская Аўтакефальная Праваслаўная Царква, груз. საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია) — аўтакефальная памесная царква, якая займае шостае месца ў дыптыхах славянскіх памесных цэркваў і дзявятае ў дыптыхах старажытных усходніх патрыярхатаў[2][3][4]. Адна з найстаражытных хрысціянскіх цэркваў у свеце[5][6][7][8][9][10].

Грузінская Апостальская Аўтакефальная Праваслаўная Царква
საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია
Асноўная інфармацыя
Заснавальнікі Андрэй Першазваны, Святая Ніна
Аўтакефалія 467 год ад Антыяхійскай праваслаўнай царквы; адноўлена ў 1917 годзе ад Рускай праваслаўнай царквы
Прызнанне аўтакефаліі у 467 годзе Антыяхійскай праваслаўнай царквой; у 1943 годзе аднаўленне аўтакефаліі прызнана Рускай праваслаўнай царквой, а ў 1990 годзе Канстанцінопальскім Патрыярхатам
Прадстаяцель у наш час Ілля II, Каталікос-Патрыярх Грузіі
Цэнтр Тбілісі, Мцхета, Піцунда
Рэзідэнцыя Прадстаяцеля Тбілісі, Мцхета, Піцунда
Юрысдыкцыя (тэрыторыя)  Грузія
фармальна  Абхазія
фармальна  Паўднёвая Асеція
Турцыя Паўночны ўсход Турцыі
Епархіі за межамі юрысдыкцыі Заходне-Еўрапейская, Усходне-Еўрапейская, Аўстралійская, Вялікабрытанская і Ірландская епархія, Паўночна-Амерыканская і Канадская епархія, Паўднёва-Амерыканская епархія
Царква-маці Антыяхійская Праваслаўная Царква да 467 года
Мова набажэнстваў грузінская
Каляндар юліянскі[1]
Колькасць
Епіскапаў 47
Епархій 45
Навучальных устаноў 17 (2 духоўныя акадэміі (Тбіліская і Гелацкая), 2 багаслоўскія інстытуты (Тбіліскі і Кутаіскі), 4 духоўныя семінарыі (Тбіліская, Кутаіская, Ахалціхская, Батумская), 7 духоўных гімназій (2 Тбіліскія, Мцхецкая, Ланчхуційская, Поційская, Азургеційская, Карэльская), Хулайскае вучылішча, Хашурскі духоўны ліцэй
Манастыроў 172
Прыходаў 550
Святароў 1100
Вернікаў 4,5 млн
Сайт patriarchate.ge

Кананічна распаўсюджваецца на тэрыторыю Грузіі і на ўсіх грузін, дзе б яны ні пражывалі, а таксама на тэрыторыю часткова прызнаных Абхазіі і Паўднёвай Асеціі і на поўнач Турцыі[11].

Юрыдычна: «Дзяржава прызнае выключную ролю грузінскай праваслаўнай царквы ў гісторыі Грузіі і разам з тым абвяшчае поўную свабоду рэлігійных перакананняў і веравызнання, незалежнасць царквы ад дзяржавы». Арт. 9 Канстытуцыі Грузіі.

Паданне пра з'яўленне хрысціянства ў Грузіі

правіць

Паводле грузінскай легендарнай гісторыі, Грузія была апостальскім жэрабем Божай Маці[12].

  Пасля ўзнясення Бога на Неба, Апосталы з Марыям (Марыяй), Маці Ісусавай, сабраліся ў Сіёнскую святліцу, дзе і чакалі прышэсця абяцанага Суцяшальніка. Тут Апосталы кінулі жэрабя, куды каму ісці з пропаведдзю Слова Божага. Падчас кідання жэрабя Прасвятая Дзева Марыя сказала Апосталам:

«Жадаю і Я прыняць разам з вамі жэрабя, каб і Мне мець краіну, якую дазволіць даць Мне Сам Бог».

