Імпактная падзея

Імпактная падзея (англ.: impact — «удар, сутыкненне») — сутыкненне буйнага метэарыта, астэроіда, каметы ці іншага нябеснага цела з Зямлёй ці іншай планетай. На месцы такога сутыкнення, як правіла, утвараецца кратар. Імпактныя падзеі могуць быць вельмі разбуральнымі, бо здольныя выклікаць пажар, землетрасенне або цунамі. Па некаторым тэорыям, менавіта найбуйнейшыя імпактныя падзеі сталі прычынай масавых выміранняў. Імпактныя падзеі пераўтвораць горныя пароды ў працэсе, званым імпактным, або ўдарным метамарфізмам. З гэтым працэсам звязаны некаторыя радовішча карысных выкапняў, да прыкладу, залежы медзі і нікеля ў кратары Садберы і залатаносныя пароды гор Вітватэрсранд.

Сутыкненне з астэроідам у прадстаўленні мастака. Пры сутыкненні Зямлі з астэроідам дыяметрам у некалькі кіламетраў вылучаецца такая ж энергія, як і пры выбуху некалькіх мільёнаў атамных бомбаў

Шкода ад сутыкнення з нябесным целам

Нягледзячы на ​​тое, што Зямля значна больш за ўсіх вядомых астэроідаў і камет, сутыкненне з целам памерам больш за 3 км можа прывесці да знішчэння цывілізацыі. Асноўныя паражальныя фактары падальных нябесных цел — гэта:

• Ударная хваля ў атмасферы пры выбуху аб’екта на невялікай вышыні, аналагічная ўдарнай хвалі пры ядзерным выбуху.
• Ударная хваля ў зямной кары — пры падзенні астэроіда досыць буйнога памеру атмасфера не зможа пагасіць яго велізарную хуткасць. Напрыклад, хуткасць астэроіда Апофіс складае 30,728 км/с. Пры масе гэтага ж астэроіда 2,7·10¹⁰ кг яго кінетычная энергія складае 2,4·10¹⁹ Дж. Для параўнання, энергія ядзернай бомбы, скінутай на Хірасіму, складае 10¹⁴ Дж. Такі ўдар выкліча землетрасенне небывалай сілы.
• Цунамі. У выпадку падзення ў акіян узнікне цунамі.
• Рэзкае пахаладанне Падзенне буйнага цела выкліча выкід у атмасферу кубакіламетраў пароды, якая паднімецца ў стратасферу і затрымае трапленне энергіі Сонца на Зямлю. Пасля падзення пачнуцца пажары, якія пагоршаць сітуацыю. Наступствы аналагічныя вулканічнай зімы, прыкладам якой можа служыць вывяржэнне вулкана Тамбор у 1815 годзе.

Ступень небяспекі ад калязямных аб’ектаў розная і ацэньваецца па некаторых методыкам у залежнасці ад іх памераў, мінімальных адлегласцей збліжэння з Зямлёй і верагоднасці сутыкнення з ёй.

Буйныя касмічныя аб’екты, дыяметр якіх складае больш за кіламетр, пагражаюць чалавецтву відавочнай глабальнай катастрофай у выпадку сутыкнення з Зямлёй. Некалькі меншыя астэроіды (такія як 325-метровы Апофіс і 270-метровы 2007 2007 TU₂₄) здольныя выклікаць амаль такія ж вельмі сур’ёзныя наступствы. Мяркуючы па геалагічных дадзеных (разведана некалькі сотняў ударных кратараў), сутыкненні з буйнымі нябеснымі целамі ў гісторыі нашай планеты здаралася неаднаразова. Падзеннем аднаго буйнога метэарыта некаторыя навукоўцы тлумачаць масавае знікненне жывых арганізмаў (каля 250 мільёнаў гадоў таму). Іншы метэарыт, па гіпотэзе Луіса Альварэса], прывёў да вымірання дыназаўраў.

Параўнальна меншыя аб’екты таксама ўяўляюць сур’ёзную пагрозу Зямлі, паколькі іх выбухі паблізу населеных пунктаў у выніку ўдарнай хвалі і нагрэву могуць прывесці да значных разбурэнняў, сувымерным з паразай ад атамнага выбуху. Толькі па выпадковасці падзенне ў ненаселеным раёне Тунгускага метэароідаў 1908 не выклікала такіх наступстваў. У 2013 годзе ў выніку выбухной хвалі, што ўтварылася пры падзенні метэарыта на Урале, пацярпелі больш за тысячу чалавек, было выбіта шкла ў значнай часткі будынкаў Чалябінска.

З пачатку 1990-х гадоў дадзенай праблеме надаюць усё большую ўвагу ў розных краінах свету. Нараўне з правядзеннем спецыяльных навукова-тэхнічных канферэнцый, гэтыя пытанні разглядаліся ААН (1995), Палатай Лордаў Вялікабрытаніі (2001 г.), у Кангрэсе ЗША (2002) і Арганізацыяй эканамічнага супрацоўніцтва і развіцця (2003 г.). Прыняты шэраг пастаноў і рэзалюцыяў па дадзенай праблеме, найважнейшай з якіх з’яўляецца Рэзалюцыя 1080 «Аб выяўленні астэроідаў і камет, патэнцыйна небяспечных для чалавецтва», прынятая ў 1996 годзе Парламенцкай Асамблеяй Савета Еўропы.

Так як шчыльнасць насельніцтва Зямлі і колькасць патэнцыйна небяспечных аб’ектаў, якія ствараюцца людзьмі (атамныя электрастанцыі, хімічныя камбінаты) растуць, то рызыка катастрафічных наступстваў ад падзення нават невялікіх нябесных цел будзе толькі ўзрастаць.

Гл. таксама

• Ударны кратар
• Гібель чалавецтва
• Патэнцыйна небяспечныя аб'екты
• Турынская шкала
• Глабальныя пагрозы

Спасылкі

• С. А. Вишневский. Импактные события и вымирания организмов // Институт минералогии и петрографии СО РАН
• В. И. Фельдман. Импактиты — горные породы астроблем // Соросовский образовательный журнал, № 9, 1999, стр. 67—74
• Некоммерческое партнерство «ЦЕНТР ПЛАНЕТАРНОЙ ЗАЩИТЫ»
• Калькулятар падзенняў астэроідаў