Цягліцы шыі чалавека
Ніжэй прадстаўлены спіс цягліц шыі (лац.: musculi colli, mm. colli), якія з’яўляюцца часткай цягліцавай сістэмы чалавека. Яны аб’яднаны ў спіс у адпаведнасці з міжнародным стандартам Terminologia Anatomica (TA), які быў распрацаваны Федэратыўным камітэтам па анатамічнай тэрміналогіі (FCAT) і Міжнароднай федэрацыяй асацыяцыі анатамаў (IFAA), таксама ў спісе адлюстраваны некаторыя асаблівасці рускамоўнай класіфікацыі (у прыватнасці, глыбіня залягання і размяшчэнне). Цягліцы шыі падзяляюцца на уласныя цягліцы шыі, надпад’языковыя, падпад’языковыя і падпатылiцавыя[1][2][3][4][5]. Беларускія назвы прыведзены паводле лацінска-руска-беларускага анатамічнага слоўніка[6].
Паходжанне цягліц шыі
правіцьЦягліцы шыі розныя па сваім паходжанні, сярод іх вылучаюць[2]:
- Вытворныя шчэлепных дуг:
- Вытворныя першай шчэлепнай дугі — сківіцава-пад’языковая цягліца (лац.: m. mylohyoideus), пярэдняе брушка двухбрушнай цягліцы (лац.: venter anterior m. digastrici);
- Вытворныя другой шчэлепнай дугі — шылапад’языковая цягліца (лац.: m. stylohyoideus), задняе брушка двухбрушнай цягліцы (лац.: venter posterior m. digastrici), падскурная цягліца шыі (лац.: platysma);
- Вытворныя астатніх шчэлепных дуг — грудзіна-ключыцава-соскападобная цягліца (лац.: m. sternocleidomastoideus);
- Аўтахтонныя цягліцы шыі:
- Пярэднія цягліцы — грудзіна-пад’языковая цягліца (лац.: m. sternohyoideus), грудзіна-шчытападобная цягліца (лац.: m. sternothyroideus), шчытапад’языковая цягліца (лац.: m. thyrohyoideus), лапаткава-пад’языковая цягліца (лац.: m. omohyoideus), падбародкава-пад’языковая цягліца (лац.: m. geniohyoideus);
- Бакавыя цягліцы — лесвіцавыя цягліцы: пярэдняя, сярэдняя, задняя і найменшая (лац.: mm. scaleni anterior, medius, posterior et minimus);
- Перадхрыбетныя цягліцы — доўгая цягліца шыі (лац.: m. longus colli), доўгая цягліца галавы (лац.: m. longus capitis), пярэдняя прамая цягліца галавы (лац.: m. rectus capitis anterior), латаральная прамая цягліца галавы (лац.: m. rectus capitis lateralis).
Класіфікацыя
правіцьПаводле міжнароднага стандарту Terminologia Anatomica (TA) цягліцы шыі падзяляюцца наступным чынам:
- Уласныя цягліцы шыі;
- Надпад’языковыя цягліцы;
- Падпад’языковыя цягліцы;
- Падпатылiцавыя цягліцы.
Уласныя цягліцы шыі
правіцьУласныя цягліцы шыі (лац.: mm. proprii colli) забяспечваюць рухі (наперад, назад і ў бакі) і нахілы галавы (наперад, назад і ў бакі), шыі і яе скуры, некаторыя з якіх могуць цягнуць першае рабро ўгору і тым самым удзельнічаць у акце дыхання. Паводле міжнароднага стандарту Terminologia Anatomica (TA) да ўласных цягліц шыі (лац.: mm. proprii colli) адносяцца дзве цягліцы, якія з’яўляюцца па рускамоўнай класіфікацыі бакавымі паверхневымі цягліцам, чатыры бакавыя глыбокіх цягліцы і дзве пасярэдніх цягліцы[1][2][3][4][5].
