Паўстанне Ісатая Тайманава

Паўстанне Ісатая Тайманава — паўстанне казахаў Малодшага жуза пад правадырствам Ісатая Тайманава.

Паўстанне Ісатая Тайманава
Асноўны канфлікт: Казахскія паўстанні
Дата 1836-1838
Месца сучасны Казахстан
Прычына зямельная спрэчка
Вынік перамога царскіх войскаў
Праціўнікі
Расійская імперыя Расійская імперыя Казахі
Камандуючыя
Мікалай I Ісатай Тайманаў

Асноўнай прычынай паўстання ў Букееўскай ардзе пад кіраўніцтвам Ісатая Тайманава і Махамбета Утэмісава было згаленне вялікай масы казахаў і іншых нацый (шаруа) у выніку адсутнасці дастатковай колькасці паш. Колькасць прыдатных земляў няўхільна скарачалася. Землі, па Вялікаму і Малому Узеню і вакол Камыш-Самарскіх азёр, прыдатныя для земляробства рэгулярна канфіскоўваліся пад казачыя хутары. Астатнія землі размяркоўваліся нераўнамерна, асноўныя пашы пакідаліся за ханам Джангірам і яго набліжанымі. Становішча ўскладняла забарона на пераход праз Урал і паша ўздоўж яго абалоны. Шаруа пачалі ў адкрытую рабаваць быдла ў султанскіх і ханскіх качэўях. З лютага 1836 года стыхійныя выступы былі падтрыманы старшыной Тайманавым і акынам Махамбетам, які далучыўся да яго. Яны заклікалі займаць землі хана і Уральскага казачага войска, пераходзіць да Урала, адбіваць быдла. Да паўстання далучыліся некалькі родаў на чале са старшынамі. Зрэшты спачатку захоўвалася надзея на рашэнне зямельнай праблемы з дапамогай рускіх улад. Ісатай Тайманаў звярнуўся да генерал-губернатара В. А. Пяроўскага: «Просьбы і скаргі нашы нікім не прымаюцца, маёмасць у нас адымаюць і мы, быццам замежнікі, баімся ўсяго, нягледзячы на тое, што прымалі прысягу на вернападданства гасудару імператару. Але раз Ваша Яснавяльможнасць прадстаўляе тут асобу галоўнага начальніка, то я палічыў давесці да Вашага ведама і прасіць пра адкамандзіраванне да нас сапраўдных урадоўцаў, якія ўглыбіліся б у наша бядотнае становішча і зрабілі па скаргах нашым усенароднае даследаванне. Асабліва мы жадаем, каб скаргі нашы былі даследаваны спадаром падпалкоўнікам Далем». Але ў выніку было прынята рашэнне пра арганізацыю карнай экспедыцыі з некалькіх сотняў уральскіх і астраханскіх казакоў супольна з вернымі хану Джангіру атрадамі. У лістападзе 1837 года была здабыта перамога над паўсталымі ў Тас-Цюбе[1]. Рассеяныя паўстанцы часткова здолелі прарвацца на левы бераг Урала і згрупавацца зноў. Увесну Пяроўскі даносіў у Пецярбург, што войска Тайманава «паступова ўзрастаючы, пачало даволі дадатна набліжацца да лініі і, нарэшце, па апошніх вестках, знаходзілася ўжо не далей двух пераходаў. Ад дзвюх трох тысяч чалавек пры раптоўным нападзе можа прарвацца на кожнай кропцы лініі і нарабіць вялікія хваляванні»[2]. За Урал была выслана экспедыцыя ў складзе рэгулярных войскаў, уральскіх і арэнбургскіх казакоў і 12 ліпеня 1838 года паўсталыя былі пабіты, Ісатай Тайманаў забіты, Махамбет Утэмісаў з ацалелымі ўдзельнікамі бег на поўдзень, і пасля быў забіты. Загінуў 20 кастрычніка 1846 года на тэрыторыі цяперашняй Атыраўскай вобласці — быў забіты наёмнымі забойцамі сваіх ворагаў.

Зноскі