Швецыя: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
JerzyKundrat (размовы | уклад) |
др clean up, replaced: |Тэлефонны код= → |тэлефонны код =, траўня → мая, не меней → не менш, |Шчыльнасць насельніцтва=21 → |шчыльна using AWB |
||
Радок 17:
|CoordScale =8000000
|На карце=EU-Sweden.svg
|Мова=[[Шведская мова|шведская]]<ref>З [[1 ліпеня]] [[2009]] года</ref><ref>[[Фінская мова|фінская]], [[меянкіелі]], [[Саамскія мовы|саамская]], [[Цыганская мова|цыганская]] і [[ідыш]] — афіцыйныя мовы
|Заснавана=Каля [[900]] года
|Сталіца=[[Стакгольм]]
Радок 53:
== Прырода ==
=== Будова паверхні ===
Радок 72 ⟶ 71:
Плато Смоланд, размешчанае паўднёвей ад раўнін Сярэдняй Швецыі, па асаблівасцях рэльефу і расліннасці мае падабенства з поясам марен і тарфянішчаў Паўночнай Швецыі. Аднак дзякуючы мякчэйшаму клімату Смоланд больш спрыяльны для жыццядзейнасці людзей. Паверхня ў асноўным складзеная марэнамі з перавагай грубазярністых пясчаных і галечных фракцый. Глебы тут малапрыдатныя для земляробства, але на іх растуць хваёвыя і яловыя лясы. Значныя плошчы занятыя тарфянымі балотамі.
Раўніны Сконэ, самай паўднёвай і вельмі маляўнічай часткі Швецыі, амаль цалкам разараныя. Глебы тут вельмі ўрадлівыя, лёгка паддаюцца апрацоўцы і даюць высокія ўраджаі. Раўніны перасякаюцца невысокімі скалістымі камлюкамі, выцягнутымі з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход. У мінулым раўніны былі
=== Клімат ===
Паколькі тэрыторыя Швецыі мае значную працягласць у субмерыдыянальным кірунку, на поўначы краіны значна халадней і вегетацыйны перыяд карацей, чым на поўдні. Адпаведна адрозніваецца і працягласць дня і ночы. Аднак у цэлым для Швецыі характэрная бoльшая паўтаранасць сонечнага і сухога надвор'я ў параўнанні са шматлікімі іншымі краінамі Паўночна-Заходняй Еўропы, асабліва ўзімку. Нягледзячы на тое, што 15 % краіны размешчана за Паўночным палярным кругам, а ўся яна размяшчаецца паўночней 55° з.ш., дзякуючы ўплыву вятроў, якія дьмуць з Атлантычнага акіяна, клімат даволі мяккі. Такія кліматычныя ўмовы спрыяльныя для развіцця лясоў, камфортнага пражывання людзей і вядзення больш прадуктыўнай сельскай гаспадаркі, чым у кантынентальных раёнах, размешчаных на тых жа шыротах. На ўсёй тэрыторыі Швецыі зімы зацяжныя, а лета кароткае.
У Лундэ на поўдні Швецыі сярэдняя тэмпература студзеня 0,8 °C, ліпеня 16,4 °C, а сярэдняя гадавая тэмпература 7,2 °C. У Карэсуанда на поўначы краіны якія адпавядаюць паказчыкі −14,5 °C, 13,1 °C і −2,8 °C. На ўсёй тэрыторыі Швецыі штогод выпадае снег, аднак снежны полаг у Сконэ трымаецца ўсяго 47 дзён, тады як у Карэсуанда — 170—190 дзён. Лёдавае покрыва на азёрах у сярэднім захоўваецца 115 дзён на поўдні краіны, 150 дзён у цэнтральных раёнах і не
Сярэдняя гадавая колькасць ападкаў вагаецца ад 460 мм на в. Готланд у Балтыйскім моры і крайняй поўначы краіны да 710 мм на заходнім узбярэжжы Паўднёвай Швецыі. У паўночных раёнах яна складае 460—510 мм, у цэнтральных — 560 мм, а паўднёвых — некалькі больш за 580 мм. Найбольшая колькасць ападкаў выпадае ў канцы лета (у некаторых месцах выяўлены другі максімум у кастрычніку), найменшая — з лютага па красавік. Лік дзён з штармавымі вятрамі вагаецца ад 20 за год на заходнім узбярэжжы да 8-2 — на ўзбярэжжа Батнічнага заліва.