Кінуты былі жэрабі, паводле якіх Прасвятой Дзеве дасталася ва ўдзел Іверыя. Уладарка з вялікай радасцю прыняла Свой удзел і ўжо гатовая была туды ісці са словам добрай весткі, як перад самым выступленнем Яе ў дарогу з'явілася Ёй Бог Ісус і сказаў: «Маці Мая, не адпрэчу жэрабя Твайго і не пакіну народа Твайго без удзелу ў нябеснай ласцы; але адпраў замест Сябе Першазванага Андрэя ва ўдзел Твой. І пайшлі з ім абраз Твой, які намалюецца прыкладаннем прыгатаванай на тое дошкі да Твайго твару. Абраз той будзе замяняць Цябе і паслужыць ахоўнікам людзей Тваіх у вякі». Пасля гэтай боскага з'яўлення Прасвятая Дзева Марыя паклікала да Сябе Святога апостала Андрэя і перадала яму слова Божае, на якія Апостал толькі адказаў:

«Святая воля Сына Твайго і Твая будзе ў вякі».

Тады Найсвяцейшая ўмыла твар Свой, запатрабавала дошку, прыклала яе да Свайго твару, і на дошцы застаўся абраз Уладаркі з Прадвечным Сынам Яе на руках.[13] 		 

Неўзабаве апостал Андрэй адправіўся прапаведаваць хрысціянства[14]. Спачатку ён пайшоў на поўнач ад Палесціны, затым павярнуў на ўсход, дасягнуў Трапезунда, які тым часам налажаў заходне-грузінскаму княству Эгрысі, пасля прапаведавання там Евангелля перайшоў у Іберыю, у зямлю Дыд-Адчары.

Там апостал пропаведдзю і тварэннем цудаў звярнуў мноства людзей у хрысціянства і хрысціў іх[15]. Паставіўшы новазвернутым хрысціянам іерэяў і дыяканаў, пабудаваўшы храм у гонар Божай Маці і ўстанавіўшы царкоўны парадак, апостал пакінуў іх[15].

Перад сыходам Андрэя з той зямлі, навазвернутыя прасілі яго пакінуць абраз Божай Маці, але апостал не пагадзіўся на такую просьбу, а загадаў зрабіць дошку, велічынёй, як гэты абраз, і прынесці яму. Калі дошка была гатова, ён паклаў яе на ікону Божай Маці, і абраз цалкам паўтарыўся на дошцы. Апостал аддаў хрысціянам новы абраз, які яны паставілі ў сваёй новай царкве. Затым Андрэй адправіўся ў іншыя землі[15].

Адсюль ён адправіўся ў горад Ацкуря (недалёка ад сучаснага горада Ахалцыхэ). Дзе, паводле паданняў, падчас знаходжання апостала Андрэя адбылося некалькі цудаў — галоўнае з якіх, калі сваімі малітвамі святы апостал уваскрэсіў нядаўна памерлага чалавека. Затым, паставіўшы навазвернутым епіскапа, іерэяў і дыяканаў, святы Андрэй адправіўся ў іншыя краіны. Пакінуты Святым Андрэем нерукатворны абраз Божай Маці паставілі ў новым храме, узведзеным у гонар Багародзіцы[15].

Неўзабаве Андрэй адправіўся ў Ніглі, Кларджэці і ў Артан-Панкола, дзе ён пасля доўгай пропаведзі звярнуў у хрысціянства жыхароў тых месцаў і хрысціў іх. Затым ён вярнуўся ў Іерусалім на свята Вялікдня[15].

Пасля Троіцы Андрэй узяў з сабой апостала Сымона Кананіта, Матфія, Фадзея і іншых. З імі ён адправіўся спачатку да цара Аўгара, дзе, прапаведваў слова Божае і хрысціўшы жыхароў, пакінуў апостала Фадзея для зацвярджэння новай Царквы. Іншыя ж, абыходзячы з пропаведдзю гарады і вёскі Кападокіі і Понта, дасягнулі нарэшце Картлі (Іберыі). Далей, яны прайшлі частку Мтыўлецкай зямлі да ракі Чарохі[15].

Затым апосталы наведалі Сванеці ў час кіравання царыцы-ўдавы Піфадоры (Піфадарыда Понтская - жонка забітага Пантыйскага цара Палемона I), якая са шматлікімі падданымі прыняла хрысціянства і была хрышчоная самім Андрэем. У Сванеці пры царыцы застаўся апостал Матфій з іншымі вучнямі для зацвярджэння новазвернутых у хрысціянства, як сведчыць пра гэта блажэнны Еранім[заўв 1].

