Чапаеў і Пустэча

«Чапаеў і Пустэча» (руск.: «Чапаев и Пустота») — трэці раман рускага пісьменніка Віктара Пялевіна, напісаны ў 1996 годзе. Сам аўтар характарызуе сваю працу як «першы твор у сусветнай літаратуры, дзеянне якога адбываецца ў абсалютнай пустаце».

Чапаеў і Пустэча
руск.: Чапаев и Пустота
Жанр	postmodern novel[d]
Аўтар	Віктар Алегавіч Пялевін
Мова арыгінала	руская
Дата першай публікацыі	1996
Папярэдні	Жыццё насякомых
Наступны	Generation «П»

Кніга выходзіла ў выдавецтвах «Вагриус», «АСТ», «Эксмо», а ў выглядзе аўдыёкнігі выдавалася канцэрнам «Союз».

Змест

Дзеянне рамана ахоплівае два перыяды ў гісторыі Расіі: Грамадзянскую вайну ў 1918—1919 гадах і постперабудовачны перыяд сярэдзіны 1990-х гадоў. Цэнтральны план рамана — ўспрыманне рэчаіснасці паэтам-дэкадэнтам Пятром Пустэчай, змешчаным адразу ў абодвух часовых адрэзках. У рэвалюцыйным Петраградзе Пустэча знаёміцца з легендарнай асобай Васілём Чапаевым і з’язджае з ім на фронт Грамадзянскай вайны (у далейшым сам аўтар прызнаўся, што сумяшчэнне такіх «несумяшчальных» асоб стала адной з галоўных задач, пастаўленых перад ім). У сучаснай Расіі Пётр з’яўляецца пацыентам псіхіятрычнай бальніцы, у якой разам з іншымі псіхічнахворымі праходзіць эксперыментальны курс рэабілітацыі пад наглядам прафесара Цімура Цімуравіча Канашнікава.

Суседзямі па палаце сталі тры пацыенты: Сярдзюк, нібыта быў уцягнуты ў вайну японскіх кланаў Тайра і Мінамота, які пазней зрабіў спробу самагубства праз сэпуку; нейкі чалавек, які прадстаўляецца «Проста Марыя» з аднайменнага мексіканскага тэлесэрыяла, якая знаходзіцца ў адносінах з Арнольдам Шварцэнэгерам; і бандыт Валодзін, які трапіў туды дзякуючы сваім жа саўдзельнікам. Сюжэтныя лініі Марыі і Сердзюка ў сімвалічным плане адпавядаюць магчымага будучаму Расіі — так званаму «Алхімічны шлюбу» з Усходам (ва ўспрыманні Сердзюка) або з Захадам (ва ўспрыманні Марыі). Бандыт Валодзін жа сімвалізуе логіку ніцшэанскага Звышчалавека. На пачатку апавядання Цімур Цімуравіч тлумачыць Пустэчы, які толькі што паступіў у бальніцу, што яго методыка рэабілітацыі заключаецца ў «сумесным галюцынатэрным вопыце»: чацвёра хворых, знаходзячыся ў адной палаце, аб’яднаны адзінай мэтай акрыяння, для чаго ўсе яны калектыўна апускаюцца ва ўнутраную «рэчаіснасць» адзін аднаго.

Важным «надсюжетным» персанажам выступае Рыгор Катоўскі, якому адводзіцца роля «дэміурга». Згодна з міфалогіяй рамана, менавіта на ім ляжыць адказнасць за лёс сучаснай Расіі; бліжэй да фіналу ў дыялогу з кіроўцам Пётр Пустэча кажа пра «злоўжыванні Катоўскага какаінам» і відавочных наступствах гэтай прыхільнасці. Таксама асабіста для Пятра Пустэчы вельмі важны персанаж Анкі, пляменніцы Чапаева, якая дзейнічае ў адной запрэжцы з Чапаевым, Катоўскім і галоўным героем Пустэчай.

Сам Пустэча меркаваў, што рэальны свет рэвалюцыйнай Расіі, а псіхлячэбніца — толькі сны яго ўяўлення, аднак Чапаеў (прадстаўлены ў рамане як бодхісатва, які паступова робіцца будыйскім настаўнікам Пустэчы) спрабуе пераканаць Пятра, што нерэальныя абодва светы. Раман пабудаваны як шэраг «устаўных гісторый», якія круцяцца вакол цэнтральнага сюжэту: шляхі Пятра Пустэчы да нечаканага прасвятлення (саторы), дамагчыся якога яму дапамагае Чапаеў.

Узнагароды

• прэмія «Вандроўнік-97» у намінацыі «Буйная форма».

Цікавыя факты

• У 1998 годзе Аляксандр Салжаніцын і Аляксандр Сакураў адмоўна адгукаліся аб рамане ў рамках гутаркі пра рускую літаратуру ў фільме «Гутаркі з Салжаніцыным».
• У 2001 годзе «Чапаеў і Пустэча» у англійскім перакладзе пад загалоўкам «The Clay Machine-Gun» (Гліняны кулямёт) выйшаў у фінал Дублінскай літаратурнай прэміі.

Спасылкі

• Виктор Пелевин/ Чапаев и Пустота Архівавана 20 студзеня 2013. на сайце творчасці Віктара Пялевіна
• Чапаев вне пустоты: эталонный роман русского постмодерна
• Дмитрий Быков, Павел Басинский. Два мнения о романе Виктора Пелевина «Чапаев и Пустота»
• Александр Цыганов. Мифология и роман Пелевина «Чапаев и Пустота»
• «Чапаев и Пустота». Театр Пелевина. Пресса о спектакле