Выява | Назва (часткі, брушкі) | Прымацаванне | Кровазабеспячэнне | Інервацыя | Функцыя | Заўвагі | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Пачатак | Канец | |||||||
Бакавая група | ||||||||
Паверхневыя цягліцы | ||||||||
Падскурная цягліца шыі (лац.: platysma) |
Паверхневая пласцінка ўласнай фасцыі вялікай грудной цягліцы (лац.: lamina superficialis fasciae pectoralis major propriae), фасцыя дэльтападобнай цягліцы (лац.: fascia deltoidea) на ўзроўні другога рабра | Край ніжняй сківіцы; латаральныя пучкі ўплятаюцца ў калявушна-жавальную і жавальную фасцыі (лац.: fascia parotidea et masseterica), а таксама ў цягліцу-апускальніцу ніжняй губы (лац.: m. depressor labii inferioris) і цягліцу смеху (лац.: m. risorius) | Паверхневая шыйная, падпадбародкавая артэрыі (лац.: aa. cervicalis superficialis, submentalis) | Шыйная галіна тваравага нерва (лац.: r. colli nervi facialis) | Нацягвае скуру шыі і часткі грудзей, апускае ніжнюю сківіцу і адцягвае вугал рота вонкі і ўніз, спрыяе адтоку вянознай крыві ад галавы і шыі | |||
Грудзіна-ключыцава-соскападобная цягліца (лац.: m. sternocleidomastoideus) |
Медыяльная ножка (лац.: caput sternale) | Пярэдняя паверхня рукаяткі грудзіны (лац.: manubrium sterni) | Соскападобны адростак скроневай косці (лац.: processus mastoideus ossis temporalis) і латаральная частка верхняй каркавай лініі патыліцавай косці (лац.: pars lateralis linea nuchae superior ossis temporalis) | Патыліцавая, грудзіна-ключыцава-соскападобная, верхняя шчытападобная артэрыі (лац.: aa. occipitalis, sternocleidomastoidea, thyroidea superior) | Вонкавая галіна дадатковага нерва (лац.: r. externus nerni accessorius), шыйны нерв CII (лац.: n. cervicalis CII) | Нахіляе галаву ў бок, а твар паварочвае ў процілеглы; закідае галаву назад і трохі высоўвае наперад; цягне ўгару ключыцу і грудзіну | ||
Латаральная ножка (лац.: caput claviculare) | Грудзінавы канец ключыцы (лац.: extremitas sternalis claviculae) | |||||||
Глыбокія цягліцы | ||||||||
Пярэдняя лесвіцавая цягліца (лац.: m. scalenus anterior) |
Папярочныя адросткі III—VI шыйных пазванкоў (лац.: processus transversus CIII—VI) | Грудок пярэдняй лесвіцавай цягліцы першага рабра (лац.: tuberculum musculi scaleni anterioris costae I) | Узыходная шыйная, ніжняя шчытападобная артэрыі (лац.: aa. cervicalis ascendens, thyroidea inferior) | Шыйныя нервы CV—CVII (лац.: nn. cervicalis CV—CVII) | Цягне першае рабро ўгору; нахіляе шыйны аддзел хрыбетніка у бакі ці наперад | |||
Сярэдняя лесвіцавая цягліца (лац.: m. scalenus medius) |
Папярочныя адросткі II—VII шыйных пазванкоў (лац.: processus transversus CII—VII) | Верхняя паверхня першага рабра ззаду баразны падключыцавай артэрыі (лац.: sulcus arteriae subclaviae costae I) | Хрыбетная, глыбокая шыйная артэрыі (лац.: aa. vertebralis, cervicalis profunda) | Шыйныя нервы CIII—CVIII (лац.: nn. cervicalis CIII—CVIII) | ||||
Задняя лесвіцавая цягліца (лац.: m. scalenus posterior) |
