Вікіпедыя

Гісторыя Польшчы: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др вырашэнне неадназначнасцяў using AWB (7794)
др →‎Міжваенная Польшча: абнаўленне звестак, арфаграфія, вікіфікацыя
Радок 231:
[[Рыжскі мір]] 1921, які падвеў рахунак [[польска-савецкая вайна|савецка-польскай вайны 1919–1920]] быў тэрытарыяльным кампрамісам. Ён усталяваў усходнія межы Польшчы. У выніку ў складзе польскай дзяржавы апынуліся Заходняя Украіна і Заходняя Беларусь. Вільня і Віленская вобласць увайшлі ў склад Польшчы ў 1922.
 
== Міжваенная Польшча<!--Калі ласка, не змяняйце гэтую назву, на яе ідзе перасылка з "«Другая Рэч Паспалітая"»--> ==
[[Выява:Jozef Pilsudski22Pilsudski.jpgJPG|thumb|left|150px|Юзеф[[Юзэф Пілсудскі]]]]
Канстытуцыя Польшчы, прынятая 17 сакавіка 1921, усталявала ў краіне парламенцкую рэспубліку. Заканадаўчая ўлада здзейснялася Сеймам (які складаўся з 444 дэпутатаў) і Сенатам (куды ўваходзілі 111 сенатараў). Акрамя заканадаўчых, Сейм меў кантрольныя паўнамоцтвы, Сейм і Сенат – — элекцыйныя (выбары прэзідэнта). Выканаўчая ўлада даручалася ўраду і прэзідэнту, паўнамоцтвы якога былі абмежаваныя. Кожны дзяржаўны акт прэзідэнта павінен быў быць пацверджаны подпісамі прэм'ер-міністра і адпаведнага міністра. Акрамя палітычных правоў і свабодаў (выбарчых, а таксама – — слова, друку, сходаў, арганізацый і інш.) і роўнасці грамадзян перад законам, канстытуцыя ўпершыню абвяшчала правы сацыяльныя – — права аховы працы, сацыяльнага забеспячэння, аховы мацярынства, бясплатнага навучання ў дзяржаўных школах.
 
Выбары ў Сейм і Сенат па новай канстытуцыі праходзілі ў лістападзе 1922 Правыя партыі (эндэкі, хрысціянскія дэмакраты і інш.) аб'ядналіся ў выбарчы блок Хрысціянскі саюз нацыянальнага адзінства, у прастамоўі – — «Хьена» (т.е. гіена). Гэты блок, які выступаў за паланізацыю краіны, атрымаў 29 % галасоў выбарнікаў і правёў у сойм 169 дэпутатаў. Ім супрацьстаяў Блок нацыянальных меншасцяў, галоўным патрабаваннем якога было нацыянальнае раўнапраўе (56 дэпутатаў). ПСЛ – — «Пяст» і ПСЛ – — «Вызволене» (партыі, узніклыя ў выніку расколаў ПСЛ і ПСЛ – — «Левіцы») атрымалі адпаведна 70 і 49 мандатаў. ППС мела ў сойме 41 дэпутата.
 
Прэзідэнтам краіны пасля некалькіх тураў галасавання быў абраны прапанаваны ПСЛ – — «Вызволене» Г. Нарутовіч. Аднак за абраннем прэзідэнта пачалося шалёнае цкаванне яго са боку нацыяналістаў і 16 снежня Нарутовіч быў забіты адным з прыхільнікаў эндэкаў. Новым прэзідэнтам стаў З. Вайцэхоўскі.
 
У цэлым палітычная сістэма Польшчы ў першыя гады Другой Рэчы Паспалітай не адрознівалася ўстойлівасцю. Палітычная стракатасць складу Сейма не дазваляла скласці сталую ўрадавую кааліцыю. Толькі за 1922–19251922—1925 змянілася 8 урадаў. Палітычныя крызісы дапаўняліся ўзмацненнем страйкавага руху, недастатковай эканамічнай стабілізацыяй, пагаршэннем міжнароднага становішча. У гэтых умовах усеагульнай незадаволенасці Пілсудскі і яго прыхільнікі здзейснілі дзяржаўны пераварот. 12 мая ППС апублікавала заклік да адхілення ад улады ўрад «Х'ена-Пяста» і ў гэты жа дзень пачаліся ўзброеныя сутыкненні паміж урадавымі войскамі і часткамі, якія падтрымлівалі Пілсудскага. 14 мая ўрад сыйшоў ў адстаўку. Новы рэжым, які ўсталяваўся ў выніку дзяржаўнага перавароту, атрымаў назоў «санацыі».
 
