Вікіпедыя

Праграма Нана — Лугара

Праграма сумеснага змяншэння пагрозы (англ.: Cooperative Threat Reduction Program, таксама праграма Нана — Лугара ў гонар сенатараў Сэмюэла Нана і Рычарда Лугара) — ініцыятыва, якая рэалізавалася пры ўдзеле DTRA (Агенцтва па змяншэнню пагрозы Міністэрства абароны ЗША) з 12 снежня 1991 года ў дачыненні да Расіі і краін СНД. У рамках праграмы ў перыяд з 1991 па 2012 год, па афіцыйных даных ЗША, было выдзелена 8,79 млрд долараў[1]. На гэтыя грошы Расіі, Украіне, Казахстану і Беларусі давалася абсталяванне, паслугі і кансультацыі на ажыццяўленне ліквідацыі зброі масавага знішчэння.

Сенатары Нан і Лугар выходзяць з Белага Дома ў 1991 годзе пасля нарады ў прэзідэнта ЗША Джорджа Буша-старэйшага па праграме Нана—Лугара.

Мэты правіць

Заяўленыя мэты праграмы[2]:

  • знішчэнне ядзернай, хімічнай і іншых відаў зброі масавага знішчэння;
  • транспарціроўка, захоўванне, вывад з эксплуатацыі і забеспячэнне эксплуатацыі зброі ў сувязі з яго знішчэннем;
  • усталяванне кантраляваных мер засцярогі, якія перашкаджаюць распаўсюджванню зброі;
  • прадухіленне непажаданага выкарыстання вопыту і ведаў у галіне стварэння ўзбраенняў;
  • забеспячэнне працэсу дэмілітарызацыі абаронных галін прамысловасці і канверсіі ваенных магчымасцяў і тэхналогій;
  • пашырэнне кантактаў паміж ЗША і краінамі СНД па ваенных пытаннях.

Гісторыя правіць

Праграма была прынята па ініцыятыве дзяржсакратара Дж. Бэйкера. Ён рэкамендаваў Адміністрацыі Прэзідэнта Буша аказаць разнастайную дапамогу былым рэспублікам СССР[3].

У лістападзе 1991 года праграма адобрана Кангрэсам ЗША[1].

17 чэрвеня 1992 года падпісана «Пагадненне паміж Злучанымі Штатамі Амерыкі і Расійскай Федэрацыяй адносна бяспечных і надзейных перавозак, захоўвання і знішчэння зброі і прадухілення распаўсюджвання зброі» на 7 гадоў[2].

15—16 чэрвеня 1999 года аформлены спецыяльны пратакол, які падоўжыў тэрмін дзеяння Пагаднення 1992 года яшчэ на 7 гадоў[2].

З сакавіка 2002 года па студзень 2003 года фінансаванне праграмы было прыпынена ЗША з-за падазрэнняў, што Расія хавае інфармацыю аб сваёй хімічнай і бактэрыялагічнай зброі[1].

У канцы 2002 года ў пасёлку Горны Саратаўскай вобласці быў уведзены ў эксплуатацыю завод па знішчэнні хімічнай зброі (іпрыт, люізіт). Ён ствараўся пры ўдзеле Германіі.

У маі 2009 года ў горадзе Шчучча Курганскай вобласці быў адкрыты завод па знішчэнні хімічнай зброі (у тым ліку зарына і V-газаў). Каля траціны кошту завода, амаль 1 млрд долараў, было прадастаўлена ў рамках праграмы Нана—Лугара[4].

У кастрычніку 2012 года Расія вырашыла, што не будзе падаўжаць дзеянне пагаднення[5] «без істотнага перагляду яго ўмоў»[6][7].

16 чэрвеня 2013 года скончыліся бягучыя дамоўленасці па праграме[8][9].

17 чэрвеня 2013 года прэзідэнты Расіі і ЗША абмеркавалі змены па пытаннях супрацоўніцтва, пачатага ў рамках праграмы Нана—Лугара і заключылі новае пагадненне. У ім, у параўнанні з зыходнай праграмай, было зменшана колькасць сумесных праектаў (выключаны пытанні ліквідацыі МБР, знішчэння хімічнай зброі, ядзернай бяспекі АЭС і работы па фізічнай абароне боегаловак) і значна абмежаваны доступ амерыканскіх інспектараў. Дадзенае пагадненне заснавана на рамачным пагадненні ад 2003 года аб шматбаковай ядзерна-экалагічнай праграме РФ і дадатку да яго ад 14 чэрвеня 2013 года[10].