Папярочныя адросткі V—VI шыйных пазванкоў (лац.: processus transversus CV—VI) | Вонкавая паверхня другога рабра (лац.: costa II) | Узыходная шыйная (лац.: a. cervicalis ascendens) | Шыйныя нервы CV—CVII (лац.: nn. cervicalis CV—CVII) | ||||
няма даступнай ілюстрацыі | Найменшая лесвіцавая цягліца (лац.: m. scalenus minimus) |
Папярочны адростак III шыйнага пазванка (лац.: processus transversus CIII) | Унутраны край першага рабра наперадзе грудка пярэдняй лесвіцавай цягліцы (лац.: tuberculum musculi scaleni anterioris costae I) і купал плеўры (лац.: cupula pleurae) | Узыходная шыйная (лац.: a. cervicalis ascendens) | Шыйныя нервы CV—CVII (лац.: nn. cervicalis CV—CVII) | Цягне першае рабро і купал плеўры ўгору |
FMA: 64827 | |
Пасярэдняя (перадхрыбетная) група | ||||||||
Доўгая цягліца шыі (лац.: m. longus colli) |
Вертыкальная частка (лац.: pars recta) | Целы і папярочныя адросткі V шыйнага да III груднога пазванкоў (лац.: corpus et processus transversus CI—TIII) | Пярэдняя паверхня целаў II—III шыйных пазванкоў (лац.: facies anterior corpi CII—III) і пярэдні грудок атланта (лац.: tuberculum anteris atlantis) | Хрыбетная, узыходная і глыбокая шыйная артэрыі (лац.: aa. vertebralis, cervicalis ascendens et profunda) | Шыйныя нервы CIII—CVIII (лац.: nn. cervicalis CIII—CVIII) | Нахіляе шыйны аддзел хрыбетнага слупа наперад і ў бок | ||
Верхняя косая частка (лац.: pars obliqua superior) | Пярэднія грудкі раброва-папярочных адросткаў II—V шыйных пазванкоў (лац.: processus costotransversus TI—III) | Цела другога шыйнага пазванка (лац.: corpus CII) і пярэдні грудок атланта (лац.: tuberculum anteris atlantis) | ||||||
Ніжняя косая частка (лац.: pars obliqua inferior) | Целы I—III грудных пазванкоў (лац.: corpus TI—III) | Пярэдняя паверхня раброва-папярочных адросткаў трох ніжніх шыйных пазванкоў (лац.: processus costotransversus CV—VII) | ||||||
Доўгая цягліца галавы (лац.: m. longus capitis) |
Папярочныя адросткі III—VI шыйных пазванкоў (лац.: processus transversus CI—VI) | Ніжняя паверхня базілярнай часткі патыліцавай косці (лац.: pars basilaris ossis occipitalis) | Хрыбетная, глыбокая шыйная артэрыі (лац.: aa. vertebralis, cervicalis profunda) | Шыйныя нервы CI—CIV (лац.: nn. cervicalis CI—CIV) | Нахіляе галаву і шыйны аддзел хрыбетнага слупа наперад; паварот галавы ў бок |
Надпад’языковыя цягліцы
правіцьНадпад’языковыя цягліцы (лац.: mm. suprahyoidei) ляжаць вышэй за пад’языковую косць, але ніжэй за ніжнюю сківіцу, і з’яўляюцца дэрыватамі шчэлепных дуг. Апускаючы ніжнюю сківіцу бяруць удзел у актах глытання і жавання. Надпад’языковыя цягліцы (лац.: mm. suprahyoidei) уваходзяць у склад складанага апарата, які ўключае ў сябе ніжнюю сківіцу, пад’языковую косць, гартань, трахею, які адыгрывае важную ролю ў фарміраванні членараздзельнага маўлення. Паводле міжнароднага стандарту Terminologia Anatomica (TA) да надпад’языковых цягліц шыі (лац.: mm. suprahyoidei) адносяцца чатыры цягліцы, якія з’яўляюцца па беларускамоўнай класіфікацыі пасярэднімі цягліцамі[1][2][3][4][5].
