Іжорская мова
Іжорская мова (альбо інгры́йская) — фіна-ўгорская мова прыбалтыйска-фінскай падгрупы фіна-волжскай групы фіна-пермскай галіны, на якой размаўляе малы фіна-ўгорскі народ іжора. Мае шмат агульных рыс з паўднёвымі гаворкамі фінскай мовы, у прыватнасці з гаворкамі фінаў-эўрамёйсаў і фінаў-інкеры.
| Іжорская мова | |
|---|---|
| Саманазва | Ižor(k)an keeli/kiili, maakeel |
| Краіны | Расіі |
| Рэгіёны | Ленінградская вобласць |
| Афіцыйны статус | — |
| Арганізацыя, якая рэгулюе | — |
| Агульная колькасць носьбітаў | прыкладна 100 чалавек[1] |
| Статус | на мяжы знікнення |
| Класіфікацыя | |
| Катэгорыя | Мовы Еўразіі |
| Пісьменнасць | лацінскае пісьмо |
| Моўныя коды | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | izh |
| WALS | izh |
| Atlas of the World’s Languages in Danger | 360 |
| Ethnologue | izh |
| ELCat | 1457 |
| IETF | izh |
| Glottolog | ingr1248 |
Мова хутка знікае — паводле апошніх вынікаў перапісаў насельніцтва па Расіі іжорскую мову роднай лічылі толькі 123 чалавекі з прыкладна 500—1000 прадстаўнікоў народу іжора.
Гісторыя правіць
Зараз носьбіты іжорскай мовы жывуць у некалькіх вёсках Кінгісепскага і часткова Ламаносаўскага раёнаў Ленінградскай вобласці. Раней носьбіты мовы жылі і ў іншых мясцінах Ламаносаўскага раёна і ў Гатчынскім раёне вобласці, а ў пачатку 19 ст. займалі амаль усю заходнюю палову сучаснай Ленінградскай вобласці.
Развіццё мовы цесна звязанае з іншымі прыбалтыйска-фінскімі мовамі — іжорская мова вельмі блізкая да паўднёвых гаворак фінскай мовы, таксама мова значна паўплывала на гаворкі фінаў, што пражываюць або пражывалі ў сучаснай Ленінградскай вобласці.
Асноўная характарыстыка правіць
Пісьмовасць правіць
Першая пісьмовасць для іжорскай мовы была створана ў 1932 годзе і базавалася на лацінскай аснове. Раней мова пісьмовасці не мела. У гэтыя часы вялося актыўнае ыданне літаратуры па-іжорску, а ў месцах кампактнага пражывання іжоры частка афіцыйнага дакументаабароту таксама вялося па-іжорску.
Версія іжорскага алфавіта 1932 года, распрацаваная групай В. І. Юнуса[3], праз некаторы час прызнана няўдалай спробай, бо ўжыванне ў школах паказала, што сойкінскі дыялект, абраны базавым пры распрацоўцы алфавіту, быў незразумелы дзецям — носьбітам ніжнялужскага дыялекту.[4][5]
У 1936 годзе алфавіт рэфармаваны, а ў 1938 годзе іжорскамоўнае выдавецтва, іжорскамоўная адукацыя і іжорскія нацыянальныя сельсаветы былі скасаваны.
Іжорскі алфавіт 1932 года правіць
| A a | Ä ä | B в | D d | E e | F f | G g | H h |
| I i | J j | K k | L l | M m | N n | Ö ö | P p |
| R r | S s | T t | U u | V v | Y y |
Іжорскі алфавіт 1936 года правіць
| A a | Ä ä | B в | V v | G g | D d | E e | Ƶ ƶ |
| Z z | I i | J j | K k | L l | M m | N n | O o |
| Ö ö | P p | R r | S s | T t | U u | Y y | F f |
| H h | C c | Ç ç | Ş ş | ь |
Сучасны іжорскі алфавіт правіць
| A a | B b | C c | D d | E e | F f |
| G g | H h | I i | J j | K k | L l |
| M m | N n | O o | P p | R r | S s |
| Š š | T t | U u | V v | Y y | Z z |
| Ž ž | Ä ä | Ö ö |
Дыялекты правіць
У іжорскай мове выдзяляюцца 4 дыялекты, 2 з якіх ужо вымерлі і носьбітаў не маюць.
- Ніжнелужскі дыялект — распаўсюджаны ў сярэднім цячэнні ракі Луга, Кігісепскі раён Ленінградскай вобласці
- † Орадзежскі дыялект — мае сваю назву ад назвы ракі Орадзеж. Быў распаўсюджаны на захад ад яе сярэдняга цячэння, Гатчынскі раён Ленінградскай вобласці
- Сойкінскі дыялект — распаўсюджаны на Сойкінскім паўвостраве, Кінгісепскі раён
- † Хэваскі дыялект — быў распаўсюджаны ў неклькіх вёсках на рацэ Кавашы і на ўзбярэжжы Фінскага заліва, Ламаносаўскі раён
Грамадскае жыццё правіць
Сістэмы адукацыі на іжорскай мове альбо навучання гэтай мове ў Расіі не існуе. У 2003 годзе маскоўскім лінгвістам-аматарам Віталем Чарняўскім быў выдадзены саманавучальнік мове ў электроннай версіі[6].
Зноскі
- ↑ Перепись-2010 (руск.)
- ↑ UNESCO Atlas of the World’s Languages in Danger Архівавана 27 чэрвеня 2012. (англ.)
- ↑ Duubof V. S., Lensu J. J. ja Junus V. Ensikirja ja lukukirja: inkeroisia oppikoteja vart = Азбука и первая книга для чтения для Ижорских школ / Отв. ред. В. Юнус. — Leningrad: Valtion kustannusliike kirja, 1932. — P. 89 (вкладка).
- ↑ Кузнецова А. И. Создание и становление письменности как социолингвистическая проблема // Малые языки Евразии: Социолингвистический аспект. Сборник статей / Сост. А. И. Кузнецова, О. В. Раевская, С. С. Скорвид; Филологический факультет МГУ им. М. В. Ломоносова. — М.: ИПО «Лев Толстой», 1997. — С. 57. — ISBN 5-89042-027-5.
- ↑ Шлыгина Н. В. Глава 2. Ижора // Прибалтийско-финские народы России / Отв. ред. Е. И. Клементьев, Н. В. Шлыгина; Ин-т этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. — М.: Наука, 2003. — С. 593. — (Народы и культуры). — ISBN 5-02-008715-7.
- ↑ Лингвистика / Главная / Виталий Чернявский (руск.)
Спасылкі правіць
