Іштван Біба
Іштван Біба (венг.: Bibó István; 7 жніўня 1911, Будапешт — 10 мая 1979, там жа) — венгерскі палітычны дзеяч і праваабаронца, юрыст, палітолаг. Дзяржаўны міністр ва ўрадзе Імрэ Надзя (лістапад 1956).
| Іштван Біба | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| венг.: Bibó István | |||||||
 | |||||||
|
|||||||
| Нараджэнне |
7 жніўня 1911[1][2][…] |
||||||
| Смерць |
10 мая 1979[1][2][…] (67 гадоў) |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Бацька | István Bibó[d] | ||||||
| Жонка | Boriska Ravasz[d] | ||||||
| Дзеці | István Bibó[d] | ||||||
| Партыя | |||||||
| Член у | |||||||
| Адукацыя | |||||||
| Узнагароды |
прэмія Сечэньі[d] (1990) прэмія «Спадчына Венгрыі»[d] (1998) |
||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Сям’я
правіцьНарадзіўся ў сям’і інтэлігентаў. Бацька служыў у міністэрстве адукацыі і рэлігіі, потым быў дырэктарам універсітэцкай бібліятэкі ў Сегеде.
Адукацыя
правіцьСкончыў гімназію, юрыдычны факультэт універсітэта ў Сегедзе, у 1933—1935 вывучаў права і палітычныя навукі ў Вене і Жэневе, потым стажаваўся ў Міжнароднай праўнай акадэміі ў Гаазе.
Навуковая і палітычная дзейнасць
правіцьУ 1930-я гады служыў у судовых органах, у міністэрстве юстыцыі. Адначасна займаўся навуковай дзейнасцю, пісаў працы па праблемах філасофіі і сацыялогіі права, праўнай этыкі, міжнароднага права. З 1938 — член Венгерскага філасофскага таварыства. Браў удзел у дзейнасці Сакавіцкага фронту — левай апазіцыі рэжыму Міклаша Хорці.
З 1940 года — прыват-дацэнт універсітэта ў Сегедзе, з 1941 — універсітэта ў Калажвары (ізноў створанай венгерскай вышэйшай навучальнай установы ў Паўночнай Трансільваніі, далучанай у 1940 годзе да Венгрыі; цяпер Калажвар — горад Клуж-Напока ў Румыніі). У 1944 годзе дапамагаў хаваць у Будапешце яўрэяў, якім пагражала расправа. У кастрычніку 1944 года быў арыштаваны прыхільнікамі пранацысцкага лідара Ферэнца Салашы, неўзабаве вызвалены з пазбаўленнем права быць на дзяржаўнай службе і займацца выкладніцкай дзейнасцю. Быў змушаны перайсці на нелегальнае становішча.
Пасля скідання салашысцкага рэжыму ў Венгрыі — начальнік аддзела ў міністэрстве ўнутраных спраў (сакавік 1945 — ліпень 1946), быў запрошаны на гэты пост кіраўніком МУС, сваім калегам па Сакавіцкім фронце, адным з лідараў лева-арыентаванай Нацыянальнай сялянскай партыі (НКП) Ферэнцам Эрдэі. У маі 1945 уступіў у НКП. Браў удзел у распрацоўцы шэрага законапраектаў, выступаў за дэмакратычную рэарганізацыю сістэмы адміністрацыйна-тэрытарыяльнага (у прыватнасці, муніцыпальнага) кіравання.
У 1946—1950 гадах — прафесар універсітэта ў Сегедзе. Адначасна быў адным з кіраўнікоў Інстытута Пала Целікі ў Будапешце, які займаўся ўсходнееўрапейскімі даследаваннямі. З 1946 года — член-карэспандэнт Венгерскай акадэміі навук. У гэты перыяд напісаў значную колькасць навуковых прац па праблемах гісторыі, паліталогіі, права. Быў прыхільнікам еўрапейскай інтэграцыі, стварэння ўстойлівай сістэмы міжнародных дагавораў у Еўропе, праціўнікам нацыяналізму. Падымаў пытанне пра несправядлівасць, дапушчаную ў дачыненні нямецкага насельніцтва, што высылалася з Усходняй Еўропы, у тым ліку з Венгрыі (яшчэ на дзяржаўнай службе прапанаваў меры па змякчэнні гэтага працэсу, якія не былі рэалізаваны). Прытрымліваўся леваліберальных дэмакратычных палітычных паглядаў, якія былі несумяшчальныя з таталітарным ладам.
У 1949 году быў выведзены з Акадэміі навук у перыяд яе рэарганізацыі. Да таго часу фактычна спыніў сваю дзейнасць і Інстытут Пала Целікі, была распушчана НКП. У 1950 годзе быў змушаны спыніць выкладанне, і з 1951 года працаваў бібліятэкарам ва ўніверсітэцкай бібліятэцы ў Будапешце.