Выява | Назва (часткі, брушкі) | Прымацаванне | Кровазабеспячэнне | Інервацыя | Функцыя | Заўвагі | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Пачатак | Канец | |||||||
Двухбрушная цягліца (лац.: m. digastricus) |
Пярэдняе брушка (лац.: venter anterior) | Двухбрушная ямка ніжняй сківіцы (лац.: fossa digastrica mandibulae) | Пярэдняе брушка пераходзіць у сухажылле, якое мацуецца да малога рога пад’языковай косці (лац.: cornu minor ossis hyoidei), і пераходзіць у задняе брушка | Падпадбародкавая артэрыя (лац.: a. submentalis) | Сківіцава-пад’языковы нерв ад трайчастага нерва (лац.: n. mylohyoideus nervi trigeminus) | Апускае ніжнюю сківіцу; цягне пад’языковую косць угору | ||
Задняе брушка (лац.: venter posterior) | Соскападобная выразка скроневай косці (лац.: incisura mastoidea ossis temporalis) | Патыліцавая, задняя вушная артэрыі (лац.: aa. occipitalis, auricularis posterior) | Двухбрушная галіна тваравага нерва (лац.: r. digastricus nervi facialis) | |||||
Шылапад'языковая цягліца (лац.: m. stylohyoideus) |
Шылападобны адростак скроневай косці (лац.: processus styloideus ossis temporalis) | Цела і вялікі рог пад’языковай косці (лац.: corpus et cornu major ossis hyoidei) | Патыліцавая, тваравыя артэрыі і надпад’языковая галіна языковай артэрыі (лац.: aa. occipitalis, facialis, r. suprahyoideus arteriae lingualis) | Шылапад’языковая галіна тваравага нерва (лац.: r. stylohyoideus nervi facialis) | Цягне пад’языковую косць назад, угору і вонкі | |||
Сківіцава-пад'языковая цягліца (лац.: m. mylohyoideus) |
Сківіцава-пад’языковая лінія ніжняй сківіцы (лац.: linea mylohyoidea mandibulae) | Пярэдняя паверхня цела пад’языковай косці (лац.: facies anterior corpi ossis hyoidei) | Пад’языковая і падпадбародкавая артэрыі (лац.: aa. sublingualis, submentalis) | Сківіцава-пад’языковы нерв ад трайчастага нерва (лац.: n. mylohyoideus nervi trigeminus) | Цягне пад’языковую косць угору і наперад, удзельнічае ў апусканні ніжняй сківіцы | |||
Падбародкава-пад'языковая цягліца (лац.: m. geniohyoideus) |
Падбародкавая восць ніжняй сківіцы (лац.: spina mentalis mandibulae) | Шыйныя нервы CI—CII (лац.: nn. cervicalis CI—CII) |
Падпад’языковыя цягліцы
правіцьПадпад’языковыя цягліцы (лац.: mm. infrahyoidei) ляжаць ніжэй за пад’языковую косць і з’яўляюцца аўтахтоннымі. Асноўнай функцыяй з’яўляецца фіксацыя пад’языковай косці, што робіць магчымай функцыю надпад’языковых цягліц як дадатковых жавальных (апусканне ніжняй сківіцы); таксама падпад’языковыя цягліцы ажыццяўляюць апусканне гартані. Паводле міжнароднага стандарту Terminologia Anatomica (TA) да падпад’языковых цягліц шыі (лац.: mm. infrahyoidei) адносяцца пяць цягліц, якія з’яўляюцца па беларускамоўнай класіфікацыі пасярэднімі цягліцамі[1][2][3][4][5].