Са Сванеці Андрэй разам з Сымонам Кананітам адправіўся ў Асецію, дзе дасягнуў горада Фастафора. Тут апосталы многіх звярнулі ў хрысціянства.

Пакінуўшы Асецію, яны пайшлі ў Абхазію і дасягнулі горада Sebastopolis (цяпер Сухумі), дзе таксама звярнулі многіх.

Тут Андрэй пакінуў апостала Сымона Кананіта з іншымі для зацвярджэння хрысціянства, сам жа адправіўся ў зямлю Джыкетаў.

Джыкеты не прынялі хрысціянства, і, больш таго, сам апостал ледзь не быў забіты. Пакінуўшы іх, Андрэй адправіўся ў Верхні Суадаг[15][заўв 2].

Жыхары Верхняга Суадага прынялі рэлігію ад апостала. Адсюль ён адправіўся да верхніх берагоў Чорнага мора, наведваючы гарады і вёскі, і нарэшце дасягнуў горада Патры ў Ахаі, дзе і прыняў смерць на крыжы[15].

Вера, якую прапаведваў Св. Андрэй і апосталы, якія засталіся пасля яго сыходу, стала ўкараняцца ў народзе. Фарсман I, які кіраваў Іберыяй, пачуў пра тое, што яго падданыя перайшлі з язычніцтва ў хрысціянства, і пачаў ганенні на хрысціян. Многія з іх падчас гэтага ганення прынялі пакутніцтва разам з апосталам Сымонам Кананітам. Хрысціянства, падушанае, але не было пераможана: заставаліся хрысціяне, якія хаваліся ў горах і лясах і мелі месцы для агульных сходаў і малітваў. Неўзабаве магіла Сымона Кананіта, размешчаная ў горах Абхазіі каля Сухумі, стала прадметам глыбокага шанавання[15].

З часу гэтага ганення амаль паўстагоддзя Іберыя не атрымлівала больш ніадкуль прапаведнікаў хрысціянства і не мела хрысціянсксіх кіраўнікоў[15].

Паводле меркавання гісторыка Грузінскай царквы Міхаіла Сабініна:

  «Думаем, што гэтыя паданні маюць такое ж права быць выслуханымі і прынятымі ва ўлік, як і паданні іншых Цэркваў (напрыклад, Грэчаскай, Рускай, Балгарскай і інш.), і што факт непасрэднага апостальскага заснавання Грузінскай Царквы можа быць даказаны на падставе гэтых паданняў з такою ж ступенню верагоднасці, з якою ён даказваецца і адносна іншых Цэркваў, на падставе падобных жа фактаў»[16]  

Ужо ў 100 годзе свяшчэннамучанік Клімент, біскуп рымскі, сасланы імператарам Траянам у бязлюдныя месцы Таўрыды, тварэннем цудаў і павучаннямі дапамагаў многім калхідцам застацца вернымі хрысціянству. Паводле меркавання Міхаіла Сабініна паміж сямюдзесяцці цэркваў, пабудаваных святым яшчэ пры яго жыцці на берагах Чорнага мора, была і Калхідская[15].

Тым часам, канчатковае зацвярджэнне хрысціянства і тое, што яно стала пануючай рэлігіяй,

  было плодам доўгачасовай і руплівай пропаведзі апостала ўсяе Грузіі, святой асветніцы, блажэннай маці Ніны[15]  

Гісторыя

правіць

Ранні перыяд

правіць

У перыяд паміж 318 і 337 гадамі, найімаверней у 324—326 гады намаганнямі святой роўнаапостальнай Ніны хрысціянства стала дзяржаўнай рэлігіяй Грузіі. Царкоўная арганізацыя знаходзілася ў межах Антыяхійскай царквы.

У 451 годзе, разам з Армянскай царквой, не прыняла рашэнняў Халкідонскага сабору і ў 467 годзе пры цары Вахтангу I стала незалежнай ад Антыёхіі, набыўшы статус аўтакефальнай Царквы з цэнтрам у Мцхеце (рэзідэнцыі вярхоўнага Каталікоса). У 607 годзе Царква прыняла рашэнні Халкідона, парушыўшы кананічнае адзінства з Армянскай Апостальскай Царквой.