Дзейнасць у 1956 годзе і турэмнае зняволенне
правіцьВосенню 1956 года ва ўмовах крызісу таталітарнага ладу і масавых выступленняў грамадзянаў Венгрыі вярнуўся да палітычнай дзейнасці. У кастрычніку 1956 года падрыхтаваў рукапіс «Канспект. Кастрычнік 1956 года» — накіды праграмнага палітычнага тэксту, у якім выступіў з крытыкай многіх пастулатаў марксізму-ленінізму (у тым ліку палажэнні пра дыктатуру пралетарыяту), выказаўся ў карысць дэмакратычнага развіцця краіны. Быў праціўнікам рэстаўрацыі буйнай прыватнай уласнасці, лічачы, што яна павінна быць перададзена працоўным калектывам. Адзін з ініцыятараў адраджэння НКП — пад назвай Партыя Пецёфі — пад канец кастрычніка 1956 года. 3 лістапада 1956 года па квоце Партыі Пецёфі ўвайшоў у склад урады Імрэ Надзя ў якасці дзяржаўнага міністра.
Ужо 4 лістапада ўрад быў зрынуты савецкімі войскамі. Ва ўмовах, калі многія прадстаўнікі венгерскага кіраўніцтва знайшлі палітычнае сховішча ў пасльстве Югаславіі, заставаўся на сваім пасту ў будынку венгерскага парламента, быў ненадоўга затрыманы, але потым адпушчаны. Звярнуўся да венгерскага народа з заклікам, у якім заклікаў не прызнаваць законнай уладай савецкую ваенную адміністрацыю і прасавецкі ўрад, а «выкарыстаць у адносінах да іх усе формы пасіўнага супраціўлення з выняткам выпадкаў, калі гаворка ідзе пра харчовае забеспячэнне і камунальнае абслугоўванне Будапешта». Потым прапанаваў варыянт кампраміснага ўрэгулявання венгерскага пытання, злучаны з захаваннем сацыялізму ў Венгрыі пры вывадзе савецкіх войскаў з краіны, яе выхаду з Варшаўскага дагавора (ці з сістэмы яго «ваенных сувязей») і прызнанні СССР легітымнасці ўрада Імрэ Надзя. Аднак да таго часу СССР ужо зрабіў стаўку на адмову ад якіх-небудзь кампрамісаў з прыхільнікамі Надзя.
У снежні 1956 года стаў аўтарам «Дэкларацыі пра асноўныя прынцыпы дзяржаўнага, грамадскага і эканамічнай прылады Венгрыі і шляхах пераадолення палітычнага крызісу», падрыхтаванай ім супольна з іншымі кіроўнымі дзеячамі Партыі Петефи і Партыі дробных гаспадароў. 23 мая 1957 года арыштаваны разам з Арпадам Гёнцам і ў 1958 года за ўдзел у падзеях 1956 быў прысуджаны да пажыццёвага зняволення (ад смяротнага пакарання смерцю яго нібы выратавала заступніцтва Джавахарлала Нэру). У турме працягваў супраціў палітыцы ўлады. У сакавіку 1963 года быў вызвалены па амністыі — пазней, чым многія палітыкі з ліку патужнікаў Імрэ Надзя.
Пасля вызвалення
правіцьУ 1963—1971 гадах працаваў навуковым супрацоўнікам бібліятэкі Цэнтральнага статыстычнага кіравання Венгрыі, вярнуўся да навуковай працы, займаўся даследаваннем замежнапалітычных праблем і перакладчыцкай дзейнасцю. У 1972 годзе ў Венгрыі была апублікавана яго манаграфія «Недзеяздольнасць міжнароднай супольнасці дзяржаў і яе пераадоленне» (у 1976 годзе скарочаны пераклад выйшаў у Вялікабрытаніі). У 1971 годзе выйшаў на пенсію.
У 1980-я гады ў Венгрыі выдадзены зборнік твораў Біба. Яму ўсталяваны бюст у Будапешце, у гэтым жа горадзе яго імем названа гімназія. У 2002 годзе пра яго зняты поўнаметражны дакументальны фільм.
Беларускія пераклады
правіць- Пра гаротнасць малых усходнеэўрапейскіх дзяржаваў: [пераклад з венгерскай мовы] / Іштван Бібо. — Мінск : Экономпресс, 2012. — 107 с.
Гл. таксама
правіцьЗноскі
- ↑ а б Istvan Bibo // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ а б István (Stephan) Bibó // Brockhaus Enzyklopädie
- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #119074761 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 15 снежня 2014.
- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #119074761 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 31 снежня 2014.
- ↑ Find a Grave — 1996. Праверана 14 лістапада 2024.
Бібліяграфія
правіць- Стыкалин А. Иштван Бибо — мыслитель и политик // В книге: Бибо И. «О смысле европейского развития» и другие работы. М., 2004.
- Csepregi A. Two ways to freedom: Christianity and democracy in the thought of István Bibó and Dietrich Bonhoeffer. Budapest : [s.n.], 2003.
- Laignel-Lavastine A. Esprits d'Europe: autour de Czesław Miłosz, Jan Patočka, István Bibó. Paris: Calmann-Lévy, 2005
Спасылкі
правіць- Біяграфія (англ.)
- Пра фільм Петэра Фаргача Брэвіярый Іштвана Біба (англ.)