Вынікі праграмы правіць

На кастрычнік 2012 за час дзеяння праграмы, паводле інфармацыі з сайта Рычарда Лугара, дэактывавана 7610 ядзерных боегаловак (план да 2017 года — 9265). Знішчаны[11][1]:

  • 902 міжкантынентальная балістычныя ракеты,
  • 498 шахтавых пускавых установак,
  • 191 мабільная пускавая ўстаноўка,
  • 33 атамныя падводныя лодкі,
  • 684 балістычных ракет падводных лодак,
  • 906 ракет класа «паветра-зямля» з ядзернымі боегалоўкамі,
  • 155 бамбардзіроўшчыкаў,
  • 194 ядзерных выпрабавальных тунэля.

Таксама выраблена 590 перавозак ядзернай зброі чыгуначным транспартам, палепшаная бяспека на 24 сховішчах ядзернай зброі, пабудавана і забяспечана 39 станцый маніторынгу біялагічных пагроз. Украіна, Казахстан і Беларусь сталі краінамі, якія не валодаюць ядзернай зброяй.

У той жа час расійскія спецыялісты адзначалі, што значная частка МБР і БРПЛ ліквідавалі за кошт Расіі[2].

У рамках праграмы быў створаны Міжнародны навукова-тэхнічны цэнтр (МНТЦ), які забяспечваў кароткатэрміновае (1—3 гады) фінансаванне праектаў, у якіх удзельнічала больш за 30 тысяч навукоўцаў і спецыялістаў з навуковых устаноў СНД, у тым ліку з устаноў Мінатама (Усерасійскі навукова-даследчы інстытут эксперыментальнай фізікі, Усерасійскі навукова-даследчы інстытут тэхнічнай фізікі і інш.), раней занятых у распрацоўцы і выпрабаваннях ЗМЗ і сродкаў яго дастаўкі[2].

Крытыка правіць

Крытыкі праграмы адзначалі, што значная частка сродкаў, што выдзяляліся па праграме, трацілася на заказы амерыканскім падрадчыкам і кансультантам, а амерыканскія спецыялісты ў ходзе інспекцый маглі атрымаць доступ да сакрэтнай інфармацыі[12].

Гл. таксама правіць

Зноскі

  1. ↑ а б в г Евгений Козичев, Как работала программа Нанна—Лугара. История вопроса // Газета «Коммерсантъ», № 190 (4975), 10.10.2012
  2. ↑ а б в г д Геннадий Хромов, Сотрудничество в области ликвидации сокращаемых стратегических вооружений и обеспечении безопасности ядерных материалов. Программа совместного снижения угрозы // Центр по изучению проблем разоружения, энергетики и экологии при МФТИ, 22 апреля 2003
  3. ↑ Бёрнс, 2020, с. 120.
  4. ↑ "Russia opens WMD disposal plant". BBC. 2009-05-29. Праверана 2010-05-20.
  5. ↑ «Russia Will Not Renew Arms Deal With US.» // по материалам Голоса Америки, 11 October 2012.
  6. ↑ Майкл Боумен, Есть ли будущее у «Программы совместного уменьшения угрозы»? Архівавана 27 сакавіка 2015. // Голос Америки, 11.10.2012
  7. ↑ Елена Черненко, Иван Сафронов, Беспрограммное обеспечение. Россия намерена впредь вести утилизацию ядерных арсеналов своими силами // Газета «Коммерсантъ», № 190 (4975), 10.10.2012
  8. ↑ Олег Шульга, О бедной программе замолвите слово. Прошлое, настоящее и будущее Соглашения Нанна — Лугара без лозунгов и ярлыков // Независимое военное обозрение, 2012-11-30
  9. ↑ Программа Нанна — Лугара между Москвой и Вашингтоном устарела Архівавана 2 студзеня 2014. // Голос России, 17 июня 2013
  10. ↑ К программе Нанна—Лугара выпустили обновление. Россия и США будут бороться с ядерной угрозой на принципах равноправия // Газета «Коммерсантъ», № 106 (5137), 21.06.2013
  11. ↑ Nunn-Lugar Scorecard // сайт сенатора Ричарда Лугара, октябрь 2012 (копия)
  12. ↑ Отказ от программы Нанна-Лугара обойдется России в 400 млн долларов в год // Взгляд, 17 октября 2012; Счета Нанна—Лугара отправят в Минфин РФ. Пока США просят Москву не отказываться от денег на разоружение, Минобороны РФ уже ищет их в бюджете // Газета «Коммерсантъ», № 195 (4980), 17.10.2012

Літаратура правіць

  • Уильям Бёрнс. Невидимая сила. Как работает американская дипломатия = William J. Burns. The Back Channel: A Memoir of American Diplomacy and the Case for Its Renewal. — М.: Альпина Паблишер, 2020. — ISBN 978-5-9614-2828-5.

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Праграма_Нана_—_Лугара&oldid=4578979"