Малік-шах I
Абуль-Фатх Джалал ад-Дзін Мелік-шах (Малік-шах) (перс.: ملكشاه, турэцк.: Melikşah, туркм.: Mälikşa; 16 жніўня 1055 — 19 лістапада 1092) — сельджукскі султан (1072—1092), сын і пераемнік Алп-Арслана. У час кіравання Мелік-шаха сельджукская дзяржава дасягнула сваёй найбольшай магутнасці[5]. Пры Мелік-шаху I сталіца імперыі была перанесена з Рэя ў Ісфахан.
| Мелік-шах | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ملكشاه | |||||||
 | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Алп-Арслан | ||||||
| Пераемнік | Махмуд I (у Ісфахане) Баркіярук (у Рэі) |
||||||
| Нараджэнне |
1055[1][2]
|
||||||
| Смерць |
19 лістапада 1092 |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Род | Сельджукіды | ||||||
| Бацька | Алп-Арслан | ||||||
| Жонка | Таркан-хатун[d], Zübeyde Hatun[d][3] і Taj Safariyya Khatun[d][4] | ||||||
| Дзеці | Ахмад Санджар[d], Махмуд ібн Малік-шах[d], Гаўхар Хатун[d], Баркіярук[d], Мухамад ібн Малік-шах[d], Isma Khatun[d] і Mah-i Mulk Khatun[d] | ||||||
| Нацыянальнасць | Турак-сельджук | ||||||
| Веравызнанне | Суніцкі іслам | ||||||
| Дзейнасць | суверэн | ||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Заваяванні правіць
У самым пачатку свайго кіравання Мелік-шах здушыў мяцеж свайго дзядзькі Кавурда і пакараў яго смерцю. Мелік-шах пашыраў межы Сельджукскай імперыі. Былі захоплены Паўночная Сірыя і частка Палесціны. Пазней, у 1074 годзе, ён вырашыў накіраваць сваю ваенную моц супраць караханідскага хана Шамс аль-Мулька, уладара Самарканда. Галоўная бітва адбылася недалёка ад Каршы. Ханскія войскі былі ўшчэнт разбіты Сельджукідамі. Пасля гэтага імі былі захоплены Бухара і Самарканд. У 1079 годзе адбыўся паход у Грузію і Арменію. Некаторы час Сельджукіды ўстрымліваліся ад буйных паходаў, але ўжо ў 1089 годзе пачалася новая ваенная кампанія, у ходзе якой была захоплена Фергана. Сельджукская імперыя пашырылася да межаў Усходняга Туркестана.
Будаўніцтва, мастацтва і навука правіць
Акрамя ваеннай дзейнасці, Мелік-шах займаўся і аднаўленнем разбураных і спустошаных пасля войнаў і паўстанняў абласцей імперыі. Яго дзяржава была падзелена на 12 васальных княстваў, яікімі кіравалі сельджукскія арыстакраты і военачальнікі. Для таго, каб палегчыць шляхі зносін паміж сваімі леннымі ўладаннямі Мелік-шах паляпшаў дарогі, таксама ён будаваў будынкі агульнага карыстання — караван-сараі, былі пабудаваны сотні мячэцяў, медрэсэ, палацаў. Пры двары адбыўся ўздым мастацтва і паэзіі, а таксама навукі. Пры Мелік-шаху была праведзена рэформа календара, створаны вышэйшыя школы ў Гераце, Багдадзе, навукоўцам аказвалася ўсялякая дапамога. У якасці візіра (галоўнага міністра) пры ім служыў Нізам аль-Мульк, меркаваны аўтар трактата Сіясет-намэ («Кніга аб кіраванні»). У тыя часы жылі і працавалі Амар Хаям, Газалі, Атар.
Унутраная палітыка правіць
Султаны, якія былі артадаксальнымі сунітамі, праследвалі шыітаў, у прыватнасці, ісмаілітаў Хасана ібн Сабаха. Паслядоўнікам Сабаха ўдалося заняць крэпасць Аламут недалёка ад Казвіна, і войска пад камандаваннем эміра Арслан-Таша, адпраўленае Малік-шахам, не змагло адбіць яе. Гулям султана Кзыл Саруг аблажыў крэпасць Дару ў Кухістане, але спыніў ваенныя дзеянні ў сувязі са смерцю Мелік-шаха 19 лістапада 1092 года. Магчыма, ён быў атручаны. Султан быў пахаваны побач са сваім бацькам Алп-Арсланам у Мерве. Пасля смерці Мелік-шаха пачалася барацьба за ўладу паміж яго сынамі[6].
Зноскі
- ↑ Sultan of the Seljuks Malik-Shāh // Faceted Application of Subject Terminology Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ Malik Šāh // Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968. Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ İslâm Ansiklopedisi — 1988. — Т. 24. — С. 93. Праверана 20 лютага 2024.
- ↑ (not translated to tr) Selçuklu hatunları — Cağaloğlu: Bilge Kültür Sanat, 2017. — ISBN 978-605-9521-07-9 Праверана 20 лютага 2024.
- ↑ Мелік-Шах — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі (3-е выданне)
- ↑ Строева Л. В. Государство исмаилитов в Иране в XI–XIII вв. — С. 67, 69, 71.
Литература правіць
- История Востока. — Восточная литература, 1995. — Т. 2: Восток в средние века.
- Ирмияева Т. Ю. История мусульманского мира. От Халифата до Блистательной Порты. — Челябинск: Урал ЛТД, 2000. — 352 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-8029-0122-5.
- Строева Л. В. Государство исмаилитов в Иране в XI–XIII вв. — М.: Издательство «Наука», ГРВЛ, 1978. — 2 400 экз.
Спасылкі правіць
- Мелік-Шах — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі (3-е выданне)