Радок 84 ⟶ 83:
Шматлікія рэкі Швецыі, сярод якіх няма ні адной вельмі вялікай, утвораць густую сетку і маюць важнае гаспадарчае значэнне. Рэкі, адрозныя хуткай плынню, шырока выкарыстоўваюцца для вытворчасці энергіі. Па шматлікіх рэках вядзецца сплаў лесу. Самыя буйныя азёры — Венерн (5545 кв. км), Ветэрн (1898 кв. км), Меларэн (1140 кв. км) і Ельмарэн (479 кв. км) — суднаходныя і з'яўляюцца важнай транспартнай сістэмай краіны, па іх ажыццяўляюцца грузавыя перавозкі. Шматлікія вузкія выцягнутыя азёры «пальцападобнай формы» у гарах Швецыі служаць пераважна для лесасплаву. Выключнай маляўнічасцю адрозніваецца воз. Сільян, размешчанае ў гістарычным цэнтры шведскай дзяржавы.
Сярод шматлікіх кана Швецыі найбольшае значэнне мае Гета-канал, які злучае буйныя азёры краіны Венерн і Ветэрн. Дзякуючы гэтаму каналу ажыццяўляецца сувязь паміж важнымі прамысловымі цэнтрамі — Стакгольмам (на ўсходзе), Гётэборгом (на пазднёва-заходнім узбярэжжы),
=== Расліннасць і жывёльны свет ===
Паводле характару прыроднай расліннасці ў Швецыі вылучаюць пяць асноўных раёнаў, прымеркаваных да вызначаных шыротных зон: 1) альпійскі раён, аб'ядноўвае самыя паўночныя і самыя ўзнятыя мясцовасці, з перавагай маляўнічага нізкатраўя і карлікавых форм хмызнякоў; 2) раён бярозавага крывалесся, дзе растуць прысадзістыя дрэўцы з моцна скрыўленымі стваламі — пераважна бяроза, радзей асіна і рабіна; 3) паўночны раён хвойных лясоў (самы буйны ў краіне) — з перавагай [[хвоя|хвоі]] і [[елка|елкі]]; 4) паўднёвы раён хвойных лясоў (у значнай ступені зведзеных); да хвойных парод прымешваюцца дуб, ясень, вяз, ліпа, клён і іншыя
У Швецыі сустракаюцца такія насельнікі лясоў, як [[лось]], [[буры мядзведзь]], [[расамаха]], [[рысь]], [[лісіца]], [[куніца]], [[вавёрка]], [[заяц-бяляк]]. [[Амерыканская норка]] і [[андатра]] былі завезеныя з Паўночнай Амерыкі некалькі дзесяцігоддзяў назад для гадоўлі ў пушных гаспадарках, але некаторыя асобіны збеглі і ўтварылі ў прыродзе жыццяздольныя папуляцыі, хутка распаўсюдзіліся і выцеснілі шэраг мясцовых відаў жывёл з іх экалагічных ніш. На поўначы Швецыі захаваўся дзікі [[паўночны алень]]. Па берагах мораў і азёр гняздуюцца качкі, гусакі, лебедзі, гарбаткі, крачкі і іншыя птушкі. У рэках водзяцца [[ласось]], [[стронга]], [[акунь]], на поўначы — [[харыус]].
Радок 100 ⟶ 99:
== Насельніцтва ==
Насельніцтва Швецыі складае каля 9,5 млн чалавек, шчыльнасць невялікая (21 чалавек на км²), больш населены поўдзень краіны. Каля 85 % насельніцтва жыве ў гарадах. Сталіца Швецыі і найвялікшы горад — [[Стакгольм]], у якім пражывае 1,3 млн чалавек (разам з прыгарадамі — да 2 млн чалавек).
== Вядомыя асобы ==
* [[Астрыд Ліндгрэн]]
| |||