Выява | Назва (часткі, брушкі) | Прымацаванне | Кровазабеспячэнне | Інервацыя | Функцыя | Заўвагі | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Пачатак | Канец | |||||||
Грудзіна-пад'языковая цягліца (лац.: m. sternohyoideus) |
Задняя паверхня ключыцы (лац.: fascies posterior claviculae), сустаўная капсула грудзіна-ключыцавага сустава (лац.: capsula articulationis sternoclavicularis), рукаяткагрудзіны (лац.: manubrium sterni) | Цела пад’языковай косці (лац.: corpus ossis hyoidei) | Верхняя шчытападобная, паверхневая шыйная артэрыі (лац.: aa. thyroidea inferior, cervicalis superficialis) | Верхні карэньчык шыйнай пятлi CI—CIII (лац.: radix superior ansae cervicalis CI—CIII) | Цягне пад’языковую косць уніз | |||
Грудзіна-шчытападобная цягліца (лац.: m. sternothyroideus) |
Задняя паверхня храстка першага рабра (лац.: cartilago costae I), рукаятка грудзіны (лац.: manubrium sterni) | Косая лінія бакавой паверхні шчытападобнага храстка (лац.: linea obliqua cartilaginis thyroidei) | Цягне гартань уніз | |||||
Шчытапад'языковая цягліца (лац.: m. thyrohyoideus) |
Косая лінія бакавой паверхні шчытападобнага храстка (лац.: linea obliqua cartilaginis thyroidei) | Вялікі рог пад’языковай косці (лац.: cornu major ossis hyoidei) | Шчытапад’языковая галіна шыйнай завесы CI—CII (лац.: r. thyrohyoideus ansae cervicalis CI—CII) | Набліжае пад’языковую косць да гартані; падымае гартань | ||||
Лапаткава-пад'языковая цягліца (лац.: m. omohyoideus) |
Верхняе брушка (лац.: venter superior) | Ніжні край цела пад’языковай косці (лац.: margo inferior corpi ossis hyoidei) | Сухажылле зрастаецца з фасцыяльнай похвай сасудзіста-нервовага пучка шыі | Верхні карэньчык шыйнай пятлі CI—CIII (лац.: radix superior ansae cervicalis CI—CIII) | Цягне пад’языковую косць уніз і вонкі; адцягваецца похва сасудзіста-нервовага пучка шыі, пашыраючы прасвет унутранай ярмовай вены | |||
Ніжняе брушка (лац.: venter inferior) | Сухажыльная перамычка лапаткава-пад’языковай цягліцы (лац.: linea obliqua cartilaginis thyroidei) | Верхні край і верхняя папярочная звязка лапаткі (лац.: margo superior et lig. transversum scapulae superius) | ||||||
Цягліца-падымальніца шчытападобнай залозы (лац.: m. levator glandulae thyroideae) |
Цела пад’языковай косці (лац.: corpus ossis hyoidei) ці шчытападобны храсток (лац.: cartilago thyroidea) | Капсула шчытападобнай залозы (лац.: capsula thyroidei glandulae) | Падцягвае капсулу шчытападобнай залозы ўгору |
FMA: 13345 |
Падпатыліцавыя цягліцы
правіцьПадпатыліцавыя цягліцы (лац.: mm. suboccipitales) з’яўляюцца самымі глыбокімі і слабымі цягліцамі сярод прадстаўленых. Скарачаючыся, яны ўдзельнічаюць у нахілах (назад, наперад і ў бакі) і вярчэннях галавы за кошт рухаў у атланта-патыліцавым суставе (лац.: articulatio atlantooccipitalis), у пасярэднім атлантавосевым суставе (лац.: articulatio atlantoaxialis mediana) і латаральным атлантавосевым суставе (лац.: articulatio atlantoaxialis lateralis). Паводле міжнароднага стандарту Terminologia Anatomica (TA) да падпатыліцавых цягліц шыі (лац.: mm. suboccipitales) адносяцца шэсць цягліц, якія з’яўляюцца па беларускамоўнай класіфікацыі глыбокім пасярэднімі (перадхрыбетнымі) цягліцамі[1][2][3][4][5].