Пілсудскі, фармальна займаючы пасаду главы ўрада ў 1926–19281926—1928 і са жніўня па снежань 1930, фактычна ўсталяваў у краіне сваю дыктатуру. Менавіта ад яго залежыла абранне прэзідэнта, фармаванне кабінета міністраў і прыняцце законаў. Гэтаму спрыяла і канстытуцыйная навэла (змена ў канстытуцыі) ад 2 жніўня 1926. Паводле дадзенай навэле прэзідэнт атрымаў права самастойна распускаць Сейм і Сенат да заканчэння тэрміна іх паўнамоцтваў, а таксама выдаваць указы, якія маюць сілу законаў. У 1926–19301926—1930 урадам было выдадзена 276 падобных указаў прэзідэнта.
 
23 мая 1930 была прынятая новая канстытуцыя, якая ўсталявала ў краіне аўтарытарны рэжым. Крыніцай і носьбітам дзяржаўнай улады па канстытуцыі з'яўляўся прэзідэнт, які валодаў заканадаўчымі, канстытуцыйнымі, кантрольнымі, выканаўчымі і надзвычайнымі (у выпадку вайны) паўнамоцтвамі. Прэзідэнт прызначаў главу ўрада і ўсіх міністраў. Узрасла таксама ўлада главы ўрада, які зараз меў права ўсталёўваць агульныя прынцыпы дзяржаўнай палітыкі. Паўнамоцтвы Сейма былі абмежаваныя. Недэмакратычны характар насіў і новы выбарчы закон ад 8 ліпеня 1935 па якім права высоўваць кандыдатаў у дэпутаты маглі толькі акруговыя выбарчыя камісіі.
 
У вобласці знешняй палітыкі польскі ўрад паступова пераарыентавалася з Францыі на Германію. У студзені 1934 было падпісаны польска-германскі дагавор аб ненападзе тэрмінам на 10 гадоў, у лістападзе 1935 – — дагавор аб эканамічным супрацоўніцтве. Узаемныя візіты і сталыя двухбаковыя сустрэчы вышэйшых службовых асоб Германіі і Польшчы былі накіраваныя на ўсё больш цеснае збліжэнне абедзвюх краін. Скарыстаўшыся падпісаннем Мюнхенскага пагаднення (1938) аб перадачы Судэцкай вобласці Германіі, Польшча ва ўльтыматыўнай форме запатрабавала ад Чэхаславакіі перадаць ёй Цешынскую Сілезію.
 
Аднак надзеям польскага ўрада на сяброўства з Германіяй не наканавана было ажыццявіцца. 24 кастрычніка 1938 Рыбентроп у гутарцы з польскім паслом прапанаваў Польшчы пагадзіцца на далучэнне да Германіі Гданьска і на пабудову экстэрытырыяльнай чыгункі праз «польскі калідор» ва Усходнюю Прусію. У красавіку 1939 германскае вярхоўнае камандаванне прадставіла Гітлеру план ваенных дзеянняў супраць Польшчы. 28 красавіка германскі ўрад заявіў, што ў сувязі з заключэннем польска-англійскага дагавора аб гарантыях, ён лічыць што дагавор аб ненападзе паміж Польшчай і Германіяй страціў сілу. У той жа час савецкая прапанова аб ваеннай дапамозе, зробленае 25 мая, была адкінутая Польшчай. Таксама былі сарваныя і трохбаковыя (англа-франка-савецкія) перамовы ў Маскве. Наўзамен гэтага паміж СССР і Германіяй 23 жніўня быў падпісаны Дагавор аб ненападзе, у сакрэтным пратаколе да якога абодва бакі размежавалі сферы сваіх інтарэсаў у Польшчы па лініі рэк Нараў, Вісла і Сан.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Гісторыя_Польшчы"