Пры Сасанідах (VI—VII стст.) вытрымала барацьбу з персідскімі вогнепаклоннікамі, а ў перыяд турэцкіх заваяванняў (XVI—XVIII стст.) — з ісламам. Гэта знясільваючая барацьба прывяла да заняпаду грузінскага праваслаўя і страты цэркваў і манастыроў на Святой зямлі.

У 1744 годзе ў Грузінскай Царкве прайшлі рэформы, аналагічныя рэформам патрыярха Нікана ў Масковіі.

Грузінскі экзархат Расійскай Царквы

правіць

У 1801 годзе Грузія ўвайшла ў склад Расійскай імперыі. Паводле праекта, распрацаванага галоўнакамандуючым генералам А. П. Тармасавым і прадстаўленага Аляксандру I у 1811 годзе, ва Усходняй Грузіі замест 13 епархій утвараліся дзве: Мцхецка-Карталінская і Алавердска-Кахецкая. 21 чэрвеня 1811 года Найсвяцейшы Сінод зняў Каталікоса-Патрыярха Антонія II з пасады.

З 30 чэрвеня 1811 года да сакавіка 1917 года (дэ-факта) Царква ў Грузіі мела статус Грузінскага экзархата Рускай праваслаўнай царквы; званне Каталікоса было скасавана. Першым экзархам 8 ліпеня 1811 года стаў Варлаам (Эрыставі) (30 жніўня 1814 — 14 мая 1817).

Да канца 1810-х гадоў быў скасаваны таксама і Абхазскі каталікасат, уключаны ў склад Грузінскага экзарха.

Пасля Варлаама (Эрыставі) экзархі прызначаліся з епіскапаў-негрузін, што нярэдка прыводзіла да трэнняў з мясцовым духавенствам і эксцэсаў, як, напрыклад, забойства Экзарха Нікана (Сафійскага) 28 мая 1908 года ў будынку Грузінска-Імерэцінскай сінадальнай канторы.

Аднаўленне аўтакефаліі. Найноўшы перыяд

правіць

12 сакавіка (25 сакавіка[17]) 1917 года на Мцхецкім саборы была абвешчана аўтакефалія Грузінскай царквы; месцаахоўнікам прастола Каталікоса быў выбраны епіскап Гурыйска-Мегрэльскі Леанід (Акрапідзэ). Апошні 13 сакавіка апавясціў Экзарха Грузіі архіепіскапа Карталінскага-Кахецінскага Платона (Раждзественскага) пра яго зняцце з кафедры, што не было прызнана Рускай праваслаўнай царквой.

27 сакавіка 1917 года Часовы ўрад прызнаў аўтакефалію Грузінскай Царквы. 10 ліпеня 1917 года сумеснае пасяджэнне Часовага ўрада і Сінода пастанавіла заснаваць Каўказскі экзархат для добраахвотнага ўваходжання ў яго рускіх прыходаў Тыфліскай, Елізаветпальскай, Бакінскай, Эрыванскай, Кутаіскай, Чарнаморскай губерняў і Карскай, Батумскай абласцей, Артвінскай, Закатальскай і Сухумскай акруг. Епіскапам у Тыфлісе быў прызначаны Феафілакт (Кляменцьеў), неўзабаве выгнаны грузінскімі архірэямі з Грузіі.

Маскоўскі Патрыярх Ціхан сваім пасланнем ад 29 снежня 1917 года да Каталікоса Кірыяна II (Садзаглішвілі), абранага на Саборы ў верасні 1917 года, асудзіў самачынны характар аднаўлення аўтакефаліі больш старажытнай Грузінскай Царквы. Зносіны паміж Маскоўскім Патрыярхатам і Грузінскай Царквой было перапынена.

У 1927 годзе Грузінская царква перайшла на Новаюліанскі каляндар, але па ціскам вернікаў павінна была «адкласці» сваё рашэнне.

Афіцыйна зносіны былі адноўлена Вызначэннем Свяшчэннага Сінода РПЦ ад 19 лістапада 1943 года[18].

У 1997 годзе Грузінская Праваслаўная Царква выйшла з Сусветнага савета цэркваў.

Прадстаяцель з 23 снежня 1977 года — Яго Святасць Каталікос-Патрыярх усяе Грузіі, Архіепіскап Мцхецкі і Тбіліскі і мітрапаліт Піцунды і Цхум-Абхазеты Ілія II.

