Лыбедзь
Лыбедзь (аг.-усх.-слав.: і царк.-слав: Лыбѣдь) — у усходнеславянскай міфалогіі генеалагічная гераіня, легендарная сястра трох братоў — заснавальнікаў Кіева і легендарных родапачынальнікаў племя палян Кія, Шчэка і Харыва[1].
| Лыбедзь | |
|---|---|
 | |
| Міфалогія | славянская міфалогія |
| Пол | жанчына |
| Браты і сёстры | Харыў[d], Кій і Шчэк[d] |
Этымалогія правіць
Шэраг навукоўцаў лічыць легенду аб заснаванні Кіева этымалагічным міфам, які тлумачыць назвы кіеўскіх мясцовасцяў. Імёны гэтых персанажаў вытворныя ад кіеўскіх тапонімаў, а не наадварот. У прыватнасці, Лыбедь з’яўляецца персанажам, які тлумачыць назву ракі Лыбідзь, прыток Дняпра[2][3]. Дадзеныя персанажы разглядаюцца як генеалагічныя героі, героі міфалагічнага эпасу, звязаныя з пачаткам міфалагізаванай гістарычнай традыцыі[4].
Прыкладна, Лыбедзь звязана з праслав. *Lub, аг.-усх.-слав.: лыб-, «верх» (ср. лыбань, «верхняя частка галавы жывёлы»), ср. назва ўзгорка — Дзевыч-гара над ракой Лыбідзь пад Кіевам[1].
Крыніцы правіць
Самая ранняя вядомая крыніца аб гэтых персанажах — рускі летапіс пачатку XII стагоддзя «Аповесць мінулых гадоў», як мяркуецца адлюстраваў старажытнарускае паданне аб паходжанні палян[1].
Кіеўскі сінопсіс, складзены ў другой палове XVII стагоддзя, меркавана, Інакенціем Гізелем, архімандрытам Кіева-Пячэрскага манастыра, уключае спецыяльныя раздзелы «аб праслаўленым вярхоўным і ўсяго народа расійскага галоўным градзе Кіеве». Аўтар прывёў летапісную легенду аб паселішчы на гарах Кія, Шчэка, Харыва і сястры іх Лыбедзі, якія заснавалі там горад, і даў і дакладную дату заснавання Кіева — 431 год[5].
Матыў правіць
Паданне ў «Аповесці мінулых гадоў» роднасна міфалагічнаму сюжэту пра трох братоў і сястру: у рускай казцы прысутнічае богатырша Белая Лебедзь, якая валодае жывой вадой і маладзільнымі яблыкамі, за якімі былі пасланыя браты. Імя багатыршы, магчыма, ўтворана ад першапачатковага Лыбедзь пад уплывам міфалагічнага матыву ператварэння багатыршы ў птушку[1].
У тапаніміцы правіць
Імя Лыбедзі адлюстравана ў вялікай колькасці тапонімаў у Кіеве: рака Лыбідзь, станцыя метро «Лыбідская», вуліцы Лыбідская і Уладзіміра-Лыбідская. У старым Кіеве існавалі таксама вуліцы Набярэжна-Лыбідская (у цяперашні час частка вуліцы Антонавіча), Новалыбідская (цяпер вуліца Рамана Ратушнага на Саламянцы) і завулак Лыбідскі (цяпер Загарадная вуліца).
Крыніцы правіць
- ↑ а б в г Иванов, Топоров. Лыбедь 1988.
- ↑ Петрухин 2014, с. 24—25, 70—71, 84.
- ↑ Щавелёв 2007, с. 105—126.
- ↑ Иванов, Топоров. Славянская мифология 1988.
- ↑ Петрухин 2014, с. 20.
Літаратура правіць
- Ричка В. М. Либідь // Енциклопедія історії України : у 10 т. : [укр.] / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2009. — Т. 6 : Ла — Мі. — 784 с. : іл. — ISBN 978-966-00-1028-1.
- В. В. Иванов, В. Н. Топоров. Лыбедь // Мифы народов мира. Энциклопедия. — 1988. — Т. 2. — С. 82.
- В. В. Иванов, В. Н. Топоров. Славянская мифология // Мифы народов мира. Энциклопедия. — 1988. — Т. 2.
- Мельникова Е. А. Лыбедь // Древняя Русь в средневековом мире. — С. 469.
- Иванов В. В., Топоров В. Н. Мифологические географические названия как источник для реконструкции этногенеза и древнейшей истории славян // в кн.: Вопросы этногенеза и этнической истории славян и восточных романцев. — М., 1976.
- Петрухин В. Я. Русь в IX—X веках. От призвания варягов до выбора веры. — М.: Форум : Неолит, 2014. — 464 с.
- Пономаренко Л. А., Різник О. О. Київ. Короткий топонімічний довідник. Довідкове видання. — Київ: Видавництво «Павлім», 2003. — 124 с.: іл. — ISBN 966-686-050-3
- Щавелёв А. С. Славянские легенды о первых князьях. Сравнительно-историческое исследование моделей власти у славян. — М.: Северный паломник, 2007. Архівавана 16 сакавіка 2014.