Выява | Назва (часткі, брушкі) | Прымацаванне | Кровазабеспячэнне | Інервацыя | Функцыя | Заўвагі | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Пачатак | Канец | ||||||
Пярэдняя прамая цягліца галавы (лац.: m. rectus capitis anterior) |
Папярочны адростак атланта (лац.: processus transversus atlantis) | Ніжняя паверхня базілярнай часткі патыліцавай косці (лац.: pars basilaris ossis occipitalis) | Хрыбетная, патыліцавая артэрыі (лац.: aa. vertebralis, occipitalis) | Шыйныя нервы CI—CII (лац.: nn. cervicalis CI—CII) | Нахіляе галаву ў бок; нахіляе галаву наперад | ||
Латаральная прамая цягліца галавы (лац.: m. rectus capitis lateralis) |
Папярочны адростак атланта (лац.: processus transversus atlantis) | Калясоскападобны адростак ярмовага адростка патыліцавай косці (лац.: processus paramastoideus processi jugularis ossis occipitalis) | |||||
Вялікая задняя прамая цягліца галавы[заўв 1] (лац.: m. rectus capitis posterior major) |
Васцяваты адростак восевага пазванка (лац.: processus spinosus CII) | Латаральны адрэзак ніжняй каркавай лініі патыліцавай косці (лац.: linea nuchae inferior ossis occipitalis) | Глыбокая шыйная артэрыя (лац.: a. cervicalis profunda) | Шыйныя, грудныя і паяснічныя галіны спіннамазгавых нерваў (лац.: nn. cervicalis, thoracici et lumbales) | Рух галавы назад; нахіл галавы назад і ў бакі; варочанне галавы | ||
Малая задняя прамая цягліца галавы[заўв 1] (лац.: m. rectus capitis posterior minor) |
Задні грудок атланта (лац.: tuberculum posterior atlantis) | Медыяльны адрэзак ніжняй каркавай лініі патыліцавай косці (лац.: linea nuchae inferior ossis occipitalis) | |||||
Верхняя касая цягліца галавы[заўв 1] (лац.: m. obliquus capitis superior) |
Папярочны адростак атланта (лац.: processus transversus atlantis) | Латаральны адрэзак верхняй каркавай лініі патыліцавай косці (лац.: linea nuchae superior ossis occipitalis) | |||||
Ніжняя касая цягліца галавы[заўв 1] (лац.: m. obliquus capitis inferior) |
Васцяваты адростак восевага пазванка (лац.: processus spinosus CII) | Папярочны адростак атланта (лац.: processus transversus atlantis) |
Заўвагі
правіць- ↑ а б в г Прывесам М. Р., Гайваронскім І. В. гэтая цягліца адносіцца да цягліц спіны (Привес, Лысенков, Бушкович 2006, с. 196; Гайворонский, Ничипорук 2005, с. 12).
Крыніцы
правіць- ↑ а б в г д Синельников 2009, с. 227.
- ↑ а б в г д е Привес, Лысенков, Бушкович 2006, с. 209.
- ↑ а б в г д Обухова 2012, с. 19.
- ↑ а б в г д е Пивченко, Трушель, Ковалева 2011, с. 187.
- ↑ а б в г д Гайворонский, Ничипорук 2005, с. 29.
- ↑ Анатомия : словарь / С. П. Ярошевич [и др.]. — Минск : БГМУ, 2016. — 248 с. ISBN 978-985-567-629-5.
- ↑ Синельников 2009, с. 227—228.
- ↑ а б в Привес, Лысенков, Бушкович 2006, с. 210.
- ↑ а б в Обухова 2012, с. 20.
- ↑ а б в г д Гайворонский, Ничипорук 2005, с. 30.
- ↑ Синельников 2009, с. 228.
- ↑ а б в г Пивченко, Трушель, Ковалева 2011, с. 188.
- ↑ а б в г д Синельников 2009, с. 232.
- ↑ а б в г д е ё Привес, Лысенков, Бушкович 2006, с. 213.
- ↑ а б в г д Обухова 2012, с. 22.
- ↑ а б в Пивченко, Трушель, Ковалева 2011, с. 189—190.