Царква складаецца з 35 епархій, якія аб'ядноўваюць каля 300 абшчын; Абхазская епархія пасля 1992 года дэ-факта не ўваходзіць у склад Грузінскай Царквы. Таксама існуе кананічная неўрэгуляванасць у Паўднёвай Асеціі, дзе, паводле сцвярджэння Каталікоса Іліі II, «прысутнічаюць прадстаўнікі Рускай замежнай царквы»[19].

Навучальныя ўстановы

правіць

Заўвагі

правіць
  1. ↑ Ён кажа, што ап. Мацьвій прапаведаваў у Другой Эфіопіі, як старажытныя называлі Калхіду, а менавіта ўсходнія яе частцы, гэта значыць басейн ракі Алазані.
  2. ↑ Мясцовасць у горах Асеціі; у 35 вёрстах ад цяперашняга Уладзікаўказа існуе аул Суадаг, або Суанджаг

Крыніцы

правіць
  1. ↑ Хулап. Рэформа календара і пасхаліі: гісторыя і сучаснасць.
  2. ↑ http://www.bogoslov.ru/text/192554.html Архівавана 28 кастрычніка 2012. Багаслоў. Ru-Дыптых
  3. ↑ Праваслаўная Энцыклапедыя
  4. ↑ Грузінская Царква дамагаецца ў Канстанцінопаля належнага ёй месца ў дыптыхах pravoslavie.ru 14 мая 2003 г.
  5. ↑ Православие в наши дни;Автор — M. N. Bessonov;Издатель-Политиздат, 1990
  6. ↑ Кароткая гісторыя Грузінскай Праваслаўнай Царквы Архівавана 4 мая 2009.
  7. ↑ Афіцыйны сайт Грузінскай праваслаўнай царквы
  8. ↑ грузінская праваслаўная царква, Энцыклапедычны слоўнік
  9. ↑ ВСЭ
  10. ↑ Православие в наши дни,M. N. Bessonov,Издатель-Политиздат, 1990. Стр.80
  11. ↑ Скурат К. Е. История Православных Поместных Церквей;"у Грузінскай Царкве прынята лічыць, — сведчыць мітрапаліт Сухума-Абхазскі (цяпер Каталікос-Патрыярх) Ілія ў сваім адказе ад 18 жніўня 1973 года на ліст-запыт аўтара гэтай працы, — што юрысдыкцыя Грузінскай Царквы распаўсюджваецца не толькі на межы Грузіі, але на ўсіх грузінаў, дзе б яны ні пражывалі. Указаннем на гэта трэба лічыць прысутнасць у тытуле Першасвяціцеля слова «Каталікос».
  12. ↑ Великие православные праздники; Автор-Ольга Глаголева
  13. ↑ Покровский Н., свящ. Краткий очерк церковно-исторической жизни православной Грузии со времени появления в ней христианства и до вступления ее в подданство России. — Тифлис, 1906. С. 17-18.Цитата преведена по книге Скурат К.Е. История Православных Поместных Церквей.
  14. ↑ Карташёв А. В. Очерки по истории русской церкви. Том I. Репринтное воспроизведение. YMCA-PRESS. Париж. 1959. — М.: Наука, 1991. — С.46.
  15. ↑ а б в г д е ё ж з і к л Міхаіл Сабінін, поўны жыццяпіс святых Грузінскай царквы
  16. ↑ Сабинин Г. История Грузинской Церкви до конца VI века. СПб., 1877. С. 17 —18.
  17. ↑ Грузінская Праваслаўная Царква адзначае Дзень аднаўлення аўтакефаліі Патрыярхія.Ru 25 сакавіка 2009.
  18. ↑ ЖМП. 1944, № 3, стар. 7 «Аднаўленне малітоўна-кананічных зносін паміж дзвюма Праваслаўнымі Цэрквамі — Грузінскай і Рускай»(недаступная спасылка)
  19. ↑ Крэда.ру: «Патрыярх Ілія II: „Я думаю па-грузінску і паступаю па-грузінску“». Архівавана 14 мая 2014. Інтэрв'ю Аляксандру Салдатаву 1 лістапада 2007 г.

Літаратура

правіць

Спасылкі

правіць
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Грузінская_Апостальская_Аўтакефальная_Праваслаўная_Царква&oldid=4842121"