- ↑ а б в г д е ё Гайворонский, Ничипорук 2005, с. 32.
- ↑ а б в г Обухова 2012, с. 23.
- ↑ Пивченко, Трушель, Ковалева 2011, с. 190—191.
- ↑ а б в Гайворонский, Ничипорук 2005, с. 33.
- ↑ Синельников 2009, с. 232—233.
- ↑ Пивченко, Трушель, Ковалева 2011, с. 190.
- ↑ Синельников 2009, с. 228—229.
- ↑ а б в Привес, Лысенков, Бушкович 2006, с. 211.
- ↑ Гайворонский, Ничипорук 2005, с. 31—32.
- ↑ Синельников 2009, с. 229.
- ↑ Обухова 2012, с. 20—21.
- ↑ Синельников 2009, с. 229—230.
- ↑ а б в Обухова 2012, с. 21.
- ↑ а б Синельников 2009, с. 230.
- ↑ Пивченко, Трушель, Ковалева 2011, с. 188—189.
- ↑ а б в г Привес, Лысенков, Бушкович 2006, с. 212.
- ↑ а б в г Пивченко, Трушель, Ковалева 2011, с. 189.
- ↑ а б в Синельников 2009, с. 231.
- ↑ Обухова 2012, с. 21—22.
- ↑ Гайворонский, Ничипорук 2005, с. 31.
- ↑ Синельников 2009, с. 231—232.
- ↑ а б в г д Синельников 2009, с. 233.
- ↑ а б в Пивченко, Трушель, Ковалева 2011, с. 191.
- ↑ а б в Пивченко, Трушель, Ковалева 2011, с. 192.
- ↑ а б в г Привес, Лысенков, Бушкович 2006, с. 196.
- ↑ а б Обухова 2012, с. 32.
- ↑ а б в г Гайворонский, Ничипорук 2005, с. 12.
- ↑ а б Обухова 2012, с. 33.
- ↑ Синельников 2009, с. 233—235.
Літаратура
правіць- Синельников Р. Д. Учение о костях, соединении костей и мышцах // Атлас анатомии человека. — 7-е изд. — М.: Новая волна, 2009. — Т. 1. — 344 с. — 4 000 экз. — ISBN 978-5-7864-0199-9. — ISBN 978-5-94368-050-2. — ББК 28.706. — УДК 611+611.1/.8(075.8)(084.42).
- Пивченко П. Г., Трушель Н. А., Ковалева Д. В. Анатомия опорно-двигательного аппарата. Учебное пособие. — 2-е изд. — Минск: БГМУ, 2011. — 147 с. — 552 экз. — ISBN 978-985-528-429-2. — ББК 54.18 я73. — УДК 611.73(075.8).
- Гайворонский И. В., Ничипорук Г. И. Анатомия мышечной системы (мышцы, фасции и топография). Учебное пособие. — СПб: ЭЛБИ–СПб, 2005. — 84 с. — 552 экз. — ISBN 5-93979-123-9.
- Привес М. Г., Лысенков Н. К., Бушкович В. И. Анатомия человека. — 12-е изд. — СПб.: СПбМАПО, 2006. — 720 с. — 5 000 экз. — ISBN 5-98037-028-5. — ББК 28.86. — УДК 611(075.8).
- Обухова Л. А. Функциональная анатомия мышечной системы // Анатомия человека / под. ред. Шмугурова К. В.. — Новосибирск: НГУ, 2012. — 102 с. — 150 экз.
Спасылкі
правіць- Gray, Henry. 1918. Anatomy of the Human Body . www.bartleby.com. Праверана 13 жніўня 2018.
- FMA browser . fma.si.washington.edu. Праверана 3 ліпеня 2019.
- International Federation of Associations of Anatomists . www.unifr.ch. Праверана 13 жніўня 2018.
Гэты спіс уваходзіць у лік выдатных спісаў беларускамоўнага раздзела Вікіпедыі. |
Гэта артыкул 2021 года Беларускай Вікіпедыі. |